Ο διευθυντής της μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδας της Αλβανίας, ΤEMA, Μέρο Μπάζε, ήταν μεταξύ των σφοδρών επικριτών του Αναστασίου. Σε άρθρο του υπό τον τίτλο «Ο Αρχιεπίσκοπος που μας αγάπησε αλλά δεν τον αγαπήσαμε», με αφορμή την εκδημία του ιεράρχη αναφέρει πως «όλοι οι διανοούμενοι μουσουλμανικής καταγωγής και άθεης εκπαίδευσης ήταν φανατικοί εχθροί της Εκκλησίας, και εγώ συμπεριλήφθηκα επίσημα σε αυτόν τον κατάλογο. Κατ’ αρχήν, όλοι αυτοί ασχολούνταν 24 ώρες το 24ωρο με τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο. Από την άλλη, πολλοί ορθόδοξοι διανοούμενοι ασχολούνταν όλο το 24ωρο με τον πρόεδρο της Μουσουλμανικής Κοινότητας ή με τα αραβικά τζαμιά στην Αλβανία. Ομοίως, ήθελαν να μεταρρυθμίσουν τους αντιπάλους τους. Αυτή η άσχημη μόδα πολιτικής στράτευσης για τον έλεγχο των θρησκευτικών κοινοτήτων ήταν ο μόνιμος πολιτικός πυλώνας θρησκευτικού διχασμού στην Αλβανία». Οταν όμως τον γνώρισε από κοντά τα πράγματα άλλαξαν. Στο άρθρο του εξιστορεί πώς άλλαξε γνώμη μετά την πρώτη μεταξύ τους συνάντηση από την οποία αποχώρησε «με μεγάλη ηρεμία».
Ηταν την άνοιξη του 2018. Αφορμή ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε στην προσπάθειά του να ξαναφτιάξει, μολονότι μουσουλμάνος μπεκτασί ο ίδιος, μια κατεστραμμένη ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία στο χωριό του Πεστάν του Τεπελενίου, την οποία είχε κατεδαφίσει το 1967 το καθεστώς. Ο ίδιος βρήκε χρηματοδότες και κάποιος συγχωριανός του τού παρέδωσε την παλιά καμπάνα. Την είχαν πετάξει σε έναν γκρεμό, αλλά μια νύχτα ο πατέρας του και κάποιοι άλλοι συγχωριανοί του, την πήραν και την έκρυψαν σε μια υπόγεια αποθήκη από όπου την ανέσυραν μετά την πτώση του καθεστώτος.
Ο Μπάζε απευθύνθηκε στη μητρόπολη Αργυροκάστρου για τη σύμφωνη γνώμη της στην ανακατασκευή της εκκλησίας, αλλά του εξήγησαν ότι έπρεπε να ακολουθηθούν «κάποιες διαδικασίες», όπως να καταθέσει τα χρήματα στη μητρόπολη για να τα διαχειριστεί η ίδια, να εγκριθεί από το μητροπολιτικό συμβούλιο η άδεια, να ευλογηθούν τα ερείπια κ.ά.
«Αυτά που έδωσε στον αλβανικό ορθόδοξο κόσμο θα μείνουν για πάντα στην ιστορία αυτής της χώρας. Οι άλλοι θα ξεχαστούν».
Εφυγε θυμωμένος και αποφάσισε να ζητήσει συνάντηση με τον Αρχιεπίσκοπο. «Η απάντηση ήρθε σε λίγες ώρες. Το επόμενο πρωί πήγα στο γραφείο του στον Καθεδρικό Ναό των Τιράνων, όπου με υποδέχτηκε στην πόρτα και με αγκάλιασε: “Ο Θεός φώτισε τον δρόμο σου και σε έφερε εδώ”, μου είπε. Αφού κάναμε λίγο χιούμορ για το παρελθόν, προχωρήσαμε στο πρόβλημά μου με την εκκλησία. “Ηρέμησε”, μου είπε. “Οταν έχεις κάποιον απέναντί σου που σε ενοχλεί, γύρνα το κεφάλι σου στο πλάι και μην τον κοιτάς. Κοιτάξτε τον στόχο σου. Αν ασχοληθείς με όλα όσα σου έρχονται, θα περιμένεις δηλητήριο”.
Εδωσε ευλογία στον πατέρα Ρωμανό και με συμβούλεψε να πάω να συναντήσω τον μητροπολίτη Δημήτριο στο Τεπελένι για να λάβω επίσημη έγκριση. “Τώρα μη μου μιλάς άλλο για αυτή τη δουλειά”, μου είπε χαμογελώντας, “Είσαι πλέον ορθόδοξος”. “Με λένε Μέρο”, του είπα. Γέλασε δυνατά. “Ισως δεν το ξέρεις, αλλά το όνομα Μέρο είναι το όνομα της Ημέρας Υγείας των Ανδρών. Δεν χρειάζεται να αλλάξετε το όνομά σας. Επιπλέον, έχουμε έναν Αγιο Ομηρο”, μου είπε γελώντας.
Γέλασα με αυτό το “βάπτισμα”. Στη συνέχεια μιλήσαμε για τα οικονομικά προβλήματα της Εκκλησίας. Μου μίλησε για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Είχε πάρει δύο άδειες υδροηλεκτρικής ενέργειας, τις οποίες θα χρησιμοποιούσε για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα έσοδα, αλλά και αυτό δεν ήταν ολοκληρωμένη λύση. Η αγωνία του ήταν έκδηλη. Πέρασαν περίπου τρεις ώρες συζητώντας δίχως να το καταλάβω.
Φεύγοντας, μου έδωσε μερικά βιβλία και άλμπουμ για την αναβίωση της Αλβανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εφυγα με μεγάλη ηρεμία. Τα πράγματα πήγαν όλα καλά, η εκκλησία στο χωριό μου τελείωσε δύο μέρες πριν τη γιορτή της Παναγίας, σε τέσσερις μήνες, χρόνος-ρεκόρ. Στα εγκαίνιά της ήρθαν εκατοντάδες άνθρωποι, εκ των οποίων οι μισοί ήταν μουσουλμάνοι του χωριού, που έκαναν ουρές ο ένας με τον άλλον για να μπουν στην εκκλησία. Τον συνάντησα μετά σε μια δεξίωση στην αμερικανική πρεσβεία και του έδειξα τις φωτογραφίες της γιορτής και της ανακατασκευασμένης εκκλησίας, έδειξε πολύ χαρούμενος. Τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, η εκκλησία έχει μεταμορφωθεί πλήρως εκ των έσω. Είναι καλυμμένη με εικόνες και τοιχογραφίες αγίων, παίρνοντας μια εντελώς νέα και ασύλληπτη όψη πριν από μερικά χρόνια. “Ελπίζω να έχω τη δύναμη να έρθω να την δω”, μου είπε. Πλέον ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος είναι “κάτοικος” στον άλλο κόσμο, αλλά αυτά που έδωσε στον αλβανικό ορθόδοξο κόσμο θα μείνουν για πάντα στην ιστορία αυτής της χώρας. Οι άλλοι θα ξεχαστούν».
«Προσωπικότητα – φάρος για τον ελληνισμό»
Πολιτικές και θρησκευτικές ηγεσίες, Αλβανοί και Ελληνες απλοί πολίτες, ανά τον πλανήτη ορθόδοξοι χριστιανοί, υποκλίθηκαν χθες πάνω από το φέρετρο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, αποτίοντας φόρο τιμής στην τεράστια αυτή ηγετική και θεολογική προσωπικότητα, που πέτυχε αυτό που όλοι υπογράμμιζαν: το θαύμα της ανάστασης της κατεστραμμένης Ορθόδοξης Εκκλησίας στη μετακομμουνιστική Αλβανία.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος κηδεύτηκε στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως του Χριστού στο κέντρο των Τιράνων, όπως ο ίδιος επιθυμούσε, σε ατμόσφαιρα γενικευμένης συγκίνησης και σε μια τελετή που μεταδόθηκε απευθείας, μέσω των τηλεοπτικών σταθμών, στην αλβανική κοινωνία ανά την επικράτεια, με την οποία ο εκλιπών ηγέτης είχε χτίσει ισχυρούς δεσμούς, ανεξαρτήτως θρησκευτικής πίστης.
Στον κατάμεστο καθεδρικό ναό όπου τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία, ήταν όλοι εκεί για το ύστατο χαίρε: ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κ. Θεόδωρος Β΄, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, κυβερνητικό κλιμάκιο από την Αθήνα με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, οι υπουργοί Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, Αμυνας Νίκος Δένδιας, Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης Νίκος Ανδρουλάκης, Σωκράτης Φάμελλος, πολλοί Ελληνες βουλευτές, μητροπολίτες, επιχειρηματίες, πανεπιστημιακοί κ.ά.
Πλάι στην ελληνική επίσημη αντιπροσωπεία η αλβανική, με επικεφαλής τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Μπαϊράμ Μπεγκάι και τον πρωθυπουργό Εντι Ράμα, και παρακάτω εκπρόσωποι της διεθνούς διπλωματίας, οι ηγέτες των άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων, μουσουλμάνων, μπεκτασί, καθολικών, απεσταλμένοι όλων των αυτοκέφαλων ορθοδόξων Εκκλησιών και των πατριαρχείων, προσωπικότητες από την Ευρώπη αλλά και την Αμερική.
Εκατοντάδες ήταν οι απλοί πολίτες, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, που είχαν καταφθάσει από κάθε γωνιά της Αλβανίας αλλά και από την Ελλάδα, κατακλύζοντας τον χώρο πέριξ του ναού με λουλούδια στα χέρια και αναμμένα κεριά, για να κατευοδώσουν τον άνθρωπο που τους ενέπνευσε την ελπίδα και την πίστη στον Θεό, σε όποιον και αν πίστευαν.
Εκτός από τους επισήμους, εκατοντάδες ήταν οι απλοί πολίτες που είχαν καταφθάσει από κάθε γωνιά της Αλβανίας αλλά και από την Ελλάδα, για το ύστατο χαίρε στον εκλιπόντα.
Η εικόνα από την εξόδιο ακολουθία του Αναστασίου εξέπεμψε χθες μήνυμα ενότητας, ελπίδας και αγάπης, πνεύμα που άλλωστε μετέδιδε σε κάθε του βήμα ο εκλιπών στη συναρπαστική διαδρομή του, από τις ζούγκλες της Αφρικής έως και τα αφιλόξενα βουνά της Αλβανίας.
Διπλωματική ματιά
Προσεγγίζοντας κάποιος με διπλωματική ματιά τη χθεσινή συνύπαρξη ελληνικής και αλβανικής ηγεσίας, με αφορμή τη νεκρώσιμη ακολουθία, θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι ίσως αποτελέσει ένα βήμα για τη χαλάρωση στο παγωμένο κλίμα που επικρατεί στις ελληνοαλβανικές σχέσεις, λόγω των γνωστών γεγονότων στη Χειμάρρα.
«Διπλωμάτη της αγάπης» και «προσωπικότητα – φάρο για τον ελληνισμό» αποκάλεσε στον επικήδειο λόγο του ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον Αναστάσιο, προσθέτοντας ότι «υποκλινόμαστε στο μεγαλείο του». Ο Εντι Ράμα τον αποχαιρέτισε ως τον «Αναστάσιο της Αλβανίας» που, όπως είπε, «έφερε το φως» στη χώρα του, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι δεν γνωρίζει προσωπικότητα άλλης εθνικότητας, πλην του Αναστασίου, που να είχε αφοσιωθεί λόγω και έργω στην υπόθεση της Αλβανίας.
Συγκινημένος ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, έστειλε μήνυμα στον διάδοχο του Αναστασίου, «οποίος και αν είναι αυτός», ότι το Φανάρι θα σταθεί δίπλα του στις όποιες δυσκολίες, ενώ καταχειροκροτούμενη η ανιψιά του μακαριστού είπε ότι «αγάπησε την Αλβανία ως δεύτερη πατρίδα του».
Με το πέρας της ακολουθίας οι προσκεκλημένοι συνόδευσαν τη σορό στην κρύπτη του ναού κάτω από το Αγιο Βήμα και η τελετή ολοκληρώθηκε με γεύμα προς τιμήν τους από την Αρχιεπισκοπή, στο οποίο παρεκάθησαν οι κ. Μητσοτάκης και Ράμα.
