Μαθητές υποστηρίζουν παιδιά από άλλες χώρες που δεν μιλούν καλά ελληνικά. Αλλοι φωτογραφίζουν τα επικίνδυνα σημεία της διαδρομής που κάνουν καθημερινά προς το σχολείο, με στόχο να τα υποβάλουν στον δήμο. Πρόκειται για μαθητές-ενεργούς πολίτες, που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Ομαδικές Δράσεις Ενεργού Πολίτη». Από το σχολικό έτος 2024-2025 μπήκε σε όλες τις τάξεις, από το νηπιαγωγείο έως και τη Γ΄ Λυκείου, ως διακριτή ζώνη του προγράμματος σπουδών. Και μάλιστα, για πρώτη φορά σε δημόσια σχολεία, κατά την αποφοίτησή τους από την κάθε βαθμίδα οι μαθητές λαμβάνουν μαζί με το απολυτήριό τους και μια βεβαίωση (συμπλήρωμα απολυτηρίου) στην οποία αναγράφονται όλες οι δράσεις στις οποίες συμμετείχαν καθώς και η αντίστοιχη τάξη στην οποία τις υλοποίησαν.
Ειδικότερα, όπως εξήγησε στην «Κ» ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας Γιάννης Κατσαρός, «οι δράσεις ενεργού πολίτη, που οργανώνονται στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Πολιτειότητας, δεν είναι “ένα ακόμα μάθημα”, αλλά μια οριζόντια παρέμβαση που διαχέεται σε όλη τη διάρκεια του σχολικού χρόνου (διδακτικός, εκδρομές, σχολικές εκδηλώσεις κ.λπ.) καθώς και σε διάφορους τόπους (σχολείο, κοινότητα-γειτονιά, χώρα-κόσμος, Διαδίκτυο)». Με βάση το μοντέλο της βιωματικής μάθησης, οι δράσεις αυτές έχουν σκοπό να καλλιεργήσουν πολύτιμες δεξιότητες κάθε ενεργού πολίτη, όπως αυτογνωσία, κριτική σκέψη, αμφισβήτηση στερεοτύπων, αξιολόγηση πληροφοριών, ενίσχυση της συνεργασίας μέσα από συλλογικές δράσεις. «Οι μαθητές εντοπίζουν προβλήματα στην κοινότητά τους, σχεδιάζουν λύσεις και συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση του κοινωνικού συνόλου. Ετσι κατανοούν τη σημασία της ορθολογικής λήψης αποφάσεων, διαμορφώνουν ηθική συνείδηση, μαθαίνουν να αξιολογούν τις συνέπειες των επιλογών τους και να προάγουν κοινές αξίες», παρατηρεί ο κ. Κατσαρός.
Οι δράσεις πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ηλικίες των μαθητών. Γενικά, υπάρχει οδηγία ότι οι δράσεις σε επίπεδο σχολικής κοινότητας και γειτονιάς θα πρέπει να κυριαρχούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και σταδιακά, καθώς η ηλικία των παιδιών μεγαλώνει και άρα αναπτύσσεται περισσότερο η κοινωνική και πολιτική συνειδητότητά τους, να αποκτούν πιο βαρύνοντα ρόλο και οι δράσεις στο εθνικό και στο διεθνές επίπεδο, καθώς και στο επίπεδο του Διαδικτύου. Για το πρόγραμμα έχει δημιουργηθεί Οδηγός Εκπαιδευτικού.
Τα σχολεία για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δράσεων συνεργάζονται με φορείς, ιδρύματα, ΑΕΙ, άλλα σχολεία, την τοπική κοινότητα και με όποιον οργανισμό ή φορέα κρίνουν σκόπιμο. Η υλοποίηση των δράσεων ακολουθεί τη λογική: ευαισθητοποίηση, σχεδιασμός παρεμβάσεων, υλοποίησή τους.
Τα θεματικά πεδία στα οποία ενδεικτικά μπορούν να εμπίπτουν οι δράσεις είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής: Κοινωνική αλληλεγγύη – υποστήριξη ευπαθών ομάδων, όπως ηλικιωμένοι, άστεγοι και μειονότητες. Συνύπαρξη στην κοινότητα, δράσεις συμπερίληψης με άλλα σχολεία, κοινά projects με άλλους φορείς της κοινότητας. Δικτύωση μέσα από συμμετοχικές δράσεις και πρωτοβουλίες παροχής βοήθειας σε δύσκολες καταστάσεις, όπως φυσικές καταστροφές και ανθρωπιστικές κρίσεις. Προαγωγή ποιότητας ζωής του γενικού πληθυσμού μέσω ενημερωτικών εκστρατειών, προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, φιλοζωία.
Από τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, έως τώρα η κλιματική κρίση και η προστασία του περιβάλλοντος συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των μαθητών όλων των βαθμίδων. Στα νηπιαγωγεία και στα δημοτικά, θέματα όπως «μια αγκαλιά και μια ιστορία από τον παππού και τη γιαγιά», η «φιλοζωία», συγκινούν περισσότερο τους μαθητές. Τα ατομικά, κοινωνικά και επαγγελματικά δικαιώματα φαίνεται να απασχολούν τους μεγαλύτερους μαθητές, όπως η δράση «Ενημέρωση για τις προοπτικές εκπαίδευσης μετά το γυμνάσιο και σύνδεσή τους με τομείς εργασίας».
Τα παραδείγματα και οι καλές πρακτικές από σχολεία είναι ήδη πολλά. Ενδεικτικά, η Α΄ Γυμνασίου του 14ου Γυμνασίου Περιστερίου υλοποιεί δράση για τα δικαιώματα των παιδιών με έμφαση στη δημιουργία ομάδων υποστήριξης παιδιών από άλλες χώρες που δεν μιλούν καλά ελληνικά. Σε γυμνάσιο της Ανατολικής Αττικής, οι μαθητές εξετάζουν την ασφαλή πρόσβαση στο σχολείο τους. Εχουν ήδη ξεκινήσει τη χαρτογράφηση των οδών πρόσβασης στο σχολείο τους με την καταγραφή των δρομολογίων και της υπάρχουσας οδικής σήμανσης, φωτογραφίζουν τα επικίνδυνα σημεία με σκοπό να καταθέσουν την πρότασή τους στη δημοτική αρχή. Μαθητές δημοτικού σχολείου υιοθέτησαν το διπλανό πάρκο και ανέλαβαν τον καθαρισμό σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, ενώ συμμετείχαν σε δενδροφύτευση μαζί με τους γονείς τους. Επίσης, σε γυμνάσιο του κέντρου της Αθήνας, η γυμνάστρια με τους μαθητές της επέλεξαν να εστιάσουν στο αθλητικό ιδεώδες και στην έννοια του fair play. Η μύηση στις βασικές έννοιες της ευγενούς άμιλλας, του σεβασμού του αντιπάλου και του υγιούς ανταγωνισμού γίνεται βιωματικά με τη συμμετοχή σε δράσεις όπου επιβραβεύεται η ευγενής συμπεριφορά και η τήρηση των κανόνων και όχι μόνον η νίκη.
Τα σχολεία μπορούν να παρουσιάζουν τις δράσεις τους σε τοπικές και περιφερειακές εκδηλώσεις, αναδεικνύοντας καλές πρακτικές που μπορούν να αξιοποιηθούν από άλλες εκπαιδευτικές μονάδες. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) θα δημιουργήσει αποθετήριο δράσεων, προσφέροντας ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την υλοποίηση νέων πρωτοβουλιών.
