Η εκδημία του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας κυρού Αναστασίου προκαλεί βαθιά θλίψη στο ποίμνιό του και, πέραν τούτου, στον ορθόδοξο και χριστιανικό κόσμο ανά την Οικουμένη. Η στρατευόμενη Εκκλησία στερείται της παρουσίας ενός σπουδαίου Ιεράρχη, που σημάδεψε με πλούσια δράση τη σύγχρονη εκκλησιαστική ζωή όσο λίγοι. Δεν είναι υπερβολή να υποστηριχθεί ότι το έργο του για τον ευαγγελισμό και τον επανευαγγελισμό του κόσμου, «των εγγύς και των μακράν» (Πρβ. Εφεσ. 2, 13), μπορεί να συγκριθεί με εκείνο των μεγάλων ιεραποστόλων. Η Εκκλησία κράτησε στην ιστορική της μνήμη την ποιμαντική, ιεραποστολική και κοινωνική προσφορά των ιεραρχών της υπέρ του λαού του Θεού και υπέρ παντός του λαού, περιβάλλοντάς τη με τα χαρακτηριστικά της αγιότητας. «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴ αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ …» (Ιωάν. 15, 13), εν προκειμένω υπέρ του εμπιστευθέντος σε αυτόν ποιμνίου! Άγιος δεν είναι μόνο ο ασκητής, αλλά και ο ποιμένας-προστάτης της χριστιανικής πόλεως και μπορεί αυτό ιστορικά να διαπιστωθεί, αρκεί να προσέξει κανείς το Αγιολόγιο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας προς επιβεβαίωση, στο οποίο καταγράφεται ένα πλήθος αγίων ιεραρχών, που υπερασπίστηκαν τα δίκαια του ποιμνίου τους με αυτοθυσία.
Πράξεις και διδαχές που είχαν όραμα και μαρτυρούσαν αλήθεια
Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία η ορθόδοξη θεολογία ακτινοβόλησε στη χριστιανική οικουμένη ζείδωρο λόγο, εκφρασμένο από μεγάλες θεολογικές προσωπικότητες, όπως ήταν ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς και οι μαθητές του, ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ο π. Δημήτριος Στανιλοάε, ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης, ο Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος, ο Αρχιμ. Σωφρόνιος του Έσσεξ και εκατοντάδες άλλοι κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί, «ων τα ονόματα εγγράφησαν εις βίβλον ζώντων».
Ο 20ός αιώνας ευλογήθηκε από τον Θεό να έχει επίσης μεγάλους Αγίους, πρωτοπόρους στη διδασκαλία και στη βιοτή. Την πολιτεία αυτών αναγνώρισε η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και προχώρησε κατά τα τελευταία χρόνια στην αγιοκατάταξή τους, υποδεικνύοντας έμπρακτα ότι η αγιότητα δεν είναι υπόθεση μόνο του παρελθόντος.
Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος έζησε στο πνευματικά ακμαίο περιβάλλον της εποχής μας, πολλαπλασιάζοντας και αυτός τα τάλαντα που έλαβε από τον Θεό με πράξεις και διδαχές, που είχαν όραμα, που μαρτυρούσαν αλήθεια, που χάρασσαν την οδόν Κυρίου σε μια πορεία προς τον ένδοξο θρόνο του Παμβασιλέως Χριστού, εκεί όπου συναντώνται η αέναος δοξολογία της επουράνιας με αυτή της επίγειας Εκκλησίας.
Η μετάβαση προς τη θριαμβεύουσα Εκκλησία της μιας μετά την άλλη προσωπικότητας της εποχής μας αφήνει πίσω ένα μελαγχολικό τοπίο και εγείρει «αμφιβόλους λογισμούς» για τη θεολογική και την πνευματική κύηση στο μέλλον. Ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας θεολογικών και ευρύτερα φιλοσοφικών ρευμάτων, γιατί υπήρξαν άνθρωποι όπως ο Αναστάσιος Αλβανίας, που με ανιδιοτέλεια διακόνησαν την Εκκλησία του Θεού και καλλιέργησαν τα θεολογικά γράμματα, στοχεύοντας πάντοτε προς την Αλήθεια και τη φανέρωσή της στον κόσμο. Αυτή η πνευματική ικμάδα ασφαλώς δεν πρέπει να υποτροπιάσει προς τον πνευματικό μαρασμό.
Πορεία με ενότητα, χωρίς τα βαρίδια της εσωστρέφειας
Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, από το στάδιο της προετοιμασίας (αρχές του 20ού αιώνα) μέχρι και τη σύγκληση και τις αποφάσεις της (Κρήτη, 2016), κατέθεσε γόνιμο θεολογικό λόγο που σημάδεψε τη θεολογική σκέψη της εποχής μας. Πολλά ζητήματα που τέθηκαν στο θεματολόγιο της Συνόδου έγιναν, καθ’ όλη την πορεία προς τη Σύνοδο, αντικείμενο συστηματικής μελέτης και ευρύτερης συζήτησης. «Θεοπνεύστῳ δε λογικῇ» διατυπώθηκαν ώριμες σκέψεις θεολογικής διδασκαλίας, ωφέλιμες για τον καταρτισμό του εκκλησιαστικού πληρώματος.
Ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας θεολογικών και ευρύτερα φιλοσοφικών ρευμάτων, γιατί υπήρξαν άνθρωποι όπως ο Αναστάσιος Αλβανίας.
Γνώρισα από κοντά τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας κατά τις τελευταίες προσυνοδικές και συνοδικές διασκέψεις και μπορώ να διαβεβαιώσω για τη μεγάλη συμβολή του, αλλά και για την αγωνία του η Εκκλησία να επανέλθει στον συνοδικό βηματισμό σε πανορθόδοξο επίπεδο. Ο ίδιος συμπαραστάθηκε ολόθυμα στον αγώνα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου να τελεσφορήσουν επιτέλους σε μακροχρόνιες προσπάθειες πολλών σοφών κληρικών και μεγάλων θεολόγων της Ορθοδοξίας. Η θέση την οποία κράτησε με συνέπεια, πριν και κατά τη Σύνοδο, ήταν όλες οι τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες να πορευθούν με ενότητα, αφήνοντας πίσω τα βαρίδια της εσωστρέφειας. Έβλεπε ότι η μεγάλη επιτυχία της Συνόδου θα ήταν πρωτίστως να επιβεβαιωθεί η ενότητα και γι’ αυτό στις δύο τελευταίες Συνάξεις των Προκαθημένων, στη Γενεύη και στην Κρήτη (Ιανουάριος και Ιούνιος 2016 αντίστοιχα), αλλά και στην ίδια τη Σύνοδο, ύψωσε ευχετικώς και ικετευτικώς τον λόγο να υπάρξει συνεργασία ενότητας. Παρόμοια στάση λάμβαναν και οι αντιπρόσωποι της Εκκλησίας της Αλβανίας καθ’ όλες τις Προσυνοδικές Διασκέψεις, καθιστάμενοι και αυτοί συνεργοί στο πρωτεύθυνο έργο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και συμπορευόμενοι με δημιουργικότητα μαζί με τους αντιπροσώπους των υπολοίπων Ορθοδόξων Εκκλησιών. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι λόγω της ιστορικής καταστάσεως η Εκκλησία της Αλβανίας προσήλθε στην πανορθόδοξη προσυνοδική διαβούλευση μόνο κατά το τελευταίο στάδιο της προετοιμασίας της Συνόδου (ουσιαστικά από το 2009 και εξής), με τους αντιπροσώπους της να δίδουν θετικά δείγματα γραφής υπό την καθοδήγηση του Προκαθημένου της, του πρώτου μετά τα σκοτεινά χρόνια της Εκκλησίας την οποία, θεία χάριτι, θεοφιλώς διαποίμανε.
Στη Σύναξη Προκαθημένων που συνήλθε στην Κρήτη δύο μόλις μέρες πριν αρχίσουν οι εργασίες της Συνόδου, με σκοπό την έγκριση ενός τελευταίου κειμένου, που είχε συντάξει τότε η Γραμματεία της Συνόδου, ώστε να αποτελέσει το μήνυμα της Συνόδου προς το ορθόδοξο πλήρωμα, ο πολύς Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας σε παρέμβασή του επεσήμανε ότι το συγκεκριμένο κείμενο ήταν βέβαια θεολογικά και ποιμαντικά άρτιο, αλλά αταίριαστο για τον σκοπό της σύνταξής του. Δεν ήταν μόνο εκτενές, αλλά ήταν και διατυπωμένο σε μια απροσπέλαστη γλώσσα για την κατανόησή του από το μεγαλύτερο μέρος του εκκλησιαστικού πληρώματος. Ο Αρχιεπίσκοπος πρότεινε να συνταχθεί με βάση το κείμενο της Γραμματείας ένα άλλο, πιο περιορισμένο στην έκταση και επιπλέον πιο κατανοητό στη διατύπωση. Ποιμαντικά η πρόταση του Αρχιεπισκόπου ήταν ορθή. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και οι υπόλοιποι Προκαθήμενοι συμφώνησαν να ανατεθεί στον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας η σύνταξη ενός άλλου κειμένου που θα βασιζόταν σε αυτό της Γραμματείας και που θα εξυπηρετούσε την ανάγκη να φθάσει απρόσκοπτα η φωνή της Συνόδου στον κόσμο. Έτσι, στο νέο κείμενο δόθηκε ο τίτλος «Μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας», ενώ στο παλαιότερο: «Εγκύκλιος της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας». Όσοι γνωρίζουν το ύφος και τη γλώσσα του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας μπορούν να διακρίνουν το αποτύπωμά του στο Μήνυμα.
Δημιουργικά συνθήματα και εύληπτες ποιμαντικές προτροπές
Συγκρίνοντας τα δύο κείμενα, μπορεί να διαπιστωθεί εύκολα πώς αξιοποιήθηκε το κείμενο της Εγκυκλίου από την πλευρά του Αρχιεπισκόπου και ποιες ήταν οι στοχεύσεις και οι διορθωτικές παρεμβάσεις του ιδίου, ώστε το Μήνυμα της Συνόδου να είναι πιο εύληπτο και αποδεκτό από τον λαό του Θεού. Ο λόγος του Αρχιεπισκόπου εκφράζεται με δημιουργικά και εμβληματικά συνθήματα και πειστικές ποιμαντικές προτροπές. Είναι ένας λόγος πνευματικών υποθηκών, που καθιστούν το Μήνυμα πιο ζωντανό.
Παραθέτω εδώ τα κυριότερα παραθέματα από το Μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, που προήλθαν από τη γραφίδα του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας.
Ο λόγος του Αρχιεπισκόπου είναι ένας λόγος πνευματικών υποθηκών, που καθιστούν το Μήνυμα πιο ζωντανό.
1. «Ὑμνοῦμε καί δοξολογοῦμε τόν Θεό τῶν “οἰκτιρμῶν καὶ πάσης παρακλήσεως”, διότι μᾶς ἀξίωσε νά συνέλθουμε τήν ἑβδομάδα τῆς Πεντηκοστῆς (18-26 Ἰουνίου 2016) στήν Κρήτη, ὅπου ὁ Ἀπόστολος Παῦλος καί ὁ μαθητής του Τίτος κήρυξαν τό Εὐαγγέλιο στά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Εὐχαριστοῦμε τόν ἐν Τριάδι Θεό, διότι εὐδόκησε νά περατώσουμε μέ ὁμοψυχία τίς ἐργασίες τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδοξίας, τήν ὁποία συγκάλεσε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, μέ τήν ὁμόφρονη γνώμη τῶν Προκαθημένων τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν».
2. «Οἱ Ὀρθόδοξες Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες δέν ἀποτελοῦν συνομοσπονδία Ἐκκλησιῶν ἀλλά τήν Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία».
3. «Κατά τίς ἐργασίες τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου ἐτονίσθη ἡ σημασία τῶν Συνάξεων τῶν Προκαθημένων πού ἔχουν πραγματοποιηθεῖ καί διατυπώθηκε ἡ πρόταση ἡ Ἁγία και Μεγάλη Σύνοδος νά καταστεῖ ἐπαναλαμβανόμενος Θεσμός».
4. «Μετέχοντες στή Θεία Εὐχαριστία καί δεόμενοι ὑπέρ τῆς οἰκουμένης ὀφείλουμε νά συνεχίσουμε τή λειτουργία μετά τή Θεία Λειτουργία καί νά δίδουμε τή μαρτυρία τῆς πίστεως πρός τούς ἐγγύς καί τούς μακράν».
5. «Τό λάδι τοῦ θρησκευτικοῦ βιώματος πρέπει νά χρησιμοποιεῖται γιά νά ἐπουλώνει πληγές καί ὄχι γιά νά ἀναζωπυρώνει τή φωτιά τῶν πολεμικῶν συρράξεων».
6. «Ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος ἄνοιξε τόν ὁρίζοντά μας στή σύγχρονη πολύμορφη οἰκουμένη. Τόνισε τήν εὐθύνη μας μέσα στόν χῶρο καί τόν χρόνο, πάντοτε μέ προοπτική τήν αἰωνιότητα. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, διατηρώντας ἀλώβητο τόν Μυστηριακό καί Σωτηριολογικό της χαρακτήρα, εἶναι εὐαίσθητη στόν πόνο, στίς ἀγωνίες καί στήν κραυγή γιά δικαιοσύνη καί εἰρήνη τῶν λαῶν. Εὐαγγελίζεται “ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ σωτήριον αὐτοῦ· ἀναγγέλλουσα ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς λαοῖς τὰ θαυμάσια αὐτοῦ” (Ψαλμ. 95). Ἀς δεηθοῦμε “ὁ Θεὸς πάσης χάριτος, ὁ καλέσας ὑμᾶς εἰς τὴν αἰώνιον αὐτοῦ δόξαν ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ ὀλίγον παθόντας, αὐτὸς καταρτίσει ὑμᾶς, στηρίξει, σθενώσει, θεμελιώσει· αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν” (Α΄ Πέτρ. 5, 10,11)».
Ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας φρόντισε, μέσα από τις παρεμβάσεις του, να μεταφέρει όχι μόνο την προσωπική του αγωνία αλλά και όλων των μελών της Συνόδου, καταθέτοντας μαρτυρία Χριστού στη γλώσσα της εποχής μας.
*O Θεόδωρος Ξ. Γιάγκου είναι καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: 1η Μαΐου 2016. Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος χοροστατεί στον εορτασμό του Πάσχα στον καθεδρικό ναό της Αναστάσεως του Χριστού. AP Photo
