Στις 11 Σεπτεμβρίου 2021 οι σταθμοί μέτρησης του Γεωγραφικού Ινστιτούτου της Ισπανίας έδειξαν ασυνήθιστη δραστηριότητα στο ηφαίστειο της Λα Πάλμα στα Κανάρια Νησιά. Οκτώ ημέρες αργότερα το ηφαίστειο είχε την πρώτη του έκρηξη – η ηφαιστειακή δραστηριότητα κράτησε συνολικά 85 ημέρες. Oμως, ούτε ένας άνθρωπος δεν έχασε τη ζωή του, ενώ παρά τις σημαντικές ζημιές σε κατοικίες, ξενοδοχεία και υποδομές σε ένα νησί με την έκταση της Κεφαλονιάς, η τουριστική δραστηριότητα περιορίστηκε μόλις εκείνη τη χρονιά και επανήλθε από την επομένη.
Το πώς οι ισπανικές αρχές διαχειρίστηκαν την κατάσταση πριν και κατά τη διάρκεια της ηφαιστειακής δραστηριότητας εξηγεί στην «Κ» ο Σταύρος Μελετλίδης, δρ ηφαιστειολόγος, που ανήκει στο μόνιμο επιστημονικό προσωπικό του Γεωφυσικού Κέντρου των Κανάριων Νησιών. Απόφοιτος του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, γέννημα-θρέμμα της Τούμπας, ο κ. Μελετλίδης ζει και εργάζεται τα τελευταία 25 χρόνια στην Ισπανία. Και πρόσφατα παρασημοφορήθηκε από την ισπανική κυβέρνηση για τις υπηρεσίες του στην κοινωνία. Αφορμή για τη συζήτησή μας είναι η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτικής Προστασίας, σχετικά με τη σεισμική-ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Σαντορίνη. «Στους πολίτες της Σαντορίνης θέλω να επισημάνω τρία πράγματα», τονίζει. «Πρώτον, να μην ανησυχούν γιατί τα ηφαίστεια πάντα προειδοποιούν και οι Αρχές θα τους ενημερώσουν έγκαιρα. Δεύτερον, να είναι οι ίδιοι οργανωμένοι. Τα μέτρα αυτοπροστασίας είναι η βάση της πολιτικής προστασίας. Τρίτον, να ενημερώνονται μόνο από τις επίσημες πηγές, καθώς σε περιπτώσεις φυσικών κινδύνων ή καταστροφών υπάρχει πολλή παραπληροφόρηση».
Τα σημάδια
Σύμφωνα με τα όσα ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας, η αφύπνιση του ηφαιστείου ξεκίνησε το καλοκαίρι από την καλντέρα και σήμερα επικεντρώνεται στα βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Μέχρι στιγμής χαρακτηρίζεται από μια ήπια σεισμική δραστηριότητα, με μεγαλύτερο σεισμό τα 3,9 Ρίχτερ. Οι Ελληνες επιστήμονες εκτιμούν ότι το φαινόμενο είναι ανάλογο με την έξαρση του ηφαιστείου το 2011-’12, η οποία δεν οδήγησε τελικά σε έκρηξη. Τονίζουν επίσης ότι το ηφαίστειο βρίσκεται υπό διαρκή παρακολούθηση.
«Τις περισσότερες φορές οι εξάρσεις αυτές δεν εξελίσσονται», εκτιμά ο κ. Μελετλίδης. «Το ηφαίστειο “ξυπνάει”, έχει μια σύντομη δραστηριότητα και μετά “κοιμάται” και πάλι. Είναι δύσκολο να ανέβει μαγματικό υλικό από 10-15 χλμ. βάθος στην επιφάνεια, εκτός αν πρόκειται για ηφαίστειο που είναι συνέχεια ανοιχτό, όπως η Αίτνα ή το Στρόμπολι. Βέβαια είναι νωρίς για να αποφανθούν οι επιστήμονες αν και πώς θα εξελιχθεί το φαινόμενο, υπάρχουν πολλές παράμετροι που είναι δύσκολο να τις αξιολογήσεις, πόσο μάλλον όταν μέρος της σεισμικής δραστηριότητας γίνεται σε υποθαλάσσιο χώρο. Χρειάζεται χρόνος. Είναι πάντως σημαντικό ότι το ηφαίστειο παρακολουθείται –από ό,τι μαθαίνω από τους συναδέλφους στην Ελλάδα– και θα πρέπει η παρακολούθηση να ενισχυθεί με επιπλέον υποδομή. Να σημειώσω μια διαφορά με την Ισπανία: στην Ελλάδα το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός στον οποίο εθελοντικά συμμετέχουν επιστήμονες από τους μεγαλύτερους φορείς της χώρας και χρηματοδοτείται από τον Δήμο Θήρας. Στην Ισπανία, το Γεωφυσικό Κέντρο στα Κανάρια Νησιά (Centro Geofisico de Canarias) στο οποίο εργάζομαι ανήκει στο Εθνικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο (Instituto Geografico Nacional), δηλαδή στο κεντρικό κράτος και έχει επτά επιστήμονες 24 ώρες το 24ωρο να παρακολουθούν τα σεισμικά δεδομένα».
Με μήνυμα στο κινητό
Σύμφωνα με τους Eλληνες επιστήμονες, μέχρι στιγμής η δραστηριότητα στη Σαντορίνη παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με εκείνη του 2011, η οποία δεν εξελίχθηκε περισσότερο. Τι γίνεται όμως αν τελικά εξελιχθεί; Ο κ. Μελετλίδης έζησε «εκ των έσω» την ηφαιστειακή έκρηξη τόσο του 2011 όσο και του 2021 στο νησί Λα Πάλμα και περιγράφει την πολύτιμη εμπειρία του για τον τρόπο διαχείρισης της υπόθεσης από τις ισπανικές αρχές.
«Τις περισσότερες φορές οι εξάρσεις αυτές δεν εξελίσσονται. Το ηφαίστειο “ξυπνάει”, έχει μια σύντομη δραστηριότητα και μετά “κοιμάται” και πάλι. Είναι δύσκολο να ανέβει μαγματικό υλικό από 10-15 χλμ. βάθος στην επιφάνεια, εκτός αν πρόκειται για ηφαίστειο που είναι συνέχεια ανοιχτό, όπως η Αίτνα ή το Στρόμπολι».
«Το Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 2021 ξεκίνησε να καταγράφεται κάποια σεισμική δραστηριότητα. Λάβαμε μηνύματα στα κινητά μας από το αυτόματο σύστημα και αναζητήσαμε τα στοιχεία. Την Κυριακή η ενέργεια των σεισμών άρχισε να αυξάνεται. Στις 2 τα ξημερώματα της Δευτέρας ειδοποιήσαμε την Πολιτική Προστασία ότι υπάρχει έξαρση της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Στις 11.30 το πρωί της Δευτέρας έγινε η πρώτη συνεδρίαση στην Πολιτική Προστασία και ενεργοποιήθηκε το σχέδιο, με πρώτο βήμα την ενεργοποίηση της επιτροπής παρακολούθησης, στην οποία συμμετέχουν τα μεγάλα επιστημονικά ινστιτούτα. Κάθε ημέρα συνεδρίαζε η επιτροπή, μελετούσε τα δεδομένα από τα δίκτυά μας και αξιολογούσε πώς θα εξελιχθεί το φαινόμενο. Η εξέλιξη του φαινομένου ήταν αρχικά αργή και έτσι η Πολιτική Προστασία οργάνωσε δύο ανοιχτές εκδηλώσεις ενημέρωσης του κόσμου στις περιοχές που αναμενόταν να επηρεαστούν, το Σάββατο και την Κυριακή».
Το Σάββατο 18 Σεπτεμβρίου επιστήμονες εξήγησαν στους κατοίκους τι μπορεί να συμβεί. «Τους ενημερώσαμε ότι μπορεί να έχουμε έκρηξη του ηφαιστείου σύντομα και τους δώσαμε οδηγίες: να βρουν τα σημαντικά έγγραφα και να τα έχουν κάπου που να μπορούν να τα πάρουν εύκολα μαζί τους, να έχουν χρήματα, να ξέρουν ανά πάσα στιγμή πού είναι τα μέλη της οικογένειάς τους, τα αυτοκίνητά τους να “κοιτάζουν” προς τα έξω, να μην αφήνουν δεμένα ζώα κ.λπ. Το ίδιο διάστημα η Πολιτική Προστασία προσπαθούσε να οργανωθεί με τη συνδρομή της τοπικής και της εθνικής αστυνομίας, του Ερυθρού Σταυρού και εθελοντών: να καθορίσουν πού θα εκκενωθούν οι οικισμοί, πού θα μεταφερθούν τα ζώα, πού θα μπορούν να αφήσουν τα πράγματά τους οι πολίτες. Παράλληλα ενημέρωσαν τις αεροπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες να είναι σε εγρήγορση, χωρίς να υπάρχει πανικός».
Η δεύτερη εκδήλωση δεν πρόλαβε να γίνει. «Στις 7 το πρωί της Κυριακής 19 Σεπτεμβρίου οι σεισμοί άρχισαν να γίνονται επιφανειακοί και καταλάβαμε ότι πολύ γρήγορα θα είχαμε έκρηξη, οπότε ξεκίνησε άμεσα η εκκένωση των οικισμών. Κυριακή μεσημέρι έγινε η πρώτη έκρηξη». Σε πρώτη φάση απομακρύνθηκαν περίπου 4.300 άνθρωποι από έξι οικισμούς (το νησί έχει συνολικά περί τους 90.000 κατοίκους). «Οι τουρίστες έφυγαν άμεσα από όλο το νησί, η Πολιτική Προστασία τους κανόνισε τα εισιτήρια για να φύγουν ακτοπλοϊκώς ή αεροπορικώς. Η αιτία δεν ήταν τόσο ο κίνδυνος, αλλά ότι χρειάζονταν οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες για να μείνουν οι κάτοικοι των περιοχών που εκκενώνονταν. Eτσι εκκενώθηκαν συγκεκριμένα σημεία του νησιού – κάποιοι έφυγαν εντελώς, άλλοι έμειναν φιλοξενούμενοι στο ξενοδοχείο και τις 85 ημέρες που κράτησε η ηφαιστειακή δραστηριότητα».
Τις 85 ημέρες που διήρκεσε το φαινόμενο, η επιστημονική επιτροπή πραγματοποιούσε δύο συσκέψεις την ημέρα για την αξιολόγηση των δεδομένων. «Eγιναν επιπρόσθετες εκκενώσεις, συνολικά απομακρύνθηκαν περίπου 7.000 άνθρωποι. Στις επόμενες εκκενώσεις, επειδή υπήρχε χρόνος, επετράπη στον κόσμο να πάρει τα πράγματά του, λ.χ. ρούχα, κάποια οικοσκευή, και τους διευκόλυνε η Πολιτική Προστασία. Oλα τα πράγματα αποθηκεύονταν σε κλειστούς χώρους, όπως γήπεδα, και φυλάσσονταν».
Οι παρενέργειες
Το κυριότερο πρόβλημα στις κρίσιμες πρώτες ημέρες μετά την πρώτη έκρηξη ήταν οι μεταφορές. «Γνωρίζαμε ότι αν δεν οργανωνόταν σωστά η εκκένωση, είναι πιθανό να μην είχαμε θύματα από το ηφαίστειο, αλλά από τροχαία δυστυχήματα. Οι επικοινωνίες παρουσίασαν πρόβλημα τις πρώτες ώρες λόγω της υπερφόρτωσης των δικτύων, αλλά μετά σταδιακά ομαλοποιήθηκαν. Eνα άλλο πρόβλημα ήταν η φύλαξη των περιοχών που εκκενώθηκαν ώστε να μη γίνει πλιάτσικο, αλλά και του ηφαιστείου, καθώς αρκετοί παράτολμοι ήθελαν να δουν από κοντά την έκρηξη». Επίσης οι Αρχές δέχθηκαν κριτική επειδή στην πρώτη εκκένωση έγινε γρήγορα και πολλοί δεν πρόλαβαν να πάρουν σημαντικά αντικείμενα. «Στα πρώτα 100 σπίτια ο κόσμος απομακρύνθηκε άρον άρον και δεν πρόλαβε να πάρει λ.χ. χαρτιά ιδιοκτησίας ή ενθύμια. Και παραπονούνταν ότι δεν ενημερώθηκαν έγκαιρα. Oμως, ο κόσμος δεν συνειδητοποιεί ότι πουθενά, ακόμη και στο πιο προηγμένο κράτος, κανείς δεν θα σε πάρει από το χέρι και να σου πει ότι σε μια ώρα θα γίνει έκρηξη. Από τη στιγμή που θα ενημερωθούν να είναι σε εγρήγορση, οι πολίτες πρέπει μόνοι τους να φροντίσουν να είναι έτοιμοι».
Το γρήγορο comeback του τουρισμού
Από την ηφαιστειακή δραστηριότητα δεν υπήρξαν νεκροί. Υπήρξαν όμως πολύ μεγάλες υλικές ζημιές, οι οποίες εκτιμήθηκαν στα 843 εκατ. ευρώ. «Δύο οικισμοί καταστράφηκαν εντελώς, όπως και όλες οι υποδομές της περιοχής όπου πέρασε η λάβα. Επίσης χάθηκαν 4.000 κλίνες από τις τουριστικές υποδομές (συνολικά περί τα 3.000 κτίρια κατοικιών και ξενοδοχείων). Oμως, ο τουρισμός δεν καταστράφηκε. Εκείνη τη χρονιά ναι, μειώθηκε πολύ, γιατί και τουριστική υποδομή καταστράφηκε και ένα μέρος των ξενοδοχείων είχε δεσμευτεί για τον άστεγο πληθυσμό. Την επόμενη χρονιά, όμως, ο τουρισμός επανήλθε. Πολλοί τουρίστες μάλιστα, αρχικά από την υπόλοιπη Ισπανία και μετά από το εξωτερικό έρχονταν για να δουν το ηφαίστειο. Hδη το επόμενο καλοκαίρι οι τουρίστες μπορούσαν να δουν το ηφαίστειο από απόσταση 400 μέτρων – υποχρεωτικά με τη συνοδεία οδηγού από συγκεκριμένο μονοπάτι. Οι επισκέπτες γνώριζαν ότι εδώ δεν υπήρξε νεκρός. Στη Γερμανία, μέσα σε ένα βράδυ με μια πλημμύρα πνίγηκαν 180 άνθρωποι. Εδώ όμως θα ήταν ασφαλείς. Eτσι η περιέργεια επικράτησε του φόβου και ο τουρισμός επανήλθε. Αυτή τη στιγμή υπάρχει κόσμος που θέλει να έρθει, αλλά δεν υπάρχουν αρκετές κλίνες. Πολλοί λένε ότι ίσως είναι μια καλή αφορμή να ξαναδούμε συνολικά το μοντέλο ανάπτυξης του τουρισμού στη Λα Πάλμα και στα Κανάρια», καταλήγει ο κ. Μελετλίδης.
