Μια πόλη με επιβλητικά μεσαιωνικά κτίρια, λιθόστρωτα δρομάκια, τεράστια πάρκα και έναν ποταμό, τον Καμ, που τη διατρέχει. Τριάντα ένα αυτόνομα κολέγια υπό την ομπρέλα ενός από τα αρχαιότερα ακαδημαϊκά ιδρύματα στον κόσμο, που ιδρύθηκε το 1209 και μετράει 125 βραβεία Νομπέλ μέχρι σήμερα! Περίπου 130.000 κάτοικοι –έξι στους δέκα κατέχουν διδακτορικό δίπλωμα– και ανάμεσά τους σχεδόν 3.000 Ελληνες: πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, γιατροί, φοιτητές, ερευνητές, στελέχη μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας. Στην πλειονότητά τους έφτασαν στη Μεγάλη Βρετανία τα χρόνια της κρίσης αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Το Κέμπριτζ τούς έδωσε τη δυνατότητα –σε ένα περιβάλλον αξιοκρατίας και διαφάνειας– να προκόψουν. Εδώ βρήκαν όσα στην Ελλάδα δεν τολμούσαν ούτε να ονειρευτούν, όπως λένε. Ομως, η αγάπη τους για την πατρίδα παραμένει άσβεστη. Το αποδεικνύουν οι προσπάθειές τους να κρατήσουν όρθιο το σχολείο του Αγίου Αθανασίου, ένα από τα μεγαλύτερα στη χώρα, με τριακόσιους μαθητές.
Ηταν 1969 όταν κάποιοι Ελληνες και Κύπριοι ξεκίνησαν εθελοντικά μαθήματα στα παιδιά της παροικίας. Ανάμεσά τους και ο Γιώργος Πίππας, που το 2017 έμελλε να γίνει ο 811ος δήμαρχος του Κέμπριτζ. «Τότε σπούδαζα ακόμη μηχανικός. Ορθόδοξη εκκλησία δεν υπήρχε στην πόλη εκείνα τα χρόνια ούτε σχολείο. Νοικιάζαμε μια αγγλικανική εκκλησία εκεί γίνονταν και οι λειτουργίες και τα μαθήματα. Στην έκτη τάξη του δημοτικού δίδασκε μάλιστα ο ιερέας μας, ο πατήρ Αμβρόσιος», λέει στην «Κ». «Το 2015, με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από δωρεές, έγινε εφικτή η ανέγερση του ναού του Αγίου Αθανασίου και μερικών αιθουσών σε παρακείμενο κτίριο, όπου πλέον γίνονται τα μαθήματα: κάθε απόγευμα για τα μεγαλύτερα παιδιά, Σάββατο και Κυριακή για τα μικρότερα». Εκεί με περιμένουν γονείς – μέλη της επιτροπής του σχολείου: οι γιατροί Ελευθερία Κλειδή, Μιχάλης Καρβέλης και Δημήτρης Γιοτίκας, οι μηχανολόγοι Γιώργος Ασφής και Γιώργος Ράικος.
«Με νύχια και με δόντια προσπαθούμε για την ελληνομάθεια, δεν θέλουμε τα παιδιά μας να χάσουν την επαφή τους με την ελληνική γλώσσα και κατ’ επέκταση με τον πολιτισμό και τις παραδόσεις μας», τονίζουν. Ομως, οι δυσκολίες είναι πολλές. «Το ελληνικό υπουργείο Παιδείας στέλνει δωρεάν τα βιβλία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και καλύπτει τον μισθό μόνο μιας αποσπασμένης εκπαιδευτικού, της Μαρίας Περισιανίδου. Η κυπριακή αντιπροσωπεία συμβάλλει με ένα ποσό, που αντιστοιχεί στο 30% των ετησίων εξόδων. Για να καλυφθούν οι υπόλοιπες ανάγκες –ενοικίαση επιπλέον αιθουσών, λειτουργικά έξοδα, οι αμοιβές των δεκαπέντε ωρομισθίων εκπαιδευτικών και των επιστατών– οι γονείς αναγκαζόμαστε να πληρώνουμε οι ίδιοι».
«Προσέξατε ότι τα πιο πολλά παιδιά κάνουν μάθημα με τα μπουφάν;», με ρωτάει ο Σπύρος Ρουμανέας, ειδικός σύμβουλος αντιμετώπισης οικονομικού εγκλήματος. «Τα χρήματα δεν επαρκούν για θέρμανση. Μας πονάει η έλλειψη υποστήριξης, σας παρακαλώ να το γράψετε. Ακούμε την κουβέντα που γίνεται στην Ελλάδα για το brain gain και γελάμε πικρά. Κούφιες λέξεις, άνευ περιεχομένου…». Μπαίνω στην αίθουσα του νηπιαγωγείου. Η εκπαιδευτικός Νόνη Μιχαηλίδου έχει γράψει στον πίνακα αγγλικές λέξεις με ελληνική ρίζα: astronaut-αστροναύτης, telephone-τηλέφωνο, theatre-θέατρο, helicopter-ελικόπτερο, μεταξύ άλλων. Τα παιδιά είναι ενθουσιασμένα. «Πείτε καλημέρα στην επισκέπτριά μας», τα παροτρύνει η κυρία Μιχαηλίδου. «Καλημεεέρα, κυρία Τασούλααα», λένε όλα μαζί τραγουδιστά. Μ’ αυτή τη μουσική στα αυτιά μου φεύγω για το επόμενο ραντεβού: στο φημισμένο Cavendish Laboratory του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ.
Οι επιστήμονες
O Λευτέρης Ιωάννου, με σπουδές Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής και ασχολείται με τη μοντελοποίηση της θραύσης πετρωμάτων υπό ακραίες συνθήκες, στο πλαίσιο της βελτίωσης της διαδικασίας γεώτρησης για βαθιά γεωθερμία. Η Μαρία Χρυσάνθου και ο Αλέξης Φαρμακαλίδης –και οι δύο εργάζονται στην ανάπτυξη μαγνητοϋδροδυναμικών μοντέλων για ασταθείς ροές μαγνητικά περιορισμένου πλάσματος και την αλληλεπίδρασή του με τα τοιχώματα του πυρηνικού αντιδραστήρα– σπούδασαν επίσης Φυσική, όπως και ο Συμεών Χατζόπουλος, που μελετάει τα ίχνη συμπύκνωσης, δηλαδή τα λευκά επιμήκη νέφη από παγοκρυστάλλους τα οποία σχηματίζονται πίσω από τα αεροσκάφη στη διάρκεια της πτήσης τους, όταν τα θερμά αέρια που παράγονται από τους κινητήρες τους αναμειγνύονται με τον κρύο αέρα διερευνά τη συμβολή τους στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Η Μαρία Νικοδήμου –με αντικείμενο την ανάπτυξη προηγμένων μαθηματικών μοντέλων για την προσομοίωση ροών με χημικές αντιδράσεις– και η Κατερίνα Αδαμοπούλου –ασχολείται με τη βελτιστοποίηση της διαδικασίας γεώτρησης για βαθιά γεωθερμία– είχαν άλλη αφετηρία: τα Μαθηματικά.
Κοινός παρονομαστής των νέων επιστημόνων από την Ελλάδα και την Κύπρο είναι η συνεργασία τους με τον Νίκο Νικηφοράκη, καθηγητή Scientific Computing, διευθυντή σπουδών στο τμήμα Μαθηματικών του Selwyn College του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και διευθυντή του εργαστηρίου Scientific Computing στο Cavendish. Συνεργάζονται μαζί του σε ένα «οικοσύστημα έρευνας, διδασκαλίας αλλά και σύνδεσης με τη βιομηχανία».
Το κίνητρο να έχει η έρευνά του αντίκτυπο στους ανθρώπους οδήγησε εδώ και τον Νικόλα Κτιστάκη, επικεφαλής ερευνητή στο Ινστιτούτο Babraham του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ, που από την Ιατρική μεταπήδησε στην Ερευνα, στη Βιοχημεία και την Κυτταρική Βιολογία «από ενδιαφέρον για τους μηχανισμούς της ανθρώπινης φυσιολογίας της ζωής ουσιαστικά – και τις μοριακές αιτίες των ασθενειών». Ασχολείται με την κυτταρική σηματοδότηση: τον τρόπο που τα κύτταρα λαμβάνουν ερεθίσματα – σήματα από το εξωτερικό περιβάλλον, από άλλα κύτταρα του οργανισμού, αλλά και από τον εαυτό τους, το εσωτερικό τους δηλαδή, και στη συνέχεια κάποια από αυτά αλλάζουν τη λειτουργία τους, προσαρμόζοντάς την στις νέες συνθήκες (είναι αυτό που αποκαλείται κυτταρική απόκριση). Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η αυτοφαγία, βασικός πυλώνας των ερευνών στο εργαστήριο του κ. Κτιστάκη.
Οσο περνούν τα χρόνια, άχρηστα προϊόντα –λίπος και δυσλειτουργικές, κατεστραμμένες πρωτεΐνες– συσσωρεύονται στο εσωτερικό των κυττάρων μας. «Η αυτοφαγία είναι ο μηχανισμός με τον οποίο αυτά διασπώνται και ανακυκλώνονται σε νέα, υγιή συστατικά», με ενημερώνει. Πώς ενεργοποιείται, όμως, η αυτοφαγία; «Με τη διαλειμματική νηστεία. Χρειάζεται αποχή από την τροφή για τουλάχιστον δεκαοκτώ ώρες για να μπορέσει ο οργανισμός να παραγάγει τα δικά του θρεπτικά συστατικά εντός κυττάρων», συνεχίζει ο Νικόλας Κτιστάκης.
Ο ίδιος συνήθως δεν τρώει πρωινό και φροντίζει να τρώει βραδινό όσο το δυνατόν νωρίτερα. Γι’ αυτόν τον λόγο το ραντεβού μας για δείπνο δίνεται στις έξι και μισή, στο ελληνικό εστιατόριο «The olive grove» («Ο ελαιώνας»). Εκεί, με τη σύζυγό του Μαρία Μανιφάβα, επίσης ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Babraham, μου μιλούν για τη ζωή στο Κέμπριτζ που είναι όμορφη, ήσυχη και μετρημένη. «Η έλλειψη αντιπερισπασμών σε κάνει να αφοσιώνεσαι στο σπιτικό σου, στην οικογένεια και στους φίλους σου», λένε. «Και σε επαγγελματικό επίπεδο η σύνδεση της προσπάθειας με την επιβράβευση σε ωθεί να βελτιώνεσαι διαρκώς. Υπάρχει ένας διαφανής μηχανισμός –χωρίς τα κομματικά ή άλλα κριτήρια τα οποία δυστυχώς υπάρχουν στην Ελλάδα– που σε κρατάει πάντα σε εγρήγορση: κρίνεσαι για το έργο σου και υφίστασαι τις συνέπειες. Στην προηγούμενη αξιολόγηση που έγινε στο ινστιτούτο μας, για παράδειγμα, ένα ολόκληρο τμήμα έκλεισε. Εχετε δει κάτι αντίστοιχο να συμβαίνει στην Ελλάδα;». Θα έπρεπε, λοιπόν, τα ελληνικά πανεπιστήμια να έχουν έναν μηχανισμό… αυτοφαγίας, σχολιάζω, και βάζουμε τα γέλια.
Ελληνες παντού
Το επόμενο πρωί η Ευφροσύνη Γκρανιά-Κλώτσα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Λοιμωξιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, με περιμένει στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Είκοσι χρόνια μετράει στην πόλη, μαζί με τον σύζυγό της ενδοκρινολόγο Αγγελο Κλώτσα. «Δεν υπάρχει όροφος και τμήμα στο νοσοκομείο που να μην έχει γιατρούς ή νοσηλευτές από την Ελλάδα. Σε όποιον διάδρομο και να μιλήσεις ελληνικά, κάποιος θα γυρίσει», επισημαίνει. Εδώ και λίγες εβδομάδες ηγείται της εθνικής επιτροπής του υπουργείου Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας για τις κλινικές μελέτες που πραγματοποιούνται για τις λοιμώξεις. «Αν κάτι με κρατάει εδώ είναι η αξιοκρατία του βρετανικού συστήματος», λέει.
Τελευταίο βράδυ στο Κέμπριτζ, περνάω από το «Grain & Hop Store» όπου βρίσκεται σε εξέλιξη μια από τις περίφημες Greek Nights, με το κοινό –τουλάχιστον 300 Ελληνες– να έχει παραδοθεί στον ρυθμό του ζεϊμπέκικου, με τη «Ρόζα» του Θάνου Μικρούτσικου και του Αλκη Αλκαίου, ερμηνευμένη από τη Δωροθέα Παπαδάκη. Η ίδια, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Τολό, μαζί με τους μουσικούς της μπάντας της –Χρήστο Μαλλιακό, Χρήστο Κόντο και Γιάννη Ελευθεριάδη– εμφανίζονται συχνά σε μαγαζιά της πόλης. Η Δωροθέα ήρθε εδώ για μουσικές σπουδές πριν από οκτώ χρόνια και τώρα κάνει το διδακτορικό της, που συνδυάζει τη μουσική με την ανθρωπολογία. «Δεν ήξερα τι θα έβρισκα όταν έφτασα, αλλά πλέον, ενώ είχα ευκαιρία να εγκατασταθώ στο Λονδίνο, το έχω επιλέξει απολύτως συνειδητά το Κέμπριτζ και δεν το αλλάζω με τίποτα», τονίζει. «Η πολυπολιτισμικότητά του το κάνει μοναδικό. Οι Βρετανοί είναι πολύ λιγότεροι από τους κατοίκους άλλων εθνικοτήτων. Στο Κέμπριτζ δεν νιώθεις ξένος, λοιπόν, γιατί σχεδόν όλοι είναι ξένοι!».
