Καμία τραγωδία δεν τελειώνει χωρίς κάθαρση. Ο κανόνας δεν ισχύει μόνο στο αρχαίο δράμα, αλλά και στη σύγχρονη πολιτική. Δύο χρόνια μετά, η κάθαρση του δυστυχήματος των Τεμπών όχι μόνο δεν έχει έρθει, αλλά αντιθέτως η τραγωδία αναζωπυρώνεται με νέα στοιχεία, με τελευταίο τις εικασίες για μεταφορά εύφλεκτου υλικού της εμπορικής αμαξοστοιχίας, που προκάλεσε την τεράστια έκρηξη. Τα πλήθη που συγκεντρώθηκαν την περασμένη Κυριακή αιφνιδίασαν την κυβέρνηση. Οπως επεσήμαινε κυβερνητική πηγή, οι κινητοποιήσεις έδειξαν ότι το θέμα των Τεμπών «όσο περνάει ο καιρός τόσο φουντώνει περισσότερο». Ομολογείται, όμως, ότι το κύμα αυτό το τροφοδότησε και η κυβέρνηση με σειρά λαθών, παραλείψεων και κακών εκτιμήσεων. Η «Κ» αναζήτησε την ερμηνεία μιας –όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος– αποτυχημένης πολιτικής διαχείρισης. Τι δεν έκανε καλά η κυβέρνηση; Γιατί δεν στάθμισε σωστά το θέμα; Τι απολογισμό κάνουν τώρα τα ίδια τα κυβερνητικά στελέχη;
1. Το πρώτο σάστισμα
Υπηρεσιακός παράγοντας, που ήταν στην πρώτη γραμμή αμέσως μετά την τραγωδία, αναφέρει στην «Κ» πως τα πρώτα 24ωρα επικράτησε «ένας πανικός», που οδήγησε και σε βεβιασμένες αποφάσεις. Το πρώτο μέλημα της κυβέρνησης τότε ήταν να γίνει αμέσως έρευνα για το αν υπάρχουν επιπλέον νεκροί και να κινηθεί γρήγορα όλος ο κρατικός μηχανισμός για τους τραυματίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι τότε κυβερνητικοί αξιωματούχοι δήλωναν πως ο κυβερνητικός μηχανισμός λειτούργησε υποδειγματικά. Σήμερα όμως, με πιο καθαρό μυαλό και την έρευνα να έχει πέσει σε κενά, υπάρχει διαφορετική οπτική για το περίφημο «μπάζωμα» του χώρου της τραγωδίας. Ο πρωθυπουργός στην τελευταία του συνέντευξη τόνισε ότι εάν έγιναν υπηρεσιακά λάθη, τότε αυτό θα πρέπει να το πουν ο ανακριτής και ο εισαγγελέας, και «καλώς να ζητήσει επιπλέον έρευνα», αποδεχόμενος ουσιαστικά πως η υπό πίεση διαχείριση των πρώτων ημερών μπορεί να οδήγησε σε αστοχίες. Ηδη άλλωστε έχουν ασκηθεί διώξεις σε επιχειρησιακά στελέχη της ΕΛ.ΑΣ., της Πυροσβεστικής και του υπουργείου Πολιτικής Προστασίας για το γεγονός ότι ο χώρος του δυστυχήματος «πειράχτηκε», ενώ σε αντίστοιχες περιπτώσεις έχει μείνει ανέπαφος για μήνες. Το μήνυμα που επιχειρεί, πάντως, συντονισμένα να μεταδώσει πλέον η κυβέρνηση –και αποτελεί ένα διαφορετικό μοντέλο διαχείρισης του θέματος– είναι ότι δεν αρνείται την πιθανότητα λαθών, αλλά αυτά δεν έγιναν εσκεμμένα, αποκρούοντας μετ’ επιτάσεως την κατηγορία περί «συγκάλυψης».
Tο άλλο μεγάλο σφάλμα που αποδίδεται στην ταραχή του πρώτου τριμήνου –οπότε, όπως ομολογεί κυβερνητική πηγή, «έγιναν τα περισσότερα ουσιαστικά λάθη»– είναι η βεβαιότητα που εξέφραζε η κυβέρνηση πως η εμπορική αμαξοστοιχία δεν μετέφερε κάποιο παράνομο φορτίο. Είναι πλέον δεδομένο ότι η κυβέρνηση βιάστηκε να εκφράσει άποψη για ένα τόσο σοβαρό θέμα, με τον πρωθυπουργό να αναγκάζεται, δύο χρόνια μετά, να αναδιπλωθεί και να δηλώσει εντός της εβδομάδας ότι με βάση αυτά που γνωρίζει σήμερα, δεν θα έκανε τότε αυτή τη δήλωση, εστιάζοντας ωστόσο και πάλι στο ότι δεν έγινε εσκεμμένα και δεν αποτελεί απόπειρα συγκάλυψης, αφού η έρευνα είναι σε ανοιχτή. Συνεπώς, οι πιθανές σοβαρές ευθύνες της Hellenic Train υποτιμήθηκαν όπως φάνηκε και απόδειξη είναι πως μόλις την περασμένη Πέμπτη κλήθηκε να καταθέσει ο πρώην CEΟ της εταιρείας ως ύποπτος για ψευδορκία.
Ενα τρίτο θέμα που εξακολουθεί να αποτελεί σημείο τριβής, δύο χρόνια μετά, είναι η διατήρηση του πρώην υπουργού Κώστα Καραμανλή στα ψηφοδέλτια της Ν.Δ. στις εθνικές εκλογές. Η αντιπολίτευση ζητούσε τότε μετ’ επιτάσεως να μην κατέλθει υποψήφιος, λέγοντας ότι η παραίτησή του από το αξίωμα του υπουργού, λίγες ώρες μετά το δυστύχημα, δεν ήταν αρκετή. Στον «χορό» είχαν μπει και κάποιοι βουλευτές της Ν.Δ., οι οποίοι επίσης ζητούσαν να μην ενταχθεί στα ψηφοδέλτια. Ο ίδιος, τότε, ο πρώην υπουργός ζήτησε να κριθεί και από τους πολίτες. Ο πρωθυπουργός τού έδωσε αυτή τη δυνατότητα. Σήμερα, όμως, πολλοί λένε πως η Ν.Δ. ανέλαβε επιπλέον κόστος προκειμένου να στηρίξει προσωπικά τον πρώην υπουργό. Η απάντηση που δίνει το Μαξίμου δύο χρόνια μετά είναι ότι η ιδιότητα του βουλευτή δεν έχει καμία σχέση με την έρευνα, τονίζοντας πως εφόσον η Δικαιοσύνη σκοντάψει πάνω στο όνομα του Κώστα Καραμανλή, τότε η Ν.Δ. θα πει αυτή τη φορά «ναι» σε Προανακριτική. Δεν είναι λίγοι πάντως αυτοί που λένε πως ακόμη και τυχόν απόσυρση του Καραμανλή δεν θα είχε αλλάξει δραματικά τα δεδομένα, μια και η λανθασμένη διαχείριση συνεχίστηκε, και μετά τις εκλογές του 2023.
2. Η επανάπαυση μετά το 41%
Κυβερνητικές πηγές παραδέχονται σήμερα στο παρασκήνιο πως η μεγαλύτερη παγίδα ήταν το ποσοστό που έλαβε η Ν.∆. στις εθνικές εκλογές του 2023, μόλις τέσσερις μήνες μετά το δυστύχημα. «Για ένα μεγάλο μέρος της κυβέρνησης, αλλά και για εμάς τους βουλευτές, το ποσοστό των εθνικών εκλογών, λειτούργησε ως άτυπη κολυμβήθρα», παραδέχεται σήμερα βουλευτής της πλειοψηφίας, που θεωρεί ότι στο θέμα των Τεμπών η κυβέρνηση έλαβε λάθος μήνυμα. «Οι πολίτες δεν μας είπαν στις εθνικές εκλογές του 2023 πως ξεχνάνε τα λάθη μας, αλλά αντιθέτως ζήτησαν να συνεχίσουμε την προσπάθεια», σχολιάζει άλλη κυβερνητική πηγή, προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση μετά τις εκλογές χειρίστηκε το θέμα των Τεμπών με λάθος νοοτροπία. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Οκτώβριο του 2023 στις αυτοδιοικητικές εκλογές η Ν.Δ. έδωσε χρίσμα στον περιφερειάρχη Κώστα Αγοραστό, παρότι ήταν περιφερειάρχης την περίοδο του μπαζώματος, ενώ είχε προηγηθεί και η καταιγίδα «Daniel» στην περιφέρειά του, δείχνοντας ότι τα αντανακλαστικά είχαν αρχίσει να χάνονται. Επιπλέον, τον Νοέμβριο του 2023, η πλειοψηφία απέρριψε την προανακριτική επιτροπή και οδηγηθήκαμε τελικά σε μια εξεταστική επιτροπή, που ένα χρόνο μετά η κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός παραδέχονται πλέον ότι δεν λειτούργησε «όπως θα έπρεπε». Υπήρχε, βέβαια, η άποψη πως νομικά δεν στοιχειοθετείτο η πρόταση της αντιπολίτευσης για Προανακριτική, αλλά η απόρριψή της ήταν πολιτικό αυτογκόλ, καθώς οδηγούσε σε αδιέξοδο και συσσώρευε δυσαρέσκεια, που βρήκε τελικά βαλβίδα αποσυμπίεσης στις πλατείες την περασμένη εβδομάδα.
«Ενας πανικός» Υπηρεσιακός παράγοντας, που ήταν στην πρώτη γραμμή αμέσως μετά την τραγωδία, αναφέρει στην «Κ» πως τα πρώτα 24ωρα επικράτησε «ένας πανικός», που οδήγησε και σε βεβιασμένες αποφάσεις.
3. Η επέτειος του ενός χρόνου
Το γεγονός ότι η διαχείριση από τον Ιούνιο του 2023, οπότε κέρδισε η Ν.Δ. τις εκλογές, έως τον Φεβρουάριο του 2024, που ολοκληρώθηκε η Εξεταστική, «δεν πήγαινε καλά» όπως λέει σήμερα κυβερνητική πηγή, φάνηκε στην επέτειο του ενός χρόνου από το δυστύχημα, που λειτούργησε ως καμπανάκι για την κυβέρνηση. Οι συγκεντρώσεις τον Φεβρουάριο του 2024 θα μπορούσαν να είναι ένα σήμα αφύπνισης προς την κυβέρνηση. Η πρώτη αντίδραση της πλειοψηφίας ήταν τότε να σταματήσει να παραπέμπει συνεχώς στη Δικαιοσύνη και να αρχίσει να απαντά επί της ουσίας σε κάποια θέματα. Η προσπάθεια έγινε, αλλά όπως φαίνεται όσα είχαν προηγηθεί είχαν δυσκολέψει πλέον την διαχείριση, καθώς είχε σχεδόν παγιωθεί πως «η κυβέρνηση συγκαλύπτει την υπόθεση». Χαρακτηριστικό της κακής διαχείρισης είναι σήμερα η κυβέρνηση να βρίσκεται απολογούμενη ακόμη και για πράγματα που έγιναν σωστά, όπως είναι ο χρόνος της ανακριτικής διαδικασίας. Το γεγονός ότι καθυστερεί, δείχνει ότι ο ανακριτής δεν αφήνει στοιχεία χωρίς να τα μελετά. Παρ’ όλα αυτά, η καθυστέρηση έγινε αντιπολιτευτικό επιχείρημα, ως ένδειξη «εγκατάλειψης» της υπόθεσης.
4. Η «επανάσταση» που δεν έγινε
Κυβερνητικές πηγές ιεραρχούν πολύ ψηλά κάτι ακόμη: τον ενάμιση χρόνο της νέας διακυβέρνησης δεν άλλαξε η καθημερινότητα στον σιδηρόδρομο με τον δραστικό τρόπο που απαιτούνταν ύστερα από ένα τέτοιο θανατηφόρο δυστύχημα. Οπως υπογραμμίζουν, «έχουν γίνει βήματα εμπρός», ωστόσο, θα έπρεπε να είχε συντελεστεί «μια επανάσταση στον σιδηρόδρομο», που όχι μόνο δεν έγινε, αλλά αντιθέτως υπήρξαν περιστατικά που λίγο έλειψε να φέρουν νέο δυστύχημα. Το κεντρικό αφήγημα του υπουργού Χρήστου Σταϊκούρα, που προσπαθεί να πείσει για το αντίθετο, δεν είναι πειστικό στην κοινή γνώμη και, όπως επισημαίνουν κυβερνητικές πηγές, είναι από τα πιο βασικά ζητήματα που τροφοδότησαν τη δυσαρέσκεια. «Αν μετά το δυστύχημα και μετά το 41% η κυβέρνηση είχε φέρει τον κόσμο ανάποδα προκειμένου να βελτιώσει τις συγκοινωνίες, τότε η αντίδραση ίσως να ήταν ηπιότερη. Αλλά αυτό δεν καταγράφεται», σημειώνει στην «Κ» δημοσκόπος που μετράει την κακή άποψη των πολιτών για τον σιδηρόδρομο στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι πως, ενώ ο υπουργός Υποδομών ενημέρωνε με διάφορα σημειώματα τον πρωθυπουργό για την «πρόοδο» στον σιδηρόδρομο, ο κ. Μητσοτάκης εξέφραζε διαρκώς σε στενούς συνεργάτες του τον προβληματισμό του για τις μεταφορές στη χώρα.
5. Η πρώτη αντίδραση Μητσοτάκη
Η αντίδραση κάποιων κυβερνητικών στελεχών όλων των βαθμίδων έναντι συγγενών θυμάτων συμπληρώνει ένα παζλ που εξηγεί την αντίδραση της περασμένης Κυριακής. Ο πρωθυπουργός αντιλήφθηκε το εκρηκτικό κλίμα που πήγε να δημιουργηθεί και πάτησε όσο πιο δυνατά μπορούσε το φρένο. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο πρωθυπουργός είχε πλήρη και live ενημέρωση για την κινητοποίηση των πολιτών σε όλη την Ελλάδα την περασμένη Κυριακή. Ηδη από το μεσημέρι στο Μαξίμου είχαν αντιληφθεί το μέγεθος των κινητοποιήσεων, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να είναι διαρκώς στα τηλέφωνα με τους στενούς συνεργάτες του. Η πρώτη εντολή που έδωσε και ξεδιπλώθηκε όλη την εβδομάδα που μας πέρασε ήταν πως «δεν θα βάλουμε αυτόν τον κόσμο απέναντι». Ακολούθησε η συνέντευξή του στα μέσα της εβδομάδας, που όπως λένε συνεργάτες του, «είχε τα συστατικά που επιβάλλονταν από τη συγκυρία»: Πρώτον, ανασκεύασε την προηγούμενη δήλωσή του σχετικά με το φορτίο της εμπορικής αμαξοστοιχίας ενόψει της ανακοίνωσης του πορίσματος του ΕΜΠ.
Δεύτερον, «τσαλακώθηκε ενώπιον της κοινής γνώμης», κάτι που κρίθηκε απαραίτητο καθώς η άποψη που υπάρχει στο Μαξίμου είναι ότι μεγάλο κομμάτι της δυσαρέσκειας οφείλεται στην εντύπωση ότι η κυβέρνηση αντιμετώπισε αφ’ υψηλού –και σε ορισμένες περιπτώσεις με αλαζονεία– την υπόθεση τα προηγούμενα δύο χρόνια.
Τρίτον, έστειλε μήνυμα στα στελέχη του να «σκύψουν το κεφάλι» στους συγγενείς των θυμάτων και να σωπάσουν. Ολα τα παραπάνω οδηγούν στην πιθανότητα ο πρωθυπουργός το επόμενο διάστημα, και σίγουρα μετά τη συζήτηση στη Βουλή και την ανακοίνωση των πορισμάτων, να προχωρήσει σε έναν ευρύ ανασχηματισμό που θα σηματοδοτεί σε επίπεδο ουσίας, αλλά και επικοινωνίας, ότι έχει αντιληφθεί όλα τα λάθη που έγιναν.
