Αρχισε να εξομολογείται μικρή – τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, κι όποτε άλλοτε είχε ανάγκη να νιώσει ό,τι τη βασάνιζε να φεύγει από τους δικούς της ώμους και το βάρος της να γίνεται πρόβλημα κάποιου άλλου, Θεού ή ανθρώπου. Για πολύ καιρό όμως συμβουλευόταν έναν πολύ αυστηρό πνευματικό. «Μου έλεγε ότι δεν γίνεται να έχω προγαμιαίες σχέσεις, ότι είναι αμαρτία, έκανα έξι χρόνια να κοινωνήσω», λέει στην «Κ» 29χρονη, η οποία δεν ήθελε να ονομαστεί. «Μου έλεγε “βάζεις κατάρα μες στο σπίτι σου”. Δηλαδή, εντάξει. Ηρέμησε». Η άποψη του πνευματικού τη στενοχωρούσε, αλλά δεν την αποθάρρυνε από το μυστήριο της εξομολόγησης. Απλώς, πρόσφατα άλλαξε πνευματικό. «Τώρα έχω βρει έναν που μου αρέσει πολύ και με ηρεμεί, είναι πιο προχωρημένος, πιο πολύ μέσα στα πράγματα», εξηγεί.
Ταυτόχρονα κάνει και ψυχοθεραπεία – και τα δύο τη βοηθούν, αναφέρει, αλλά στην εξομολόγηση βρίσκει κάτι που της λείπει από την πιο ορθολογιστική, όπως λέει, προσέγγιση της επιστήμης. «Πηγαίνω πιο πολύ για τη γαλήνη της ψυχής μου. Νιώθεις ότι φεύγουν οι αμαρτίες σου».
Στην Ελλάδα του 2025, τώρα που η ψυχανάλυση και η ψυχοθεραπεία είναι πιο διαδεδομένες πρακτικές, ενώ πολύς κόσμος καταφεύγει ακόμη και στο life coaching, ποια είναι η θέση της εκκλησιαστικής εξομολόγησης; Πώς διαμορφώνει τη σχέση με την ενοχή, με την αμαρτία;
Η 24χρονη Εύη, η οποία εργάζεται στον εκπαιδευτικό τομέα και ζει λίγο έξω από την Αθήνα, έχει αποφασίσει πως ήρθε η ώρα να εξομολογηθεί για πρώτη φορά. Στο παρελθόν έκανε για ένα διάστημα ψυχοθεραπεία. Αλλά τώρα θέλει να νιώσει «βάλσαμο στην ψυχή», «κάθαρση». Θέλει να νιώσει «εντάξει απέναντι στον Θεό», τονίζει στην «Κ».
Από την άλλη, ο 29χρονος Γιώργος Θ., νοσηλευτής, ο οποίος σπουδάζει και Ιατρική στη Θεσσαλονίκη, βλέπει την εξομολόγηση ως το τελευταίο στάδιο μιας πνευματικής άσκησης. Πηγαίνει έπειτα από κάθε μεγάλη νηστεία, μετά τη Σαρακοστή, τον Δεκαπενταύγουστο, τα Χριστούγεννα. Αλλά δεν καταφεύγει στο εκκλησιαστικό μυστήριο όταν βρίσκεται σε ψυχική σύγχυση. «Δεν είναι θεραπεία», σημειώνει, «είναι διδασκαλία». Η ιδέα της αμαρτίας δεν τον καταπιέζει, για την ακρίβεια του αρέσει. «Η θρησκεία μας αναγνωρίζει την προσωπική σου ευαλωτότητα», εξηγεί. «Η αμαρτία έχει να κάνει με το τι είσαι εσύ, δεν μπορείς να μετανιώσεις και να συγχωρέσεις αν δεν έδωσες ποτέ την εσωτερική σου μάχη».
Η «υγιής» εξομολόγηση
Σύμφωνα με τον καθηγητή του τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ, Κωνσταντίνο Κορναράκη, δεν εξομολογούνται όλοι οι άνθρωποι για τον ίδιο λόγο. Κάποιοι πηγαίνουν γιατί θέλουν ένας άνθρωπος να τους ακούσει. Αλλοι για να βρουν το δίκιο τους και ορισμένοι λόγω τύψεων. «Πιστεύουν ότι πηγαίνοντας στην εκκλησία θα τους διαβάσει ο ιερέας μια ευχή και θα είναι όλα καλά, αλλά αυτή είναι μια ξεκάθαρα ψυχαναγκαστική κίνηση αν δεν υπάρχει μετάνοια», σημειώνει. «Αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι ο κόσμος στην Ελλάδα προσέρχεται στην εξομολόγηση», τονίζει ο ίδιος.
Δύο μητροπολίτες διαφωνούν ως προς την απήχηση του μυστηρίου στη σημερινή Ελλάδα. Παρότι κανείς δεν διαθέτει στατιστικά στοιχεία, ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος, λέει στην «Κ» πως φαίνεται ότι γενικά οι άνθρωποι που έχουν την ανάγκη να εξομολογηθούν έχουν μειωθεί τόσο στις πόλεις όσο και στην επαρχία, σε αντίθεση με τον μητροπολίτη Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος Γαβριήλ, ο οποίος τονίζει ότι πολύς κόσμος εξομολογείται ακόμη. Είναι η εικόνα που έχει τόσο από τις περιοχές που ανήκουν στην Ιερά Μητρόπολη, όσο και από το Μοσχάτο στο οποίο μεγάλωσε, αλλά και από την επαρχία.
Εξομολογείται κόσμος όλων των ηλικιών, σημειώνει, αν και δηλώνει ότι πιο συχνά θα εξομολογηθούν γυναίκες παρά άνδρες. «Κάποιοι εξομολογούνται σταθερά μία φορά την εβδομάδα, άλλοι μερικές φορές τον χρόνο, ειδικά τα Χριστούγεννα και το Πάσχα έρχεται πολύς κόσμος, ή όταν αισθανθούν ότι έχουν αμαρτήσει», δηλώνει στην «Κ».
Αμαρτία, εξηγεί, στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελεί κάθε πράξη που ένας άνθρωπος αισθάνεται ότι τον απομακρύνει από τον Θεό. «Δεν έχουμε ένα συνταγολόγιο αμαρτιών, κάθε τι το βλέπει η Εκκλησία εξατομικευμένα», συμπληρώνει. Παραδείγματος χάριν, αποτελεί αμαρτία η σεξουαλική ζωή; Οχι, απαντά, αν δεν διαταράσσει τη σχέση του πιστού με τον Θεό. «Αν τον αναπαύει μέσα του αυτή η σχέση, δεν θα πάει να εξομολογηθεί, δεν θα το θεωρεί κάτι αμαρτωλό», τονίζει.
Εσφαλμένη αντίληψη. «Πιστεύουν ότι πηγαίνοντας στην εκκλησία θα τους διαβάσει ο ιερέας μια ευχή και θα είναι όλα καλά, αλλά αυτή είναι μια ξεκάθαρα ψυχαναγκαστική κίνηση αν δεν υπάρχει μετάνοια», λέει ο καθηγητής του τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνος Κορναράκης.
Σύμφωνα με τον σεβασμιώτατο Γαβριήλ, όμως, η εξομολόγηση δεν πρέπει να συγχέεται με την ψυχανάλυση ή την ψυχοθεραπεία. «Η υγιής εξομολόγηση», τονίζει, «δεν πρέπει να διαρκεί πάνω από 5 λεπτά, μετά είναι ψυχανάλυση».
Ο πρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων και πρώην καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών, δηλώνει πως η ψυχοθεραπεία έχει στόχο να άρει τις ασυνείδητες ψυχικές συγκρούσεις του ατόμου, ενώ η μετάνοια αποτελεί μια διαδικασία αλλαγής. «Και η εξομολόγηση είναι το εκκλησιαστικό μυστήριο το οποίο την επισφραγίζει, είναι πράγματι ο μοναδικός τρόπος απαλλαγής από την ενοχή». Αποτελούν δύο διαφορετικές πραγματικότητες που δεν υποκαθιστούν η μία την άλλη, σημειώνει. «Δυστυχώς, όμως, αρκετοί αγνοούν τη διαφορά με αποτέλεσμα να προσέρχονται στην εξομολόγηση μόνο για ψυχολογική ανακούφιση και πρακτικές συμβουλές», δηλώνει.
Αλλά πολλοί πιστοί τονίζουν στην «Κ» ότι αυτή την ανακούφιση έχουν βρει στο συγκεκριμένο μυστήριο. Μια 73χρονη γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη αναφέρει πως εξομολογήθηκε για πρώτη φορά στα 68 της, όταν έχασε τον σύζυγό της. «Δεν το ξεκίνησα για να λέω αμαρτίες», εξηγεί, «αλλά για να ελαφρύνει η δικιά μου καρδιά από το βάρος του πένθους που είχα, και βοηθήθηκα πάρα πολύ».
Κάθε φορά κάθεται γύρω στα 20 με 25 λεπτά και πηγαίνει όποτε το έχει ανάγκη. «Οταν νιώθω ότι έχω κάποια βάρη και την ανάγκη να πω ορισμένα πράγματα και θέλω να ακούσω την άποψη του ιερέα, να με γαληνέψει», σημειώνει. Τη ρωτάω πώς και δεν πήγε σε ψυχολόγο ή σε ψυχίατρο αφότου έφυγε από τη ζωή ο σύζυγός της. Μειδιά, λέει πως η κόρη της είναι ψυχολόγος και επέμενε κι εκείνη να ζητήσει βοήθεια η μητέρα της. Το σκεφτόταν να πήγαινε, αλλά τελικά τη βοήθεια που αναζητούσε τη βρήκε στην Εκκλησία.
Οι ψυχικές ανάγκες
Την πρώτη ασθενή που ο ψυχίατρος – ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος είχε όσο ζούσε στη Γενεύη, την είχε παραπέμψει σε εκείνον ο τότε μητροπολίτης Ελβετίας, ο αείμνηστος Δαμασκηνός. «Ηταν μια γυναίκα που είχε πάει να εξομολογηθεί στον ίδιο και της είχε πει ότι έχει άφεση αμαρτιών, αλλά έχει και κατάθλιψη για την οποία θα έπρεπε να δει έναν ειδικό», λέει στην «Κ». Πολύς κόσμος βρίσκει αποκούμπι στη θρησκεία, τονίζει, αλλά θα πρέπει να ξεχωρίζουμε τις πνευματικές από τις ψυχικές ανάγκες. «Εκεί που υπάρχει διαταραχή», σημειώνει, «η εξομολόγηση δεν φτάνει».
Η εξομολόγηση και η ψυχανάλυση διαφέρουν ως προς τον σκοπό, το αποτέλεσμα και τις μεθόδους, λέει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, αλλά το σημαντικό είναι πως ο άνθρωπος μαθαίνει και από τα δύο τον διάλογο. Ο κόσμος έχει ανάγκη να μιλήσει, να επικοινωνήσει με άτομα που εμπιστεύεται την κρίση και την καθοδήγησή τους – άλλοι τα βρίσκουν στην επιστήμη, άλλοι στην πίστη.
Δεν έχουμε συνταγολόγιο. «Δεν έχουμε ένα συνταγολόγιο αμαρτιών. Η σεξουαλική ζωή δεν αποτελεί αμαρτία αν δεν διαταράσσει τη σχέση του πιστού με τον Θεό. Αν τον αναπαύει μέσα του αυτή η σχέση», εξηγεί ο μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος Γαβριήλ.
Ενας 64χρονος αναφέρει στην «Κ» ότι εξομολογήθηκε μια φορά στο Αγιον Ορος. «Καθίσαμε με τον πνευματικό σε ένα μπαλκόνι, ούτε καν μες στην εκκλησία, και έγινε μια ανταλλαγή απόψεων – συζητήσαμε αν ήμουν καλός πατέρας, καλός σύζυγος, αν τα έκανα όλα όπως έπρεπε ή αν θα μπορούσα να κάνω κάποια πράγματα αλλιώς, συζητήσαμε τις ερμηνείες της αμαρτίας, ζήτησα συγχώρεση». Τονίζει πως η ψυχοθεραπεία διαφέρει από την εξομολόγηση. «Αλλά και τα δύο είναι μια κατάθεση ψυχής».
«Επειδή τα προβλήματα του ανθρώπου είναι πολυσύνθετα και αλληλοεπηρεαζόμενα –πνευματικά, ψυχολογικά, ψυχιατρικά, νευρολογικά– πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ του πνευματικού και των επιστημόνων, αρκεί να παραμένουν ο καθένας στα όριά του. Προσωπικά, συνεργάζομαι με όλους τους επιστήμονες», τονίζει ο μητροπολίτης Ιερόθεος, «για την ωφέλεια των ανθρώπων».
Ταυτόχρονα, ο πρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός δηλώνει ότι την τελευταία 15ετία γίνεται επιμόρφωση των πνευματικών που εξομολογούν. Στην προπτυχιακή τους εκπαίδευση, συμπληρώνει, υποψήφιοι κληρικοί διδάσκονται στοιχεία ψυχολογίας. «Πολλά έχουν να γίνουν ακόμη όμως».
