Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά την τελευταία αναμόρφωση του πλαισίου για τη δικαστική συμπαράσταση, το υπουργείο Δικαιοσύνης προχωράει στην αναθεώρηση του θεσμού με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του και την προσαρμογή της χώρας στα διεθνή πρότυπα.
Eπειτα από τρεις μήνες συνεδριάσεων, η αρμόδια επιτροπή του υπουργείου διαμόρφωσε τις προτάσεις της για το νέο πλαίσιο, με το σχέδιο νόμου να αναμένεται να παρουσιαστεί στο επόμενο υπουργικό συμβούλιο.
«Διαπιστώνοντας την ανάγκη αναμόρφωσης του Δικαίου της Δικαστικής Συμπαράστασης, στο σχέδιο νόμου που έχει επεξεργαστεί επιτροπή νομικών αποτελούμενη από πανεπιστημιακούς, δικαστές, δικηγόρους, επιστημονικούς φορείς και εκπροσώπους ΑμεΑ, υιοθετούμε τη Δικαστική Μέριμνα και επιχειρούμε να αντιμετωπίσουμε μια σειρά από διαχρονικές αστοχίες ή αδυναμίες του θεσμού, οι οποίες έχουν βαρύνουσες κοινωνικές, οικονομικές και νομικές προεκτάσεις για μεγάλο αριθμό συμπολιτών μας – ΑμεΑ, ασθενείς ή υπερηλίκους», αναφέρει στην «Κ» ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας.
Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι η αντικατάσταση του όρου «δικαστική συμπαράσταση» με αυτόν της «δικαστικής μέριμνας». Πρόκειται για έναν ευρύτερο όρο που περιλαμβάνει αυτό που αποτελεί και την τομή του νομοσχεδίου, δηλαδή την εισαγωγή της δυνατότητας υποστήριξης στη λήψη απόφασης.
Το δικαστήριο θα έχει στη «φαρέτρα» του, πέρα από τη συμπαράσταση και τις ρυθμίσεις που βγάζουν είτε συνολικώς είτε μερικώς εκτός κοινωνικής ζωής το πρόσωπο που κηρύσσεται σε δικαστική συμπαράσταση, τον θεσμό της υποβοήθησης στη λήψη αποφάσεων. «Παρατηρείται συχνά ότι η διάγνωση μιας αναπηρίας ή νοητικής/ψυχοκοινωνικής δυσχέρειας εξομοιώνεται με τη λειτουργική αδυναμία, η οποία οδηγεί σε δικαιοπρακτική ανικανότητα. Ακολουθώντας βέλτιστες διεθνείς πρακτικές και προσαρμοζόμενοι στις διεθνείς μας υποχρεώσεις, εισάγουμε την υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων, κατά την οποία το άτομο διατηρεί τη δικαιοπρακτική του ικανότητα και διευκολύνεται να λαμβάνει αποφάσεις, στη βάση μιας σχέσης εμπιστοσύνης, ώστε να κατανοεί τις διάφορες εναλλακτικές, να ενημερώνεται και να αξιολογεί τις συνέπειες κάθε πράξης του, με σεβασμό στις επιθυμίες και την προσωπικότητά του», εξηγεί ο κ. Μπούγας.
Στην περίπτωση της μερικής δικαστικής συμπαράστασης ο δικαστής προσδιορίζει πράξεις ή δικαιοπραξίες οι οποίες απαγορεύεται να γίνουν από ένα πρόσωπο. Στον νέο θεσμό της υποστήριξης λήψης απόφασης, όλες οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από το πρόσωπο και η μόνη υποχρέωση εκείνου που τον υποβοηθάει είναι να τον συμβουλεύει και να του υποδεικνύει αστοχίες, χωρίς να έχει το δικαίωμα να τον σταματάει.
Ελλειψη νομικών εργαλείων
Στόχος είναι η αλλαγή της αντίληψης που κυριαρχεί δεκαετίες ότι η αναπηρία και η σωματική ή ψυχική διαταραχή οδηγούν αδιακρίτως σε απώλεια της ικανότητας λήψης αποφάσεων. Χαρακτηριστικό είναι πως το 2024 υποβλήθηκαν μόνο στην Αθήνα 2.134 αιτήσεις για δικαστική συμπαράσταση. Από αυτές τις αιτήσεις περίπου το 80% κήρυξε το πρόσωπο σε πλήρη δικαστική συμπαράσταση. Το συντριπτικό αυτό ποσοστό καταδεικνύει πως οι δικαστές δεν είχαν τη δυνατότητα να διακρίνουν αν ο άνθρωπος αυτός μπορούσε ώς ένα βαθμό να λαμβάνει κάποιες αποφάσεις για τον εαυτό του.
«Αυτό δεν σημαίνει πως οι δικαστές δεν έκαναν τη δουλειά τους. Δεν είχαν όμως τα νομικά εργαλεία για να κάνουν μια διαβάθμιση», εξηγεί αρμόδια δικαστική πηγή. Με τις προωθούμενες αλλαγές επιβάλλεται πλέον η προσκόμιση πιστοποιητικού από δημόσιο φορέα που θα επιβεβαιώνει την πάθηση προκειμένου να γνωρίζει ο δικαστής σε ποιο βαθμό υπάρχει ανικανότητα, αν είναι πλήρης ή μερική ή απλώς χρειάζεται μια υποστήριξη στο να μπορεί το πρόσωπο να είναι λειτουργικό στις αποφάσεις του.
Εισάγεται η δυνατότητα υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων και η μόνη υποχρέωση εκείνου που υποβοηθάει είναι να συμβουλεύει και να υποδεικνύει αστοχίες. Ανά τριετία θα γίνεται επανέλεγχος από την κοινωνική υπηρεσία με διαταγή εισαγγελέα.
Μεταξύ των κομβικών αλλαγών που έρχονται στον θεσμό είναι και η σύσταση Μητρώου Δικαστικής Μέριμνας, στο οποίο θα καταχωρίζονται όλες οι σχετικές αποφάσεις, καθώς και τα κρίσιμα στοιχεία κάθε υπόθεσης, με σκοπό τη δημιουργία αρχείου και την τήρηση στατιστικών.
Στο ολικό «λίφτινγκ» του θεσμού περιλαμβάνεται και η θέσπιση υποχρέωσης επανελέγχου της απόφασης της δικαστικής μέριμνας ανά τριετία, με σκοπό την τυχόν αναθεώρηση ή και άρση της προς το συμφέρον του ατόμου. Με το ισχύον νομικό πλαίσιο η υπαγωγή σε συμπαράσταση δεν είναι χρονικά περιορισμένη και στην πράξη φαίνεται να αποτελεί μόνιμη κατάσταση, αφού αίρεται σπανίως.
Για να αλλάξει μία απόφαση δικαστικής συμπαράστασης θα πρέπει ο δικαστικός συμπαραστάτης ή το εποπτικό συμβούλιο να υποβάλει την αίτηση, αφού δεν προβλέπεται αυτεπαγγέλτως ο έλεγχος.
Ο ανά τριετία έλεγχος θα διεξάγεται τώρα από την κοινωνική υπηρεσία με διαταγή του εισαγγελέα. Μάλιστα, η τήρηση αρχείου θα βοηθήσει στον σκοπό αυτό προκειμένου να γνωρίζει ο εισαγγελέας πότε έχει καταχωρισθεί η απόφαση και για ποιο είδος δικαστικής μέριμνας. Στον φάκελο θα υπάρχουν εκθέσεις των γιατρών με όλες τις απαραίτητες διασφαλίσεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, με τον εισαγγελέα να έχει πλέον την υποχρέωση να δίνει εντολή προς τους κοινωνικούς λειτουργούς ή τους ψυχιάτρους για να κάνουν επανέλεγχο.
Δικαίωμα παρέμβασης. Διευρύνεται ο κατάλογος των προσώπων που έχουν δικαίωμα να κινήσουν τη διαδικασία, ενώ εξετάζονται αλλαγές σε σχέση με τις δυνατότητες που θα παρέχονται σε ιδρύματα και χώρους φιλοξενίας, καθώς εκεί εντοπίζονται σημαντικά προβλήματα.
Το προωθούμενο νομοσχέδιο περιλαμβάνει αλλαγή στον κατάλογο των προσώπων που μπορούν να ζητήσουν δικαστική συμπαράσταση, καθώς θα προστεθούν οι κοινωνικοί φορείς, οι εκπαιδευτικοί και οι γιατροί.
Ενας δάσκαλος που παρατηρεί στο σχολείο κάποιο παιδί που δεν είναι λειτουργικό και οι γονείς του αδιαφορούν ως προς το να ακολουθήσει, για παράδειγμα, κάποιο πρόγραμμα θεραπείας, θα μπορεί πλέον να το αναφέρει στον εισαγγελέα για να τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση.
Διαφύλαξη συμφερόντων
Αλλαγές εξετάζονται και σε σχέση με τις δυνατότητες που θα παρέχονται σε ιδρύματα και χώρους φιλοξενίας, αφού εκεί εντοπίζονται σημαντικά προβλήματα. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, άνθρωποι που είναι σε δικαστική συμπαράσταση και βρίσκονται σε κάποιο ίδρυμα ή γηροκομείο, να αφήνονται τελικά στην τύχη τους από τον συμπαραστάτη τους. Εχει επισημανθεί από κοινωνικούς λειτουργούς ότι προκύπτει συχνά κίνδυνος για τη διαβίωση των προσώπων αυτών και για τα συμφέροντά τους από τον ίδιο τον συμπαραστάτη τους. Τέτοια ζητήματα απαντώνται συχνά σε γηροκομεία, όπου ο συμπαραστάτης του ηλικιωμένου βρίσκεται χιλιόμετρα μακριά και την επιμέλεια έχει de facto το ίδρυμα. Πλέον θα προβλέπεται ότι και σε χώρους φιλοξενίας μπορεί να ανατεθεί η επιμέλεια των προσώπων ή και η δικαστική συμπαράσταση προκειμένου να υπάρχει άμεση φροντίδα και να ασκείται ορθώς το καθήκον μέριμνας προς το πρόσωπο που το έχει ανάγκη.
