Πάνω από 20 ημέρες διαρκεί η σεισμική καταιγίδα στην περιοχή Σαντορίνης – Αμοργού. Πλήθος επιστημόνων με πολλά τεχνολογικά μέσα έχει κινητοποιηθεί. Επρεπε όμως να φτάσουμε σε αυτό το σημείο για να καλυφθούν κενά στη σεισμική παρακολούθηση.
Για παράδειγμα, ο σεισμογράφος στο νησάκι Ανυδρος δεν λειτουργούσε κι αντικαταστάθηκε μετά την έναρξη της σεισμικής ακολουθίας. Και παρότι υπάρχουν σύγχρονα μέσα, από αλγοριθμική ανίχνευση μέχρι εξειδικευμένα όργανα βυθού, η αξιοποίησή τους πάσχει.
Το ιδιαίτερο στοιχείο του φαινομένου στη Σαντορίνη είναι πως έχουμε συνδυασμό μιας ηφαιστειακής ζώνης με ένα πεδίο διάσπαρτο από τεκτονικά ρήγματα. «Από τις 6 Φεβρουαρίου παρατηρήσαμε πως τα σμήνη σεισμών, με κορυφώσεις σεισμικότητας επέστρεφαν δύο φορές την ημέρα και είχαν μεγαλύτερη διάρκεια. Ο μηχανισμός τους θυμίζει ένα φαινόμενο γνωστό ως diking, που χαρακτηρίζεται από παρόμοια σεισμικότητα για αρκετά χιλιόμετρα και σχετίζεται με την άνοδο μαγματικού υλικού, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα έκρηξη», λέει στην «Κ» η σεισμολόγος δρ Μαργαρίτα Σέγκου, διευθύντρια Ερευνών στη Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία.
«Εχουμε μετακίνηση μεγάλων ρευστών μαζών διάπυρου υλικού στο υπέδαφος, που πιέζουν τα ρήγματα για να βρουν διέξοδο. Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει διέγερση της ηφαιστειακής δραστηριότητας, την οποία παρακολουθούμε», σημειώνει από την πλευρά της η κ. Παρασκευή Νομικού, καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας του ΕΚΠΑ.
Ανοιχτά δεδομένα
Για την ανίχνευση των σεισμών η ομάδα της δρος Σέγκου χρησιμοποιεί αλγορίθμους με μεθόδους μηχανικής μάθησης, που μπορούν να «ακούσουν» πολύ περισσότερους σεισμούς. Χαρακτηριστικά, μέχρι και τη 12η Φεβρουαρίου με τις κλασικές μεθόδους η ερευνητική ομάδα είχε καταγράψει 1.954 σεισμούς, ενώ με μηχανική μάθηση 20.218! Ανάλογη είναι η εικόνα και από το Εργαστήριο Σεισμολογίας του ΕΚΠΑ, που επίσης με χρήση μηχανικής μάθησης ανιχνεύει πολλαπλάσιους σεισμούς.
Με τη μηχανική εκμάθηση ανιχνεύονται έως δέκα φορές περισσότερες δονήσεις, ενώ με τη χρήση υπολογιστικού νέφους σε 20 λεπτά γίνεται ανάλυση των στοιχείων, κάτι που ήθελε μισή μέρα με συμβατικά μέσα.
«Η κλασική μέθοδος ανίχνευσης σεισμού καταγράφει τις δονήσεις πάνω από ένα επίπεδο θορύβου. Ετσι όμως χάνονται πολλά συμβάντα. Η μηχανική εκμάθηση με βάση μοντέλα και συσσωρευμένη εκπαίδευση από όλο τον κόσμο διαβάζει αντίστοιχα σεισμογραφήματα και αφαιρεί τον θόρυβο, ανιχνεύοντας έως και δέκα φορές περισσότερες σεισμικές δονήσεις. Ετσι μπορούμε να έχουμε πολύ καλύτερη εικόνα. Επίσης, με χρήση υπολογιστικού νέφους μπορούμε να κάνουμε σε 20 λεπτά ανάλυση στοιχείων, που με συμβατικά μέσα ήθελε μισή μέρα», εξηγεί η δρ Σέγκου. «Ιδιαίτερης σημασίας είναι όλα τα δεδομένα να είναι ανοικτά και διαθέσιμα για όλες τις επιστημονικές ομάδες», υπογραμμίζει.
Μετρήσεις στο πεδίο
Απαραίτητες για την ανάλυση, ωστόσο, είναι οι μετρήσεις στο πεδίο. Το τελευταίο διάστημα, μετά την εκκίνηση της σεισμικής έξαρσης, γίνεται προσπάθεια να πυκνώσουν το δίκτυο. Επιπλέον σεισμογράφοι τοποθετήθηκαν (την Τετάρτη το ΕΚΠΑ τοποθέτησε και στην Ιο), ενώ μπήκαν και γεωδαιτικοί σταθμοί, όπως στη νησίδα Ανυδρος (από Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, ΕΚΠΑ, Πανεπιστήμιο Πατρών και Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού). Οι γεωδαιτικοί σταθμοί δίνουν εικόνα για μετατοπίσεις του εδάφους. Σημαντική πληροφορία θα δώσουν και οι βαρυτικές μετρήσεις που πραγματοποίησε σε περίπου 100 σημεία η ΓΥΣ. «Εξετάζουν πυκνότητα στο υπέδαφος σε βάθη 5-6 χλμ.», σημειώνει η κ. Νομικού. «Πολύ χρήσιμοι είναι και οι υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι που ποντίστηκαν στην Καλντέρα και στο ηφαίστειο Κολούμπο, καθώς είναι πιο ευαίσθητοι στους μικροσεισμούς», συμπληρώνει.
Το ηφαίστειο Κολούμπο μελετήθηκε τα προηγούμενα χρόνια με πολλούς τρόπους, ειδικά μέσω συνεργασιών με διεθνείς ωκεανογραφικές αποστολές. «Στο Κολούμπο έχουμε το υποθαλάσσιο παρατηρητήριο του SANTORY, που συλλέγει μέσω αισθητήρων ακουστικά δεδομένα, θερμοκρασία, χημικά στοιχεία, πίεση και θολότητα. Ωστόσο, αυτά τα ειδικά όργανα δεν δίνουν αυτόματα τα στοιχεία, αλλά πρέπει να ανασυρθούν από τη θάλασσα και να τα ποντίσουμε ξανά. Υπάρχει υποβρύχιο όχημα ROV, που ανήκει στο ΕΛΚΕΘΕ, το οποίο με υποστήριξη ωκεανογραφικού σκάφους μπορεί να κάνει αυτή τη διαδικασία. Δυστυχώς από τον Δεκέμβριο του 2024 έχει σταματήσει η επιχορήγηση. Οταν έχουμε σεισμική διέγερση απαιτείται εικόνα του υδροθερμικού πεδίου σε καθημερινή βάση, ενώ σε κανονικές συνθήκες τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο», τονίζει η κ. Νομικού.
