Η τραγωδία των Τεμπών, που στοίχισε τη ζωή σε 57 ανθρώπους και άλλαξε τη ζωή σε πολύ περισσότερους επιβάτες, συγγενείς και φίλους πριν από δύο χρόνια, αποτελεί τραγική απόδειξη της βαθιά ριζωμένης συστημικής διαφθοράς που ταλανίζει την Ελλάδα από τη δημιουργία της ως σύγχρονου κράτους μετά την Επανάσταση του 1821. Αυτή η καταστροφή δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά μάλλον μια εκδήλωση διαχρονικών δομικών προβλημάτων που έχουν αναπαραχθεί μέσα από διαδοχικές γενιές.
Ιστορικές Ρίζες της Διαφθοράς
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 σηματοδότησε τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ωστόσο, το νεοσύστατο έθνος παγιδεύτηκε αμέσως σε έναν ιστό ξένης επιρροής και διχονοιών και εσωτερικών ατασθαλιών. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ελλάδα πάλευε με πολιτική διαφθορά, στημένες εκλογές, ένα πανίσχυρο πελατειακό σύστημα και μια δυσλειτουργική γραφειοκρατία.
Αυτά τα προβλήματα επιδεινώθηκαν από τη χρηματοοικονομική εξάρτηση από ξένες δυνάμεις, δημιουργώντας προηγούμενο για εξωτερικές παρεμβάσεις στις εγχώριες υποθέσεις. Αυτή η κληρονομιά της υπονομευμένης κυριαρχίας και της εσωτερικής διαφθοράς έχει συνεχιστεί, υπονομεύοντας την ανάπτυξη και τη διακυβέρνηση του έθνους.
Νεοαποικιοκρατία και Ιδιωτικοποιήσεις
Τις τελευταίες δεκαετίες, η υποταγή της Ελλάδας στις εντολές της «τρόικας» —του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής—έχει αναδείξει μια μορφή νεοαποικιοκρατίας.
Η επιβαλλόμενη ιδιωτικοποίηση δημόσιων περιουσιακών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του εθνικού σιδηροδρομικού συστήματος, έθεσε τα ξένα και ιδιωτικά συμφέροντα πάνω από το κοινό καλό. Διέσπασε τον σιδηρόδρομο σε ξεχωριστές εταιρίες με τρόπο πού είχε κατακριθεί εκ των προτέρων και απαξιωθεί από πολύνεκρα συμβάντα σε άλλες χώρες όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτή η μεταφορά κρίσιμων υπηρεσιών και υποδομών σε ιδιωτικές οντότητες πραγματοποιήθηκε χωρίς επαρκείς ρυθμιστικούς μηχανισμούς και με επενδυτική εγκατάλειψη, οδηγώντας σε αμέλεια στα πρότυπα ασφαλείας και στη συντήρηση.
Επανειλημμένες προειδοποιήσεις, από ανώτερους υπαλλήλους αλλά και χειριστές του δικτύου, εργαζόμενους, βουλευτές, ρυθμιστικές αρχές εντός και εκτός της Ελλάδας όχι μόνο αγνοήθηκαν αλλά το επιβατικό κοινό διαβεβαιωνόταν ανεύθυνα για την ασφάλεια ακόμη και από τον αρμόδιο υπουργό ενώπιον της Βουλής λίγες μέρες πριν το δυστύχημα. Η τραγωδία των Τεμπών είναι άμεση συνέπεια τέτοιων απαράδεκτων χειρισμών από διαδοχικές κυβερνήσεις, όπου το κέρδος τέθηκε πάνω από τις ανθρώπινες ζωές.
Διάβρωση της Δικαστικής Ανεξαρτησίας
Η αλληλεπίδραση της εκτελεστικής εξουσίας με τη δικαστική έχει διαβρώσει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης στην Ελλάδα. Οι υποθέσεις υψηλού προφίλ συχνά γίνονται αντικείμενο παρεμβάσεων από πολιτικές ελίτ, οδηγώντας σε έλλειψη λογοδοσίας και ατιμωρησία για όσους βρίσκονται στην εξουσία.
Οι εξελίξεις μετά την τραγωδία των Τεμπών χαρακτηρίστηκαν από καθυστερήσεις και συσκότιση της ανακριτικής διαδικασίας, με σοβαρές καταγγελίες για αντισυνταγματικές παρεμβάσεις, αλλοίωση στοιχείων και παρεμπόδιση της δικαιοσύνης. Τέτοιες ενέργειες δεν στερούν μόνο δικαιοσύνη από τα θύματα αλλά υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη και εδραιώνουν μια κουλτούρα όπου οι ισχυροί προστατεύονται από τις συνέπειες.
Η ελληνική δικαιοσύνη και κυρίως η Πολιτική Δικαιοσύνη, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των ετήσιων εκθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU Justice Scoreboard) θεωρείται η λιγότερη αποτελεσματική ανάμεσα στις 27 χώρες της Ένωσης. Αυτή η δυσλειτουργία δεν μπορεί να εξηγηθεί ούτε από τον αριθμό των δικαστών, ούτε από τους μισθούς τους που είναι υψηλοί σε σχέση με άλλους δημόσιους λειτουργούς. Οι ίδιες στατιστικές μας πληροφορούν ότι η μεγάλη πλειοψηφία πολιτών και επιχειρηματικού κόσμου δεν έχει εμπιστοσύνη στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης.
Κακοκρατία αντί για Αξιοκρατία
Η διακυβέρνηση της Ελλάδας έχει σημαδευτεί από κακοκρατία—την κυριαρχία των λιγότερο ικανών και των πλέον διεφθαρμένων ατόμων. Οι διορισμοί βάσει πολιτικής εύνοιας αντί για αξιοκρατία έχουν οδηγήσει σε αναποτελεσματικότητα και ανικανότητα εντός των δημόσιων θεσμών.
Ο σιδηροδρομικός τομέας, ο οποίος μαστίζεται από κακοδιαχείριση και υποχρηματοδότηση, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σήψης. Η απουσία καταρτισμένων επαγγελματιών σε καίριες θέσεις οδήγησε σε συστημικές αποτυχίες, που τελικά κατέληξαν σε τραγωδίες όπως αυτή στα Τέμπη.
Η Νοοτροπία της Παρέας και της «Κλίκας» στην Πολιτική Ζωή
Στην ελληνική πολιτική ζωή, συχνά επικρατεί η νοοτροπία της «παρέας»—ένα κλειστό σύστημα δικτύων που προωθεί ιδιωτικά συμφέροντα σε βάρος του κοινού καλού. Αυτή η αντίληψη πρέπει να σπάσει.
Η διακυβέρνηση δεν μπορεί να είναι το προνόμιο των λίγων, αλλά μια συμμετοχική διαδικασία όπου όλοι έχουν φωνή και ρόλο. Ο αποκλειστικός χαρακτήρας της ελληνικής πολιτικής έχει οδηγήσει σε επαναλαμβανόμενες αποτυχίες, ενισχύοντας τη δυσπιστία του κοινού και επιδεινώνοντας τα συστημικά προβλήματα. Μια στροφή προς την ενσωμάτωση και τη συλλογική ευθύνη είναι επιτακτική ανάγκη για πραγματική αλλαγή.
Η Συνενοχή των ΜΜΕ και η Παραπληροφόρηση
Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης είναι καθοριστικός. Στην Ελλάδα, τα μέσα συχνά διευκολύνουν τη διάδοση ψευδών ειδήσεων, τη συκοφάντηση και τη στοχοποίηση οικογενειών θυμάτων, επιζώντων και ειδικών που τολμούν να μιλήσουν. Αυτή η χειραγώγηση της πληροφορίας εξυπηρετεί τη διατήρηση κατεστημένων συμφερόντων και την αποποίηση ευθυνών από τους υπευθύνους. Η κάλυψη της τραγωδίας των Τεμπών χαρακτηρίστηκε από προσπάθειες υποβάθμισης των συστημικών προβλημάτων, αποδίδοντας την ευθύνη σε ατομικά λάθη, προσβάλλοντας τόσο τη λογική όσο και το αίσθημα δικαίου.
Έκκληση για Δομική Μεταρρύθμιση
Η τραγωδία των Τεμπών είναι μια θλιβερή υπενθύμιση της επιτακτικής ανάγκης για συνολική δομική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Η αντιμετώπιση της συστημικής διαφθοράς απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση:
- Αποκατάσταση της Δικαστικής Ανεξαρτησίας: Η δικαιοσύνη πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από πολιτικές παρεμβάσεις.
- Προώθηση Αξιοκρατικής Διακυβέρνησης: Η εφαρμογή αξιοκρατικών αρχών στις δημόσιες θέσεις για ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
- Προστασία της Ελευθερίας του Τύπου: Διασφάλιση ανεξάρτητης δημοσιογραφίας μακριά από πολιτικές και οικονομικές πιέσεις.
- Αναθεώρηση των Πολιτικών Ιδιωτικοποίησης: Εξασφάλιση ότι τα δημόσια αγαθά υπηρετούν το κοινό συμφέρον με αυστηρή ρύθμιση.
Η κρίση εμπιστοσύνης στη χώρα έχει φτάσει σε οριακό σημείο. Οι πολίτες νιώθουν απροστάτευτοι και δεν εμπιστεύονται την αστυνομία, το πολιτικό σύστημα, τη δικαιοσύνη. Ζουν με την αίσθηση ότι επιβιώνουν «από τύχη». Οι νέοι αναζητούν διέξοδο στο εξωτερικό, εντείνοντας τη δημογραφική κατάρρευση. Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή, μια στιγμή που απαιτεί όχι απλώς αλλαγή, αλλά βαθιά ανανέωση της πολιτικής ηγεσίας και του τρόπου διακυβέρνησης.
Η Ελλάδα μπορεί να αλλάξει, αλλά η αλλαγή δεν θα έρθει μόνη της. Θα προκύψει από τη συλλογική βούληση και την απαίτηση για μια ηγεσία που σέβεται και υπηρετεί την κοινωνία. Μια νέα ηγεσία δεν μπορεί να προέλθει από τους ίδιους κύκλους εξουσίας ούτε να αναπαράγει τις ίδιες πρακτικές αλαζονείας και αναποτελεσματικότητας. Δεν αρκεί να αλλάξουν τα πρόσωπα στην πολιτική· χρειάζονται νέοι τρόποι άσκησης πολιτικής. Με ήθος, διαφάνεια, όραμα και συμμετοχή. Χρειαζόμαστε ηγεσία που εμπνέει, συνθέτει, αφουγκράζεται και υπηρετεί. Που αντιλαμβάνεται ότι η εξουσία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο για τη βελτίωση της ζωής των πολιτών.
Τα Τέμπη ανέδειξαν ένα κίνημα που εξελίσσεται σε κοινωνικό τσουνάμι, έτοιμο να σαρώσει τη συσσωρευμένη αδιαφορία και αναξιοκρατία. Οι πολίτες δεν ανέχονται πλέον κούφιες υποσχέσεις και μεγαλόστομες διακηρύξεις. Το σκάνδαλο αυτό έχει ενώσει την ελληνική κοινωνία πέρα από πολιτικές πεποιθήσεις και καταγωγή. Η αγανάκτηση και ο θυμός έχουν διαμορφώσει μια νέα, αδιαμφισβήτητη συναίνεση που απαιτεί δικαιοσύνη, λογοδοσία και πραγματική κοινωνική αλλαγή—αδιαπραγμάτευτα. Αυτή η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί. Είναι η ώρα να πάρουμε το μέλλον στα χέρια μας. Ενωμένοι, μπορούμε να χτίσουμε την Ελλάδα που μας αξίζει.
*Ο Νίκος Πασσάς είναι καθηγητής Εγκληματολογίας και Ποινικής Δικαιοσύνης στο Northeastern University
