Κάθε χρόνο, ένας σημαντικός αριθμός καλά εκπαιδευμένων νέων επιστημόνων που αποφοιτούν από τα ελληνικά πανεπιστήμια ή εργάζονται σε ερευνητικά ινστιτούτα αποφασίζουν να αφήσουν την Ελλάδα για μετεκπαίδευση, για αναζήτηση εργασίας ή για να εκπληρώσουν το όνειρό τους συμμετέχοντας σε έρευνα που δεν είναι δυνατόν να κάνουν στη χώρα μας. Οι πιο πολλοί φεύγουν προσωρινά, αλλά συχνά αυτή η αλλαγή του τόπου εργασίας γίνεται μόνιμη και έτσι η σχέση εργασίας με τον ελληνικό χώρο μετατρέπεται, έπειτα από λίγα χρόνια, σε σχέση καλοκαιρινών διακοπών. Οι λόγοι είναι πολλοί και γνωστοί και δεν θα τους απαριθμήσουμε εδώ.
Κατά καιρούς, όμως, ένας μικρός αριθμός καλά εκπαιδευμένων και καταξιωμένων Ελλήνων επιστημόνων από την Ευρώπη και την Αμερική αποφασίζουν να ξαναγυρίσουν στην Ελλάδα. Για τους περισσότερους από αυτούς, τα κίνητρα είναι σχεδόν πάντα: η υπαρξιακή ανάγκη της προσφοράς στην πατρίδα, το δέσιμο με τον τόπο και τους γονείς, η καταξίωση στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον –και έτσι η ποιοτική προσφορά που πηγάζει από την εμπειρία–, η κρίση της μέσης ηλικίας, η άγνοια της ελληνικής δημόσιας ζωής και η (ψευδ)αίσθηση της προόδου της κοινωνίας σχετικά με την εργασιακή ηθική και αξιοκρατία. Αξιοσημείωτο βεβαίως είναι ότι η επιστροφή της ελληνικής επιστήμης της διασποράς (αν μπορεί να ειπωθεί έτσι) γίνεται με μια κατακόρυφη πτώση των οικονομικών απολαβών (πάντα) και συνθηκών εργασίας (ενίοτε).
Παρότι, όμως, η επίσημη δημόσια γραμμή είναι λεκτικά υποστηρικτική στον επαναπατρισμό του επιστημονικού και τεχνοκρατικού δυναμικού, υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα: αυτό της μη αποδοχής των παλιννοστούντων από τους εντόπιους συναδέλφους τους. Οι αιτίες μιας τέτοιας στάσης των εγχώριων «συναδέλφων» είναι εμφανείς: θα μας πάρουν τις δουλειές… έχουν πιο καλό βιογραφικό από εμάς γιατί δούλεψαν σε πιο καλά περιβάλλοντα… εμείς βάλαμε πλάτη για να δημιουργήσουμε κάτι με ελάχιστα μέσα… έτσι τα βρήκαμε και θέλουν να μας τα αλλάξουν… δεν ξέρουν εδώ πώς λειτουργούν τα πράγματα, εμείς ξέρουμε καλύτερα τις ανάγκες… έρχονται εδώ και παίρνουν όλα τα βραβεία και εμείς τους χειροκροτούμε, όχι όμως να τους δώσουμε και δουλειές… όταν ήταν εκτός Ελλάδος δεν μας υπολόγιζαν… και άλλα παρεμφερή.
Η κακοδαιμονία αυτή δεν είναι καινούργια. Από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, το ανθρώπινο δυναμικό που είχε κάποια αξία χωρίστηκε σε «αυτόχθονες» και «ετερόχθονες», όπως ονομάστηκαν οι δύο κατηγορίες από το 1844, ίσως και πιο πριν (Τ. Θεοδωρόπουλος, «Καθημερινή», 3.11.2019 και 13.7.2023). Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών κρατάει ζωντανή τη θλιβερή ανάμνηση της δολοφονίας του ετερόχθονα κόμη Καποδίστρια γιατί περήφανα φέρει το όνομά του. Δεν έχουμε παρά να διαβάσουμε τα απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη για να δούμε τι του έσουρναν του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος επειδή ήταν ξενόφερτος.
Το άρθρο αυτό γράφτηκε με αφορμή ένα χαρακτηριστικό περιστατικό που συμπτωματικά αφορά το ΕΚΠΑ. Υποψήφιοι για μια καθηγητική θέση –όχι πρώτης βαθμίδας– ήταν και οι δύο μαθητές τού ενός από τους συγγραφείς του άρθρου (Σ.Ε.Α.). Ο ένας υποψήφιος, καθηγητής ήδη πρώτης βαθμίδας σε διακεκριμένο πανεπιστήμιο της Αμερικής (ίσως το μεγαλύτερο από τα κέντρα του κόσμου στην ειδικότητα του υποψηφίου), με πολύ σοβαρό επιστημονικό έργο και συνεισφορά στη γνώση, ετερόχθων που αποφασίζει την επιστροφή του έστω και σε θέση υποδεέστερη από αυτήν που κατέχει στο αμερικανικό πανεπιστήμιο. Ο άλλος υποψήφιος, με καλή εκπαίδευση σε σοβαρό πανεπιστήμιο της Ευρώπης και καλός κλινικός, χωρίς όμως επιστημονική παραγωγή από τη δική του ανεξάρτητη ερευνητική ομάδα. Το μεγάλο προσόν του δεύτερου, παρόλο που το βιογραφικό του για την ειδικότητα αυτή, κατά τη γνώμη και την εμπειρία μας, υπολείπεται εμφανώς από αυτό του πρώτου, είναι ο τίτλος του αυτόχθονα, με όλες τις διασυνδέσεις με τον εγχώριο επιστημονικό χώρο που η εντοπιότητα του παρέχει.
Παρ’ όλη λοιπόν την υπεροχή των ακαδημαϊκών προσόντων του ετερόχθονα, η επιτροπή εκλογής (που ίσως εκ των υστέρων να πρέπει να επανεξεταστεί προσεκτικά για την αρμοδιότητα των μελών, τη μη συμμετοχή επιστημόνων από το εξωτερικό, ή για σύγκρουση ενδιαφερόντων) επέλεξε τον αυτόχθονα. Eτσι, έκλεισε την πόρτα στον επαναπατρισμό ενός σοβαρού και καταξιωμένου επιστήμονα που πολλά θα είχε να προσφέρει στη βιοϊατρική επιστήμη της χώρας μας.
Το επεισόδιο αυτό, που ίσως είναι συχνό, δίνει μια πικρή γεύση και δυσπιστία στον δημόσιο τομέα, που η ιδανική Ελλάδα θα ήθελε να είναι αξιοκρατικός, διαφανής και δίκαιος. Το επεισόδιο αυτό δεν θέλει καθόλου να μειώσει τον αυτόχθονα υποψήφιο, που κι αυτός είναι αξιόλογος για την παρούσα αρχική φάση της σταδιοδρομίας του, και είναι μάλλον θύμα της αντιπαράθεσης ετεροχθόνων και αυτοχθόνων.
Ελπίζουμε οι παντοειδείς επιτροπές και δικλίδες αριστείας της δημόσιας ζωής (ξεκινώντας από τους νέους και τις νέες που τώρα μπαίνουν στη δημόσια και ανταγωνιστική αρένα μέχρι τους αρμόδιους πρυτάνεις, προέδρους, υπουργούς και την ανεξάρτητη και τυφλή Δικαιοσύνη) να προφυλάξουν στο μέλλον τη δημόσια ζωή από τη δυσλειτουργία, τον απομονωτισμό, τον νεποτισμό και το μυωπικό συμφέρον, έτσι ώστε η χώρα να προχωρήσει στην Ευρώπη και στον κόσμο με αξιοπρέπεια και συμμετοχή όλων όσων θέλουν να εργαστούν για αυτήν.
* Ο κ. Στυλιανός Ε. Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής Πανεπιστημίου της Γενεύης, ακαδημαϊκός.
**Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Ιατρικής ΕΚΠΑ, ακαδημαϊκός.
Οι γνώμες είναι των συγγραφέων και όχι των πανεπιστημίων τους ή της Ακαδημίας Αθηνών.
