Η χάλκινη κεφαλή του γρύπα από την Αρχαία Ολυμπία, που μέχρι χθες κατείχε περίοπτη θέση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, παραδόθηκε στην υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, στο πλαίσιο τελετής που διοργανώθηκε στο MET. Μέχρι χθες, το αντικείμενο κατείχε περίοπτη θέση στην πτέρυγα της Συλλογής των Ελληνικών και των Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του μουσείου.
Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, η χάλκινη κεφαλή του γρύπα, η οποία κοσμούσε χάλκινο τριποδικό λέβητα και χρονολογείται στα 650-625 π.Χ., αποτελεί «εξαίρετο δείγμα της αρχαίας ελληνικής μεταλλοτεχνίας» και επαναπατρίζεται κατόπιν μακράς και συστηματικής συνεργασίας του υπουργείου και του μουσείου.
Κατά τον χαιρετισμό της, η κ. Μενδώνη χαρακτήρισε «ιδιαίτερα σημαντικό» τον επαναπατρισμό, καθώς, όπως είπε, «δεν είναι αποτέλεσμα αιτήματος διεκδίκησης από τις ελληνικές Αρχές».
«Το ίδιο το ΜΕΤ, το 2018, ανέλαβε την πρωτοβουλία να διερευνήσει την προέλευση αυτής της κεφαλής γρύπα, η οποία ήταν μέρος της Συλλογής Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, μετά από ιδιωτική δωρεά», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με την υπουργό Πολιτισμού, «η πράξη αυτή αποτελεί απόδειξη της δέσμευσης του Μουσείου για επιστημονική ακεραιότητα, επαγγελματική ηθική και σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά. Αντανακλά μια ευρύτερη αλλαγή στις πρακτικές των μουσείων παγκοσμίως, που δίνει έμφαση στη δέουσα επιμέλεια, στην αξιολόγηση όχι μόνο της νομιμότητας αλλά και της ηθικής βάσης συγκρότησης των Συλλογών τους».
«Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών, των οποίων οι πολιτιστικοί θησαυροί έχουν υποστεί κλοπή και παράνομη διακίνηση. Πιστεύω ακράδαντα ότι όλες οι αρχαιότητες που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από οποιαδήποτε χώρα πρέπει να επιστρέψουν στον γενέθλιο τόπο τους και στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, ως ουσιαστικό μέρος της συλλογικής τους ταυτότητας», είπε ακόμη.
Στην τελετή παρέστησαν επίσης η Γενική Πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, Ιφιγένεια Καναρά, η πάρεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, Ευθυμία Γκαράνη, η Γενική Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Αναστασία Γκαδόλου, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών, Γεώργιος Τσαπρούνης, η Διευθύντρια Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του ΥΠΠΟ, Βάσω Παπαγεωργίου, καθώς και η Τμηματάρχης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, Ελενα Βλαχογιάννη.
Από την πλευρά του, ο διευθυντής του MET, Μαξ Χολάιν, χαρακτήρισε τον επαναπατρισμό «μια πάρα πολύ ιδιαίτερη στιγμή για τη συνεργασία του ΜΕΤ και του υπουργείου Πολιτισμού». «Είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός επαναπατρισμός, ενός από τα πιο εμβληματικά εκθέματα της Συλλογής Ελληνικών και Ρωμαϊκών αρχαιοτήτων. Είναι η χάλκινη κεφαλή γρύπα, που διερευνήσαμε, εξετάσαμε και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν έφυγε νόμιμα από τη χώρα προέλευσής του, την Ελλάδα. Η συνεργασία μεταξύ του ΜΕΤ και του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού βασίζεται στην κοινή πεποίθηση για διεθνή συνεργασία στην προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς», τόνισε.
Το χρονικό
Η έρευνα από την αρμόδια Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπουργείου Πολιτισμού στο Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, απέδειξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η κεφαλή του γρύπα στο ΜΕΤ ταυτίζεται με εκείνη που είχε βρεθεί στην Αρχαία Ολυμπία, τον Δεκέμβριο 1914, από τον επιμελητή του Μουσείου, Θεμιστοκλή Καραχάλιο. Το αρχαίο είχε εντοπιστεί στην κοίτη του ποταμού Κλαδέου, δίπλα στο αρχαίο Γυμνάσιο της Ολυμπίας, σε χώματα που είχαν παρασυρθεί από το ποτάμι και είχε παραδοθεί από τον επιμελητή στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, όπου έγινε ο καθαρισμός του.
Η πρώτη δημοσίευση της αρχαίας κεφαλής με φωτογραφική τεκμηρίωση έγινε το 1915, στο Αρχαιολογικό Δελτίο, την επίσημη έκδοση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Σύμφωνα με το αρχειακό υλικό που εντόπισε η αρμόδια Διεύθυνση, ο γρύπας κλάπηκε τη δεκαετία του 1930 από το Μουσείο, όπου παρέμενε μέχρι τότε χωρίς να έχει καταγραφεί. Η πρώτη αναφορά στην απώλειά του γίνεται το 1937-1938, στην ετήσια έκθεση των Γερμανών ανασκαφέων της Ολυμπίας. Το 1940 η Αρχαιολογική Υπηρεσία διερεύνησε την υπόθεση της κλοπής, η οποία φαίνεται ότι έγινε το 1936 και προχώρησε στις ενδεδειγμένες ενέργειες κατά των προσώπων που είχαν την ευθύνη της φύλαξης των συλλογών την περίοδο αυτή.
Η αντίστοιχη έρευνα στα αρχεία του ΜΕΤ επιβεβαίωσε το χρόνο κλοπής της κεφαλής, καθώς φαίνεται ότι αυτή πωλήθηκε το καλοκαίρι του 1936 από Ελληνα αρχαιοπώλη στον Αμερικανό αρχαιοπώλη Γιόζεφ Μπρούμερ, για να πωληθεί στη συνέχεια, το 1948, στον Ουόλτερ Κ. Μπέικερ και να καταλήξει κατόπιν δωρεάς, το 1971, μαζί με τα υπόλοιπα αντικείμενα της Συλλογής Μπέικερ, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
