Τρύπωσαν στην ετοιμόρροπη αποθήκη μέσα στη νύχτα, σαν ποντικοί. Αρπαξαν παροπλισμένες ηλεκτρικές συσκευές και σίδερα, έγδυσαν μέχρι και την εξώπορτα από τη μεταλλική επένδυσή της προτού εξαφανιστούν. Εκτοτε ο Χουσεΐν Μονίρ, ένας 34χρονος μετανάστης από το Μπανγκλαντές, δεν θέλει να αφήσει τίποτα στην τύχη. Κοιμάται σε αυτόν τον χώρο, κοντά στον σταθμό Λαρίσης, ώστε να μην ξαφρίσει ξανά κανένας ανταγωνιστής την πολύτιμη πραμάτεια του. Τα σκουπίδια της πόλης είναι το δικό του μεροκάματο.
Ο Μονίρ μετράει 4,5 χρόνια στην Ελλάδα. Οταν έφτασε, δούλεψε για έξι μήνες στα φραουλοχώραφα της Μανωλάδας και μετά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Την επόμενη διετία έσπρωχνε ένα καροτσάκι σούπερ μάρκετ στους δρόμους, από την αυγή μέχρι το σούρουπο, αναζητώντας παλιοσίδερα. Τα μετέφερε σε μάντρες ανακύκλωσης στον Ταύρο και στον Βοτανικό.
Οι τιμές στα σκραπατζίδικα της Αττικής ανεβοκατεβαίνουν τουλάχιστον ανά δεκαήμερο, διαμορφώνοντας ένα ιδιότυπο χρηματιστήριο. Σε μια καλή ημέρα ο Μονίρ μπορεί να έβγαζε και 25 ευρώ. Τα κέρδη του, τότε, ήταν συνάρτηση του ποδαρόδρομου που θα έκανε στις γειτονιές. Κάποιοι συμπατριώτες του μπορεί την ημέρα να κάλυπταν και 30 χιλιόμετρα περπατώντας. Αλλά ο Μονίρ, πλέον, έχει αναβαθμιστεί. «Τώρα δουλεύω το Piaggio», λέει.
Οπως και άλλοι συλλέκτες μετάλλου περιπλανιέται καθημερινά με ένα τρίκυκλο στην Αθήνα, διευρύνοντας το πεδίο δράσης του, αλλά και τον όγκο του υλικού που θα μαζέψει. Δεν είναι κάθε ημέρα το ίδιο αποδοτική, αλλά εκτιμά ότι μια καλή σοδειά μπορεί να του αποφέρει έως και 50 ευρώ. «Τις καθημερινές δεν βρίσκεις πολλά. Τα Σαββατοκύριακα, όμως, όταν ο κόσμος καθαρίζει τα σπίτια του και πετάει τα παλιά, είναι καλύτερα», λέει.
Η πορεία του Μονίρ είναι ενδεικτική της εξέλιξης ενός αθέατου κόσμου. Πλέον στο κέντρο της Αθήνας υπάρχουν μικροί στόλοι οχημάτων που υπενοικιάζονται σε οδηγούς, αλλά και συγκεκριμένοι χώροι που διατίθενται για τη φύλαξή τους. Αυτό που κάποτε οι μετανάστες αποκαλούσαν «καρότσι μπίζνες» έχει δώσει τη θέση του στα τρίκυκλα και σε άτυπους συνεταιρισμούς.
Τα καροτσάκια με τα παλιοσίδερα είχαν κάνει αισθητή την παρουσία τους στους αθηναϊκούς δρόμους για πρώτη φορά το 2011, στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Ο Ανδρέας Βαρελάς ήταν τότε αντιδήμαρχος Καθαριότητας στον Δήμο Αθηναίων. Οπως θυμάται, το 2013 ήταν η πιο δύσκολη χρονιά στη συλλογή σκραπ. «Είχαμε παράλληλα και πολλές κλοπές. Κάποιες ομάδες αφαιρούσαν ακόμη και τα καπάκια από τα φρεάτια των ομβρίων ή κάγκελα από περιφράξεις λόφων. Παραμονές Δεκαπενταύγουστου είχαν αρπάξει 900 κομμάτια τότε», λέει. Σε συνεργασία με την αστυνομία είχαν επισκεφθεί μάντρες ανακύκλωσης εκείνη την περίοδο, επισημαίνοντας ότι θα τις έκλειναν εάν διαπίστωναν ότι υποδέχονται αστικό εξοπλισμό.
Οπως παρατηρεί ο κ. Βαρελάς, οι κλοπές με τα χρόνια μειώθηκαν αισθητά, τουλάχιστον στην πόλη της Αθήνας, και όσοι δραστηριοποιούνται ακόμη στη συλλογή επικεντρώνονται σε ό,τι βρουν πεταμένο στον δρόμο. Η νυν αντιδήμαρχος Καθαριότητας, Ρωξάνη Μπέη, λέει ότι σε κάποιες περιοχές διατηρείται το φαινόμενο του σκαλίσματος των κάδων. Πιλοτικά πρόκειται να εγκατασταθούν σε κάποια σημεία σταθεροί κάδοι, οι οποίοι δεν θα ανατρέπονται.
Πέρα από τη μετάβαση στο τρίκυκλο, ο κ. Βαρελάς διαπιστώνει ότι αρκετές ομάδες μεταναστών πλέον έχουν διαμορφώσει και ένα είδος συνεταιρισμού. Λειτουργούν ομαδικά, επιλέγοντας συγκεκριμένες μάντρες για την πώληση του υλικού τους ώστε να διεκδικήσουν καλύτερες τιμές. Μεμονωμένα δεν θα είχαν την ίδια διαπραγματευτική ισχύ.
«Πριν από δέκα χρόνια είχαν τα καροτσάκια, τώρα έχουν πάρει τα μηχανάκια», λέει στην «Κ» ιδιοκτήτης μάντρας ανακύκλωσης ο οποίος δεν θέλησε να μιλήσει επωνύμως. «Εξελίχθηκαν και αυτοί, η ζωή αλλάζει», προσθέτει. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα κιλό σίδερο κοστίζει 0,15 λεπτά, ενώ το αλουμίνιο αποτιμάται στα 0,60 λεπτά.
Σε μία από τις αποθήκες στο κέντρο της Αθήνας, όπου φυλάσσονται τα τρίκυκλα των συλλεκτών, συναντάμε τον Μουσταφά Καμάλ. Είναι 52 ετών, μετανάστης και αυτός από το Μπανγκλαντές. Μας δείχνει μια ηλεκτρονική ζυγαριά πλάι στα οχήματα. Εκεί, μετά την πρώτη διαλογή, θα υπολογίσει το βάρος των υλικών που έχει συλλέξει προτού επισκεφθεί τον μαντρά, για να μην τον κλέψει εκείνος στο ζύγι. «Δεν θέλω να έχω βρει δέκα κιλά και εκείνος να μου τα κάνει οκτώ», λέει.
Σε άλλον κεντρικό δρόμο της Αθήνας, έξω από ένα ερειπωμένο κτίριο που φέρει την επιγραφή «Συντεχνία Γουνοποιών Αθηνών» βρίσκονται παρατεταγμένα εννέα τρίκυκλα. Τέσσερα εξ αυτών ανήκουν σε έναν ιδιοκτήτη, ο οποίος τα υπενοικιάζει σε οδηγούς. «Δίνω 150 ευρώ ενοίκιο τον μήνα για το μηχανάκι σε έναν Πακιστανό και άλλα 50 ευρώ σε πάρκινγκ για να το βάζουμε το βράδυ», λέει στην «Κ» ο 38χρονος Μπανγκλαντεσιανός Μία Χουλ. «Πριν από εννιά χρόνια που ήρθα στην Ελλάδα δούλευα το καρότσι, αλλά εδώ και τρία χρόνια έχω το τρίκυκλο», προσθέτει.
Η έφοδος και η δίκη
Στις 2 Ιουλίου 2024, αστυνομικοί της Ασφάλειας Αθηνών και της Ομάδας Πρόληψης και Καταστολής Εγκλήματος εισέβαλαν κατόπιν καταγγελίας σε χώρο στάθμευσης τρικύκλων στην οδό Ακομινάτου και συνέλαβαν εννέα άτομα, όλους υπηκόους Μπανγκλαντές. Στη δικογραφία που σχηματίστηκε, κατηγορήθηκαν ότι στο συγκεκριμένο σημείο λειτουργούσαν μονάδα σκραπ χωρίς αδειοδότηση, προκαλώντας υποβάθμιση περιβάλλοντος. Δύο εβδομάδες αργότερα, στελέχη της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Αττικής επισκέφθηκαν το μέρος για αυτοψία, αλλά δεν κατάφεραν να εισέλθουν. Η είσοδος και μια μικρότερη πόρτα, στην οποία υπήρχε και κάμερα ασφαλείας, ήταν κλειδωμένες. Φωτογράφισαν το ανοιχτό οικόπεδο από έξω και από μπαλκόνι της απέναντι πολυκατοικίας. Εκτίμησαν ότι υπήρχε μόνο αισθητική υποβάθμιση και δεν εντόπισαν δραστηριότητα που θα παρέπεμπε σε παράνομη μονάδα ανακύκλωσης.
Στις 29 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η δίκη στο Μονομελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών και οι εννέα κατηγορούμενοι αθωώθηκαν. Η στάθμευση των τρικύκλων μέσα στο ιδιόκτητο οικόπεδο δεν ήταν παρανομία. Ενας εξ αυτών, ο μόνος που είχε σε εκκρεμότητα την αίτηση χορήγησης άδειας διαμονής, παρέμενε από τον Ιούλιο μέχρι και πρόσφατα κρατούμενος στην Αμυγδαλέζα. Οταν σχηματίστηκε η δικογραφία, απορρίφθηκε το αίτημά του για λόγους δημόσιας τάξης. Μετά την αθώωσή του αναμένεται να επανεξεταστεί η περίπτωσή του.
«Αυτές οι υπερβολικές διώξεις δημιουργούν προβλήματα ακόμη και στη διαδικασία κτήσης της άδειας διαμονής αυτών των ανθρώπων», παρατηρεί ο δικηγόρος Βασίλης Κερασιώτης που χειρίστηκε την υπόθεση.
«Απαγωγές» τρικύκλων
Κοντά στον σταθμό Λαρίσης ο Μονίρ έχει και άλλους λόγους να ανησυχεί. Οπως περιγράφει, η μεγαλύτερη έγνοια του είναι μήπως του κλέψουν το τρίκυκλο. Του έχει συμβεί στο παρελθόν, από Ρομά όπως λέει. Γι’ αυτό αποφεύγει πλέον να το παρκάρει στον δρόμο χωρίς επίβλεψη. Λέει ότι σε μία από τις περιηγήσεις που έκανε προς αναζήτηση μετάλλου είχε βρεθεί έξω από μια πολυκατοικία και είδε κάποιον να τον καλεί μέσα. Τον οδήγησε στην ταράτσα, όπου υποτίθεται ότι θα του προσέφερε έναν παλιό θερμοσίφωνα. Οση ώρα τον απασχολούσε, όμως, κάποιος άλλος του έκλεψε το τρίκυκλο. Του ζήτησαν έπειτα 1.500 ευρώ για να το επιστρέψουν. Ποσό το οποίο αδυνατούσε να πληρώσει.
Οι συλλέκτες μετάλλων δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Στην Ισπανία το ζήτημα έχει μελετηθεί από τον Φεντερίκο Ντεμαρία, ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα, στη Βαρκελώνη εκτιμάται ότι περίπου 3.000 άτομα συμμετέχουν στην άτυπη ανακύκλωση. Τους αποκαλούν «chatarreros». Εργάζονται κατά μέσον όρο 60 ώρες την εβδομάδα και βγάζουν λιγότερα από 500 ευρώ τον μήνα. Το 63% είναι κάτω των 40 ετών και 65% είναι μετανάστες από την Αφρική, κυρίως τη Σενεγάλη. Εκτιμάται ότι μαζεύουν κατά μέσον όρο 118 κιλά μετάλλων την ημέρα.
Ο κ. Βαρελάς αναγνωρίζει ότι τα υλικά που συλλέγονται από τον δρόμο θα κατέληγαν έτσι κι αλλιώς σε χώρους διαλογής. Ωστόσο λέει ότι υπάρχει και επικινδυνότητα όταν μαζεύονται μεταξύ άλλων κουτιά με χρώματα ή φυτοφάρμακα τα οποία μπορεί να καταλήξουν σε παράνομα χυτήρια χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο.
Ο Μονίρ δεν θα ήθελε να κάνει αυτή τη δουλειά για πάντα. Λέει ότι προσπαθεί το τελευταίο διάστημα να βρει μεροκάματα ως λαντζέρης και να περιορίσει τις διαδρομές με το τρίκυκλο. Με την εξέλιξη των συλλεκτών μετάλλου, πάντως, τα καροτσάκια σούπερ μάρκετ μπορεί να έχουν μειωθεί, αλλά δεν έχουν εξαφανιστεί από τους δρόμους της πρωτεύουσας. Ενα πρόσφατο πρωινό στην οδό Αναξαγόρα, μετανάστης περιεργαζόταν πλάι σε κάδους σκουπιδιών μια φθαρμένη καρέκλα γραφείου. Με προσεκτικές κινήσεις προσπαθούσε να αφαιρέσει τη βάση της και τα μεταλλικά της μπράτσα για να τα φορτώσει έπειτα στο καροτσάκι του. Αυτή ήταν η ψαριά της ημέρας.
