Το ταξίδι αυτό ο Σανγκ το ονειρευόταν χρόνια. Δηλαδή, όσα χρόνια θυμάται τον εαυτό του. Οταν όμως ήρθε η στιγμή να το κάνει, τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα. Στα 55 του έπρεπε να αφήσει τα πάντα πίσω στο Βιετνάμ, τη γυναίκα του, την κόρη και το εγγόνι που μεγάλωνε εκείνος. Hταν όμως αποφασισμένος να μπει στο αεροπλάνο αναζητώντας το δικό του «αμερικανικό όνειρο». Τη συνάντηση με τον πατέρα που δεν γνώρισε ποτέ. Η Βερόνικα Μλιτσέβσκα ήταν στο αεροδρόμιο στην άλλη άκρη του Ατλαντικού και τον περίμενε με μια κάμερα στο χέρι για να καταγράψει τη στιγμή που θα συναντιόταν για πρώτη φορά με τη νέα του οικογένεια. «Hταν σίγουρα μια φορτισμένη και συγκινητική στιγμή. Hταν όμως μόνο ένα κεφάλαιο σε μια περίπλοκη ιστορία, που μας κάνει να κοιταχτούμε στον καθρέφτη σε σχέση με τον πόλεμο. Oχι μόνο του Βιετνάμ. Αλλά όλων των πολέμων και των αόρατων τραυμάτων που αφήνουν πίσω», λέει στην «Κ» λίγες ημέρες πριν ταξιδέψει στην Ελλάδα για την παγκόσμια πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ «Παιδί της σκόνης» στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Πενήντα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου η Πολωνή σκηνοθέτις φέρνει στο φως μια άγνωστη ιστορία, που όπως εξηγεί είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
Oλα ξεκίνησαν πριν από οκτώ χρόνια, όταν σε ένα ταξίδι της στο Βιετνάμ γνώρισε κάποια από τα εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά των Αμερικανών στρατιωτών που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι μητέρες τους τα έκρυβαν ως παιδιά του εχθρού, πολλές φορές τα εγκατέλειπαν σε ορφανοτροφεία. Μεγάλωσαν στο περιθώριο, δεν πήγαν σχολείο, ενηλικιώθηκαν γνωρίζοντας ελάχιστα για την πραγματική τους ταυτότητα. «Μου έκανε τρομερή εντύπωση πως όλοι τους ανεξαιρέτως μου έλεγαν τις ιστορίες τους κλαίγοντας. Hταν σαφές πως δεν είναι ένα θέμα του παρελθόντος, αλλά του σήμερα. Τα τραύματα του πολέμου έχουν στοιχειώσει και τις επόμενες γενιές», εξηγεί. «Πρόκειται για παιδιά παγιδευμένα ανάμεσα σε δύο κόσμους, ανεπιθύμητα και από τις δύο πλευρές. Ο αγώνας τους αντικατοπτρίζει αυτούς πολλών περιθωριοποιημένων ομάδων σήμερα, ιδιαίτερα εν μέσω αυξανόμενου εθνικισμού. Κατηγορούνται για την ύπαρξή τους, τη στιγμή που είναι το αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων και επιλογών που έγιναν ερήμην τους», σημειώνει.
Η πρώτη επαφή
«Η φροντίδα αυτών των άτυχων παιδιών δεν θεωρείται τομέας ευθύνης της κυβέρνησης», ανέφερε το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ σε δήλωσή του το 1970. Tη δεκαετία του ’80, όμως, ξεκίνησε από την πλευρά της αμερικανικής κυβέρνησης μια προσπάθεια να διορθωθούν τα λάθη του παρελθόντος, δίνοντας τη δυνατότητα σ’ αυτά τα παιδιά να εγκατασταθούν στην Αμερική. Η Βερόνικα ήταν για τρία χρόνια σε επικοινωνία με την οργάνωση που διαχειριζόταν τις αιτήσεις, ώστε στην περίπτωση μιας επιτυχημένης αναζήτησης να ακολουθήσει με την κάμερα την εξέλιξή της. «Μέχρι σήμερα πάνω από 70.000 παιδιά επιχείρησαν να βρουν τον πατέρα τους. Τις περισσότερες φορές ο πατέρας δεν ήθελε καμιά επαφή ή είχε πεθάνει. Στην περίπτωση του Σανγκ ήταν η πρώτη φορά που ο βετεράνος πατέρας του θέλησε να τον γνωρίσει».
Ο Αμερικανός αδερφός του Σανγκ είχε κάνει τυχαία τεστ DNA και έτσι ανακάλυψε πως είχε έναν χαμένο αδερφό στο Βιετνάμ. Γνωρίζοντας πως ο πατέρας του είχε πολεμήσει εκεί, του τηλεφώνησε. «Πώς θα αντιδρούσες εάν σου έλεγα πως έχεις έναν γιο στο Βιετνάμ;», τον ρώτησε. Εκείνος του απάντησε πως «θα τον αγκάλιαζε». Η πρώτη διαδικτυακή γνωριμία είναι συγκινητική. Ο Σανγκ βλέπει για πρώτη φορά τον πατέρα του και τα αδέρφια του και κλαίει σαν μικρό παιδί. Με τη βοήθεια ενός μεταφραστή τού εξηγούν πως θα ξεκινήσουν τις διαδικασίες για να επιστρέψει «σπίτι του». Κοντά τους, του λένε, θα έχει μια καλύτερη ζωή. Για εκείνον, όμως, ο σκοπός του ταξιδιού είναι βαθύτερος και έχει να κάνει με το ανοικτό τραύμα που κουβαλάει όλη του τη ζωή.
«Είναι σημαντικό που η Αμερική αναλαμβάνει κάποιου είδους ευθύνη για αυτά τα ανεπιθύμητα παιδιά. Την ίδια στιγμή βέβαια βάζει αυτούς τους ανθρώπους μπροστά σε τεράστιο δίλημμα, καθώς δεν τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν αυτή τη νέα αρχή μαζί με τις οικογένειές τους. Η δυνατότητα βίζας δίνεται μόνο στους ίδιους», σημειώνει η σκηνοθέτις. Ο Σανγκ το συζητάει με τη γυναίκα του και από κοινού αποφασίζουν πως είναι κάτι που έχει ανάγκη να κάνει, έστω και μόνος του.
Μαζί, αλλά χώρια Μετά την επανένωση στο αεροδρόμιο, ο πατέρας του Σανγκ και τα αδέρφια του τον εγκαθιστούν σε ένα μοτέλ. Με δυσκολία καταφέρνει να τους πει πως πεινάει και εκείνοι τον πάνε για μπέργκερ. Τρώει για να μην τους προσβάλει. Το επόμενο διάστημα τον επισκέπτονται, αλλά αραιά…
Παρέμεινε ξένος
Τη συγκινητική επανένωση στο αεροδρόμιο ακολουθεί μια νέα πραγματικότητα. Αφιλόξενη και δύσκολη. Ο πατέρας του και δύο από τα αδέρφια του τον εγκαθιστούν σε ένα μοτέλ. Με δυσκολία καταφέρνει να τους πει πως πεινάει και εκείνοι τον πάνε για μπέργκερ, τα οποία τρώει με το ζόρι για να μην τους προσβάλει. Το επόμενο διάστημα τον επισκέπτονται, αλλά αραιά. Παρότι πριν ταξιδέψει είχε κάνει μαθήματα αγγλικών, η επικοινωνία είναι αδύνατη. «Δεν θέλω να κατηγορήσω ούτε να κρίνω τη νέα του οικογένεια γιατί πιστεύω ότι είναι υπέροχο που ο πατέρας του τον αναγνώρισε. Είναι το πιο σημαντικό πράγμα που θα μπορούσε να κάνει. Η αλήθεια είναι όμως πως η συμπεριφορά τους με ξένισε. Στη χώρα μου την Πολωνία, ή στην Ελλάδα, δεν θα διανοούμασταν να μην τον φέρουμε στο σπίτι μας, να μην τον περιποιηθούμε. Στην πορεία κατάλαβα πως είναι βαθιές οι πολιτισμικές διαφορές, αλλά και πως για εκείνους ο ερχομός του Σανγκ ήταν ένα σοκ που τους έφερε αντιμέτωπους με δύσκολες αλήθειες, όπως το ότι ο πατέρας τους δεν είχε επεξεργαστεί ποτέ τον πόλεμο».
Αυτό είναι εμφανές όταν φτάνει στην πόλη η μικρότερη κόρη της οικογένειας. Μιλάει ανοιχτά στον πατέρα της και τον πιέζει να πάει ξανά σε ψυχολόγο. «Μα δεν έχω κάτι να πω», της λέει εκείνος. «Μπαμπά, δεν ξέρεις καν πόσους έχεις σκοτώσει. Θεωρείς πως είσαι ο σούπερμαν, αλλά εγώ θεωρώ πως έχεις κουκουλώσει όλα όσα συνέβησαν εκεί», του λέει. Οσο περνάνε οι εβδομάδες ο πατέρας κάνει μια προσπάθεια να πλησιάσει τον γιο του. Το κάνει όμως με έναν τρόπο που δυσκολεύει τον Σανγκ, καθώς μιλάει με περηφάνια για την εμπειρία του πολέμου, το όπλο του, του δείχνει φωτογραφίες και του χαρίζει τη στρατιωτική του ταυτότητα σαν να είναι σουβενίρ. «Δεν αντέχω πια να μιλάω ούτε να σκέφτομαι αυτόν τον πόλεμο. Μείναμε πίσω και νιώσαμε τόσο πόνο», ψελλίζει ο Σανγκ.
Η κουβέντα αυτή παρότι δύσκολη είναι απελευθερωτική για τον ίδιο. Αποφασίζει να παραμείνει στην Αμερική, δουλεύει σκληρά και στέλνει χρήματα για να έχει ο εγγονός του μια καλύτερη ζωή.
Ασπίδα η λήθη
Ο πατέρας όμως συνεχίζει να μην μπορεί να αντιμετωπίσει τους δαίμονές του. «Από τη μια είναι λογικό γιατί τόσα χρόνια αυτό ήταν η άμυνά του – μια αυτοπροστασία για να διαχειριστεί όλο αυτό που είχε ζήσει. Ταυτόχρονα όμως είναι βαθιά ανησυχητικό πως ακόμη και σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, οι άνθρωποι αυτοί εξακολουθούν να δυσκολεύονται να δουν την πλήρη εικόνα. Οταν δεν κατανοείται ποτέ το πραγματικό κόστος, οι επιπτώσεις και στις δυο πλευρές, αφήνει ανοιχτό ένα επικίνδυνο παράθυρο για βία που τροφοδοτείται από εθνικιστικές και ιμπεριαλιστικές ατζέντες», σημειώνει η σκηνοθέτις. Οσο έμπαινε πιο βαθιά στην ιστορία τόσο πιο ξεκάθαρο ήταν πως δεν έκανε μια ταινία αποκλειστικά για τον πόλεμο του Βιετνάμ. «Είναι μια αντιπολεμική ταινία για όλους τους πολέμους που είναι σε εξέλιξη. Από τη Μέση Ανατολή μέχρι τον πόλεμο στην Ουκρανία βλέπουμε τους ίδιους κύκλους της Ιστορίας. Αν τα τραύματα του πολέμου δεν θεραπευτούν, η Ιστορία αναπόφευκτα θα επαναληφθεί. Ο πόλεμος δεν τελειώνει απλά όταν σταματούν οι μάχες. Συνεχίζεται στις ζωές αυτών που αναγκάζονται να διαχειριστούν τις συνέπειές του», καταλήγει.
Οι αριθμοί
70.000 παιδιά από το Βιετνάμ επιχείρησαν να βρουν τον Αμερικανό πατέρα τους. Τις περισσότερες φορές ο πατέρας δεν ήθελε καμία επαφή ή είχε πεθάνει.
___________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: O Σανγκ για πρώτη φορά στην αγκαλιά του πατέρα του. Τη συγκινησιακή φόρτιση διαδέχθηκε το σοκ της επανένωσης δύο διαφορετικών «κόσμων», που έφερε στην επιφάνεια δύσκολες αλήθειες.
