Μια στροφή στη νομολογία, ανάλογη με εκείνη που έγινε 10 χρόνια νωρίτερα σε σχέση με τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων, φαίνεται να συνιστούν οι αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας για τα μπόνους του οικοδομικού κανονισμού. Οι αποφάσεις παρακάμπτουν το ζήτημα του πολεοδομικού κεκτημένου, προβλέποντας ότι η αύξηση του συντελεστή δόμησης ή του ύψους ενός κτιρίου δεν συνιστά επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής.
Οπως ανακοίνωσε την Παρασκευή το Συμβούλιο της Επικρατείας, οι υπ. αρ. 146, 147, 148, 149/2025 αποφάσεις της Ολομέλειας καταλήγουν ότι τα οικοδομικά μπόνους δεν αντίκεινται ευθέως στο άρθρο 24 του Συντάγματος. Κι αυτό «διότι η πραγματοποιούμενη δόμηση, δυνάμει της προσαύξησης του συντελεστή δόμησης, δεν παρίσταται προδήλως υπέρμετρη, ώστε να οδηγεί οπωσδήποτε σε ανεπίτρεπτη συνταγματικά επιδείνωση των όρων διαβίωσης και του περιβάλλοντος, ο δε όρος δομήσεως που αναφέρεται στο ύψος δεν συνιστά, από μόνος του, δυσμενή μεταβολή των συνθηκών».
Περαιτέρω, σημειώνει το ΣτΕ, «τα κίνητρα συνοδεύονται από τα αντισταθμίσματα της μείωσης της κάλυψης, της δημιουργίας κτιρίων υψηλής ενεργειακής απόδοσης και της αύξησης των κοινόχρηστων χώρων και των χώρων πρασίνου, τα οποία συνιστούν, κατά κοινή πείρα, ευνοϊκά για το περιβάλλον στοιχεία».
Κύριο ζήτημα, το οποίο οδήγησε και στο να κριθούν αντισυνταγματικές οι διατάξεις, είναι η «οριζόντια» εφαρμογή τους. Και ειδικότερα, το ότι παρακάμφθηκαν οι όροι δόμησης που ισχύουν σε κάθε περιοχή μέσω των υφιστάμενων πολεοδομικών σχεδίων (γι’ αυτό και η Ολομέλεια παραπέμπει στην απόφαση 705/2020 με την οποία είχε ανασταλεί η χορήγηση οικοδομικών αδειών στου Μακρυγιάννη επειδή δεν λαμβάνονταν υπόψη οι όροι δόμησης που θέτει διάταγμα του 1955 για την Αθήνα).
Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο φαίνεται ότι δεν αναγνωρίζει την προσθήκη ύψους και συντελεστή στα κτίρια ως «ζημιά», αλλά αντιτίθεται μόνο στον τρόπο επιβολής τους.
Οι αποφάσεις της Ολομέλειας για τον ΝΟΚ φαίνεται να συνιστούν μια μετακίνηση από την ισχυρή γραμμή που υπήρχε εδώ και τρεις δεκαετίες στη νομολογία, σχετικά με το «πολεοδομικό κεκτημένο»: Δηλαδή την έννοια του υφιστάμενου δομημένου περιβάλλοντος, το οποίο δεν επιτρέπεται να χειροτερέψει, παρά μόνο να βελτιώνεται με αυστηρότερους κανόνες. Η διαφοροποίηση στη νομολογία θυμίζει την απόφαση 1858/2015 της Ολομέλειας, με την οποία κρίθηκε για πρώτη φορά συνταγματικός ένας νόμος για την «τακτοποίηση αυθαιρέτων» (ο ν. 4178/13), κάτι που οδήγησε έκτοτε σε σειρά νέων διατάξεων νομιμοποίησης, τόσο γενικών όσο και περιπτωσιολογικών.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι οι αποφάσεις της Ολομέλειας διαφοροποιούνται σημαντικά από τις τέσσερις αποφάσεις του Ε΄ Τμήματος, που παρέπεμψαν λόγω σοβαρότητας την υπόθεση στην Ολομέλεια, κάτι μάλλον σπάνιο. Ενώ οι αποφάσεις της Ολομέλειας κρίνουν ότι η πολεοδομική επιβάρυνση από τα μπόνους δεν είναι μεγάλη, το Ε΄ Τμήμα είχε υποστηρίξει ότι «αβασίμως προβάλλει το Δημόσιο ότι η “μικρή” αύξηση του συντελεστή δόμησης δεν συνιστά επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος, διότι η συνολική επιβάρυνση από την ανέγερση πλειόνων πολυώροφων οικοδομών βάσει των γενικής εφαρμογής διατάξεων του ΝΟΚ (τουλάχιστον 42 οικοδομές στον Δήμο Αλίμου, σύμφωνα με το από 1.3.2023 υπόμνημα του αιτούντος) είναι προφανώς πολύ μεγάλη». Αντίθετα στις 146-149/25 αποφάσεις της Ολομέλειας, το Δικαστήριο δείχνει να «σταθμίζει» τις επιπτώσεις της ακύρωσης των μπόνους του ΝΟΚ στον τομέα της οικοδομής.
Τι συνεπάγεται η διαφοροποίηση αυτή; Στην πραγματικότητα, η απόφαση είναι αρνητική για όσους προσέφυγαν στο ΣτΕ ζητώντας προστασία από την επιδείνωση του οικιστικού περιβάλλοντος στις περιοχές όπου ζουν. Κι αυτό γιατί το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο φαίνεται ότι δεν αναγνωρίζει την προσθήκη ύψους και συντελεστή στα κτίρια ως «ζημιά», αλλά αντιτίθεται μόνο στον τρόπο επιβολής τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σε ανάλογες περιπτώσεις στο μέλλον, το υπουργείο Περιβάλλοντος θα μπορεί να προχωράει σε σημειακές τροποποιήσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού για να επιτρέψει αύξηση της δόμησης, αν με κάποιο τρόπο τεκμηριώσει ότι αυτό ικανοποιεί κάποια ανάγκη.
