Θα επιστρέψει η ακαδημαϊκή διασπορά στην Ελλάδα;

Η ακαδημαϊκή Ελληνική διασπορά είναι διευρυμένη σε απόλυτους αριθμούς. Οι περισσότεροι ελληνικής καταγωγής καθηγητές, ερευνητές και διδάκτορες εξετάζουν πολύ θετικά την επιστροφή τους. Δεν ανεβάζουν τον μισθολογικό πήχυ σε ενδεχόμενο επαναπατρισμό τους, αλλά τους δημιουργούν δεύτερες –και τρίτες, και τέταρτες…– σκέψεις οι χρόνιες παθογένειες της χώρας και των ανώτατων ιδρυμάτων της, που δεν έχουν διόλου να κάνουν με ακαδημαϊκά κριτήρια και αξιολογήσεις, αλλά με εξωακαδημαϊκά.

Αυτά είναι ορισμένα από τα συμπεράσματα εξαντλητικής έρευνας, που διήρκεσε ένα ολόκληρο έτος, από το Ινστιτούτο Πολιτικής «Δέον» και παρουσιάστηκαν τις προηγούμενες ημέρες. Οπως λέει στην «Κ» η εκτελεστική διευθύντρια του ινστιτούτο Αφροδίτη Ξύδη –που επέβλεψε την έρευνα μαζί με την Κορίνα Αναγνωστοπούλου, συνεργάτιδα του ινστιτούτου και σύμβουλο Πολιτικής στη Μασαχουσέτη– «δεν έχει συζητηθεί διόλου το πλαίσιο επαναπατρισμού των “εγκεφάλων” του ακαδημαϊκού χώρου στην Ελλάδα και αυτός ήταν ο λόγος που αποφασίσαμε να στραφούμε σε αυτό τον τομέα».

Η έρευνα, πάντως, εστιάζει στην καταγραφή των ακαδημαϊκών της ελληνικής διασποράς και την αξιολόγηση της προθυμίας τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα, καθώς και την καταγραφή των συνθηκών που θα τους ενθάρρυναν να το κάνουν. Μάλιστα, τα ποσοστά του «Ναι» και του «Οχι» είναι ενδεικτικά της προθυμίας τους.

«Υπάρχουν ορισμένα ευρήματα που μας έχουν εντυπωσιάσει ιδιαιτέρως», αναφέρει η Αφροδίτη Ξύδη. «Ενώ οι συμμετέχοντες θεωρούν ότι οι μισθοί στην Ελλάδα είναι χαμηλοί, δεν αξιώνουν εξωφρενικά ποσά ως κίνητρο και προϋπόθεση επιστροφής. Παράλληλα, η αξιοκρατία στα ελληνικά ΑΕΙ είναι παράγοντας που “φρενάρει” τον επαναπατρισμό τους, όπως και τα κονδύλια έρευνας που διοχετεύονται στη χώρα μας. Επίσης, πάνω από τους μισούς συμμετέχοντες στην παραγωγική ηλικία 36-45 ετών εξετάζουν ιδιαίτερα την επιστροφή τους στην Ελλάδα, κάτι που δεν το περιμέναμε. Από την άλλη, όσοι έχουν παιδιά, ιδίως σχολικής ηλικίας και κάτω, παρότι προβληματίζονται για ζητήματα στέγασης και ποιότητας ζωής, επιθυμούν τον επαναπατρισμό τους σε ποσοστά πέραν των αναμενομένων».

---

Λόγοι επιστροφής στην Ελλάδα

Οπως είναι εμφανές από τον παρακάτω πίνακα, όσοι επιθυμούν να επιστρέψουν έχουν θέσει ως βασικούς λόγους τους δεσμούς με τη χώρα και την οικογένεια αλλά και την εν γένει κοινωνική ζωή στη χώρα, ωστόσο αυτό που τους συγκρατεί είναι οι γνωστές τοις πάσι χρόνιες παθογένειες που έχουν στιγματίσει τα ελληνικά ΑΕΙ και την ίδια τη χώρα. Αυτό γίνεται ακόμα περισσότερο εμφανές σε εκείνους που δεν επιθυμούν να επιστρέψουν, αλλά θα έβρισκαν κάποιους λόγους, εντούτοις όχι σε αξιωσημείωτα ποσοστά.

Το ζήτημα της αξιοκρατίας, πάντως, τονίζεται και στον πίνακα που ακολουθεί, μαζί με τις μισθολογικές απολαβές –ίδιως σε σχέση με το κόστος ζωής– και τις επενδύσεις στην ακαδημαϊκή έρευνα.

---

Ποιοι θέλουν και ποιοι δεν θέλουν να επαναπατριστούν

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα της έρευνας σχετικά με εκείνους που είναι… έτοιμοι να ετοιμάσουν τις βαλίτσες τους για πίσω. Οι γιατροί, που είναι αντικείμενο μελλοντικών παρεμβάσεων από το «Δέον» όπως λέει στην «Κ» η εκτελεστική διευθύντριά του, επιθυμούν να επαναπατριστούν, μαζί με όσους διαμένουν στον Καναδά ή στην Αυστραλία.

Για τα παραπάνω διακριτά ευρήματα, η Αφροδίτη Ξύδη σχολιάζει ότι «ενώ οι γιατροί επιθυμούν να επιστρέψουν, δυσκολεύονται με την αναγνώριση των πτυχίων τους όταν εκείνα προέρχονται από μη ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Σχετικά με τον Καναδά και την Αυστραλία, η εμπειρία μας έχει δείξει ότι, επειδή πρόκειται για Ελληνες δεύτερης γενιάς, το αίσθημα της νοσταλγίας είναι αυξημένο».

Από την άλλη, εκείνοι που δεν φαίνονται ιδιαιτέρως πρόθυμοι να επανατριστούν –τουλάχιστον προσώρας– είναι όσοι διαμένουν στην Ελβετία, την Ολλανδία ή τη Σουηδία, αλλά και όσοι έχουν κάνει μεταπτυχιακό στην Ελλάδα, βρίσκουν τα κονδύλια έρευνας ανεπαρκή ή είναι «πληροφορικάριοι» ή μηχανικοί.

«Οσον αφορά τη χώρα διαμονής των συμμετεχόντων στην έρευνα» –σημειώνει η εκτελεστική διευθύντρια του «Δέον»– «πρέπει να διευκρινίσουμε ότι πρόκειται κυρίως περί νέων ανθρώπων στην ηλικιακή ομάδα των 26-35, που είτε έχουν φύγει πρόσφατα είτε νιώθουν την Ελλάδα κοντά από πλευράς απόστασης». Είτε, όπως αναφέραμε στην κουβέντα, έχουν φύγει με τις λιγότερο… καλές εντυπώσεις – και, μάλιστα, πρόσφατες.

---

Τι πιστεύετε για τα ΑΕΙ στην Ελλάδα;

Η νοσταλγία είναι ένα κρατούμενο, αλλά η καθημερινότητα και η κατάσταση των πανεπιστημίων –σημειωτέον, όχι του επιπέδου της φοιτητικής και καθηγητικής κοινότητας– με την οποία θα έλθει αντιμέτωπη η ελληνική ακαδημαϊκή διασπορά είναι το άλλο. Ο παρακάτω πίνακας προσφέρει αυταπόδεικτους περιορισμούς για τους επιστήμονες. Οι αξιολογήσεις τους δεν χρήζουν περαιτέρω ανάλυσης.

Για να γίνει, δε, ακόμα σαφέστερος ο διαχωρισμός της κατάστασης των πανεπιστημίων και του επιπέδου του δυναμικού τους, ο παρακάτω πίνακας μαρτυρά σαφώς την άποψη της ελληνικής διασποράς για τους ανθρώπινους πόρους, αλλά και εκείνη για όσα τους κρατούν πίσω, που είναι κατά κύριο λόγο εξωακαδημαϊκοί παράγοντες.

---

…και τι πιστεύετε για την ίδια τη χώρα;

Η Αφροδίτη Ξύδη σχολιάζει στη συνομιλία μας ότι «τους απασχολεί εξίσου η κατάσταση στη χώρα με εκείνη στα καθ’ ημάς ΑΕΙ ως καθημερινότητα, όπως είναι οι καταλήψεις, τα γκραφίτι κ.λπ.», πέραν, ασφαλώς, όσων έχουν ήδη αναφερθεί διεξοδικά νωρίτερα.

Οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα καταγράφουν πασίδηλα τι πιστεύουν για τη χώρα και όσα αναμένουν να βρουν… μπροστά τους άμα τη επιστροφή τους.

---

Τι θέλουν για να γυρίσουν πίσω

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει εύγλωττα τις προϋποθέσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα ώστε να σκεφτούν στα σοβαρά τον επαναπατρισμό τους. Και πάλι, οι μισθοί –που δεν είναι, όπως έχουμε ήδη σημειώσει νωρίτερα, εξωφρενικοί–, η έρευνα και η αξιοκρατία υπερτερούν στις απαντήσεις της ελληνικής ακαδημαϊκής διασποράς, δείχνοντας τον δρόμο για στρατηγικές επιλογές της χώρας μας για το περίφημο brain regain, μετά την τεράστια διαρροή «εγκεφάλων» την περίοδο 2010-2016, στα χρόνια, δηλαδή, της πολυεπίπεδης κρίσης που διήλθε η Ελλάδα.

---