Ημουν ένα πρωί στο γραφείο μου στην Εισαγγελία Θεσσαλονίκης όταν μου τηλεφώνησε ένας συνταξιούχος και λίαν αξιοσέβαστος συνάδελφός μου. Μου λέει «θα ήθελα να βοηθήσεις ένα πολύ φιλικό μου ζευγάρι που έχει μία κόρη περίπου δεκαοκτώ ετών, ένα θαυμάσιο και έξυπνο παιδί, η οποία όμως εδώ και 4-5 χρόνια έχει πέσει στα ναρκωτικά και μάλιστα στα «σκληρά» δηλαδή ηρωίνη και βρίσκεται σε άθλια ψυχοσωματική κατάσταση». Αμέσως τον ρωτάω «προέρχεται από μία βίαια διαλυμένη οικογένεια;». Μου απαντάει «ασφαλώς όχι. Πρόκειται για άριστη οικογένεια, ευκατάστατη, δεμένη και αγαπημένη». Του απαντάω «σας ρωτάω γιατί στα είκοσι χρόνια που είμαι (τότε) στην Εισαγγελία, σπάνια έχω συναντήσει περίπτωση τοξικομανή σε τόσο νέα ηλικία που να μην προέρχεται από βίαια διαλυμένη οικογένεια όπου κυριαρχούν η σφοδρή αντιδικία και οι εντάσεις». Με διαβεβαιώνει σε έντονο ύφος ότι δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση, τους γνωρίζει πολύ καλά και θα το διαπιστώσω μάλιστα και αυτοπροσώπως όταν έρθει με τον πατέρα της στο γραφείο μου.
Τους έκλεισα ραντεβού μία από τις επόμενες ημέρες και πράγματι ήρθαν με τον πατέρα της μικρής στο γραφείο μου. Εκεί αφού ο πατέρας της μου μίλησε για την κατάσταση της κόρης του και την ανάγκη της άμεσης επέμβασής μας ώστε άμεσα να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης, τον ρώτησα: «πως σας ξέφυγε η μικρή, τι λάθος κάνατε σαν γονείς;». Μου απάντησε ότι «όλα ξεκίνησαν όταν βρισκόμασταν σε διάσταση με τη σύζυγό μου και δημιουργήθηκαν μεγάλες εντάσεις μέσα στο σπίτι μας». Θυμάμαι ακόμη τον παλιό μου συνάδελφο να κοιτάζει επίμονα προς το πάτωμα και να ήταν σαν να λέει μέσα του: «Δεν γίνεται να ανοίξει η γη να με καταπιεί;».
Τα είκοσι χρόνια που είχε στην Εισαγγελία έγιναν πλέον τριάντα πέντε και μετά από τόσα χρόνια εμπειρίας κοντά στα ανθρώπινα προβλήματα, προφανώς δεν πείθομαι ότι για τη νεανική παραβατικότητα φταίνε τα κινητά, τα τάμπλετς, τα social media ή ο…καπιταλισμός. Αλλο ζήτημα ασφαλώς αποτελεί το ότι πρέπει να τεθούν κανόνες στη χρήση τους. Θυμάμαι πάντα στο γραφείο του Εισαγγελέα Αυτοφώρων ή στα έδρανα των δικαστηρίων, να έρχονται νέοι που έχουν συλληφθεί για διάφορες παράνομες πράξεις κυρίως χρήση ναρκωτικών ή πράξεις συνδεόμενες με βία. Οι λεγόμενοι «αναρχικοί» δηλ. οι κοινοί «μπαχαλάκηδες». Τους ρωτούσα πάντα για την οικογενειακή τους κατάσταση. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία απαντούσαν ότι είναι παιδιά από διαλυμένες οικογένειες και μάλιστα βίαια διαλυμένες. Πάντα ρωτούσα αν τους συνόδευαν οι γονείς τους και τις περισσότερες φορές δεν ήταν κανείς μαζί τους ή ήταν ένας μόνο από αυτούς.
Από τα παλιά χρόνια οι κοινωνίες οικοδομήθηκαν πάνω σε θεσμούς. Η ανθρώπινη οικογένεια, η λεγόμενη «πυρηνική» οικογένεια, αυτό που οι κοινωνικές επιστήμες αποκαλούν «οικιακή μονάδα», ήταν από τους πρώτους θεσμούς. Πρόκειται για μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα που αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά. Ιστορικά και επιστημονικά αποδείχθηκε ότι ο άνθρωπος έχει μόνιμη ανάγκη για σύντροφο, όχι μόνο για αναπαραγωγή, αλλά για ψυχική, νοητική και συναισθηματική ολοκλήρωση. Τα παιδιά αντίστοιχα αποκτούν ένα χώρο στον οποίο αποκτούν βάσεις και γνώσεις για τη μετέπειτα ζωή τους στην κοινωνία. Οταν μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον κυριαρχούν η αγάπη και η στοργή, ο σεβασμός και η κατανόηση, τα άτομα ωριμάζουν πνευματικά και ψυχικά και αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους. Η σύσταση από την Πολιτεία ειδικού Υπουργείου για την Οικογένεια δείχνει τη σημασία για τη διατήρηση αυτού του σημαντικού για την κοινωνία θεσμού.
Ομως, η οικογένεια αλλάζει όπως αλλάζουν άλλωστε όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί, και καλείται πλέον να προσαρμοστεί αλλά και να εξυπηρετήσει νέες κοινωνικές λειτουργίες, να εκφράσει νέες κοινωνικές ανάγκες. Αυτή η προσαρμογή όμως δεν γίνεται πάντα ομαλά. Γι αυτό και τα διαζύγια αυξάνουν ραγδαία τα τελευταία χρόνια.
Το διαζύγιο είναι από μόνο του μία αποδιοργάνωση, μία απώλεια, μία πένθιμη κατάσταση. Το οικογενειακό σχήμα αλλάζει και αυτή η αλλαγή προκαλεί συναισθήματα ανασφάλειας, άγχους, φόβου, θυμού και θλίψης. Ο ένας γονέας απομακρύνεται από το σπίτι και η ισορροπία διαταράσσεται. Πολλές φορές τα παιδιά αυτο-ενοχοποιούνται, δηλ. πιστεύουν ότι αυτά φταίνε για τον χωρισμό των γονέων τους.
Το πρόβλημα όμως κυρίως δημιουργείται στα διαζύγια ισχυρής αντιδικίας. Εκεί κυριαρχούν κατά βάση συναισθήματα μίσους και έχθρας μεταξύ των πρώην συζύγων. Τα παιδιά βρίσκονται στη μέση και καλούνται συνήθως να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου γονέα. Αυτό δημιουργεί και τα περισσότερα προβλήματα. Σε λίγο αρχίζουν να εμφανίζονται στα παιδιά αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς, συμπτώματα κατάθλιψης, σωματικά ενοχλήματα, δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στη διαμόρφωση της ταυτότητας και στην κατάκτηση της αυτονομίας τους. Αυτή η ενδοοικογενειακή βία με τη μορφή της ψυχικής και πολλές φορές σωματικής κακοποίησης, είναι κατά βάση και η γενεσιουργός αιτία της νεανικής βίας. Η βία που παράγεται εισπράττεται από τα παιδιά σε μικρή ηλικία, μαθαίνουν να ζουν με αυτή και τις περισσότερες φορές δεν γίνεται αντιληπτή. Στη συνέχεα, όταν δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία, εξωτερικεύεται. Με δεδομένο ότι ούτως ή άλλως οι έφηβοι είναι εκ φύσεως παρορμητικοί και περισσότερο επιρρεπείς στην ανάληψη κινδύνου, με την πρώτη ευκαιρία εξωτερικεύουν τη βία που έχουν εισπράξει. Αυτός είναι ο φαύλος κύκλος της βίας.
Υποστηρίζεται ότι η κρίση του θεσμού της οικογένειας οφείλεται στις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που συντελούνται. Στις αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγή και της εργασίας. Η άποψή μου είναι ότι η κύρια αιτία είναι η σύγχρονη αρρώστια της εποχής μας; Ο εγωισμός. Η πρόταξη δηλ. των ατομικών μας αναγκών αντί των συλλογικών. Η υποβάθμιση του ότι ανήκουμε σε κοινότητα και η συρρίκνωση της δημόσιας ζωής. Το ότι δεν αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και δεν θέλουμε να μοιραστούμε τα λάθη των άλλων. Η έλλειψη συγχώρεσης η οποία δεν σημαίνει υποχώρηση αλλά πραγματική ελευθερία. Η δημιουργία απατηλής ψευδαίσθησης ότι έτσι θα έχουμε πιθανότητα περισσότερης ευτυχίας.
Για όλα αυτά είναι ανάγκη της παρουσίας των ειδικών συμβούλων γάμου. Πρέπει να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια πριν τη λύση του γάμου, να δοθεί άλλη μια ευκαιρία. Να σκύψουν επάνω στην πραγματική αιτία και να ανακαλυφθούν νέοι τρόποι αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών της οικογένειας. Να βρεθούν οι αιτίες της σύγκρουσης, χωρίς να κατηγορηθεί κανείς γι αυτές και να επιλυθούν. Και, κυρίως, να ενημερωθούν για το πως πρέπει να διαμορφωθούν οι σχέσεις τους απέναντι στα παιδιά τους.
Η Πολιτεία θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της στον τομέα αυτό. Να συμβάλλει και νομοθετικά ακόμη, στην πρόληψη αυτών των φαινομένων, με την ενίσχυση της συμβουλευτικής υπηρεσίας στα φαινόμενα οικογενειακών κρίσεων. Γιατί θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η επίπτωση και στο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας θα είναι σημαντική. Τα παιδιά που δεν έμαθαν από μικρά να συμβιώνουν μέσα σε μία δεμένη οικογένεια, δύσκολα θα μπορέσουν να υποστηρίξουν αργότερα αυτό τον θεσμό κάνοντας δική τους οικογένεια. Γιατί δεν τον ξέρουν.
Προσπαθώ να πείσω νέους που γνωρίζω να προχωρήσουν και να κάνουν τη δική τους οικογένεια. Με ρωτάνε συνεχώς γιατί επιμένω τόσο πολύ, τι είναι επιτέλους αυτή η οικογένεια για την οποία αξίζει να χάσουν την ελευθερία τους, να περιορίσουν τις απολαύσεις τους. Τους απαντάω με μία μικρή ιστορία: Κάποτε ένας φίλος μου με κάλεσε σε μία συναυλία όπου τραγουδούσε και η κόρη του. «Ενα να ακούσεις» μου είπε, «μία υπέροχη φωνή να αγαλλιάσει η ψυχή σου». Πήγα πράγματι στη συναυλία και άκουσα την κόρη του να τραγουδάει. Ηταν συμπαθέστατη κοπέλα αλλά η αλήθεια είναι ότι η φωνή της ήταν πολύ μέτρια. Εβλεπα όμως τον πατέρα της και καλό μου φίλο να την ακούει εκστασιασμένος. Τα μάτια του έλαμπαν, πετούσαν σπίθες. Σαν να άκουγε την καλύτερη φωνή της Ελλάδας. Το αηδόνι της χώρας.
Αυτό αγαπητοί μου, τους απαντώ, είναι οικογένεια!
*Ο κ. Βασίλειος Φλωρίδης είναι αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου.
