Η διαχρονική τάση στην κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους στην Ελλάδα αλλά και στις περισσότερες χώρες για τις οποίες υπάρχουν σταθερές καταγραφές, βαίνει μειούμενη, ή αν δεν μειώνεται, παραμένει σταθερή, σύμφωνα με έρευνες που πραγματεύονται τις εξαρτητικές συμπεριφορές ανήλικων ατόμων.
«Αυτό που φαίνεται να αλλάζει, είναι ότι πλέον μια ολοένα και μεγαλύτερη μερίδα εφήβων είναι έτοιμη να φτάσει τέτοιες συμπεριφορές στα άκρα. Εφηβοι, δηλαδή, που ούτως ή άλλως θα έφθαναν παλαιότερα να μεθύσουν κάθε φορά που θα έβγαιναν έξω, τώρα είναι προετοιμασμένοι να κάνουν το ίδιο αλλά με μεγαλύτερη ένταση. Και σε αυτό, μάλιστα, συμμετέχουν σχεδόν εξίσου αγόρια και κορίτσια», εξηγεί στην «Κ» ο Αναστάσιος Φωτίου, κοινωνιολόγος και επικεφαλής των δύο πανελλήνιων σχολικών ερευνών για τις εξαρτητικές συμπεριφορές των εφήβων στην Ελλάδα που διενεργεί το το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦΑΝΗΣ» (ΕΠΙΨΥ).
Γιορτές χωρίς αξιοσημείωτη έξαρση
Χωρίς ακραία περιστατικά μέθης ανηλίκων εξελίχθηκε η περίοδος των γιορτών, αν και δεν έλειψαν περιπτώσεις νοσηλείας εφήβων λόγω κατανάλωσης αλκοόλ. «Μάλλον με τη φασαρία που είχε γίνει ή προσέχουν οι γονείς τα παιδιά περισσότερο ή δεν τα φέρνουν στο νοσοκομείο», εκτιμά η Νικολέτα Μαστραντωνάκη παιδίατρος – επιμελήτρια Α’ στη Β΄ Παθολογική Κλινική του νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού».
Συγκεκριμένα τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» δεν παρατηρήθηκε κάποια αξιοσημείωτη έξαρση, ενώ και το «Αγλαΐα Κυριακού» δεν είχε καθόλου περιστατικά. «Πιστεύω ότι ο θόρυβος στα Μέσα ευαισθητοποίησε τον κόσμο, να δούμε όμως αν έπεσαν τα περιστατικά ή αν έπεσε η προσέλευσή τους», σημειώνει η κ. Μαστραντωνάκη.
Επιδείνωση της ψυχολογικής ευεξίας
Εν αναμονή νεότερων δεδομένων (2024) για την κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους που συλλέγονται στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας ESPAD, την οποία «τρέχει» στην Ελλάδα το ΕΠΙΨΥ και πρόκειται να δημοσιεύσει τους προσεχείς μήνες, οι τελευταίες πρόσφατες μελέτες (2022) δείχνουν μια γενικότερη επιδείνωση της ψυχολογικής ευεξίας των εφήβων στη χώρα μας. Το στοιχείο αυτό πιθανόν να απηχεί και στη σχέση τους με το αλκοόλ, όπως άλλωστε και με άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποσοστά των παιδιών που επαναλαμβάνουν την κατανάλωση, γεγονός που αποτελεί και την πιο ανησυχητική πτυχή του προβλήματος. Το 10% των παιδιών 11 -15 ετών έχουν καταναλώσει αλκοόλ τουλάχιστον 3 φορές μέσα στον τελευταίο μήνα: συγκεκριμένα το 6% των 13χρονων και το 21% των 15χρονων εφήβων.
Αλλα στοιχεία της έρευνας δείχνουν τα εξής:
| Ποσοστό εφήβων 11-15 ετών που έχει καταναλώσει έστω μια φορά αλκοόλ: 49% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 13χρονους το ποσοστό είναι: 46% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 15χρονους το ποσοστό είναι: 76% |
| Ποσοστό εφήβων που έχει καταναλώσει αλκοόλ σε διάστημα των τελευταίων 30 ημερών: 27% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 11χρονους το ποσοστό είναι: 7% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 13χρονους το ποσοστό είναι: 19% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 15χρονους το ποσοστό είναι: 49% |
Μέθη:
| Το ποσοστό των εφήβων 11-15 ετών που έχει μεθύσει έστω μια φορά είναι: 18% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 11χρονους το ποσοστό είναι: 4% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 13χρονους το ποσοστό είναι: 13% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 15χρονους το ποσοστό είναι: 33% |
| Το ποσοστό των εφήβων που έχει μεθύσει σε διάστημα των τελευταίων 30 ημερών είναι: 6% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 11χρονους το ποσοστό είναι: 1% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 13χρονους το ποσοστό είναι: 4% | Στην ίδια κατηγορία και συγκεκριμένα για τους 15χρονους το ποσοστό είναι: 12% |
(Πηγή: ΕΠΙΨΥ)
Παράγοντες κατανάλωσης
Η απρόσκοπτη πρόσβαση στο αλκοόλ, η απουσία ειδικών δεξιοτήτων των εφήβων, όπως η ικανότητα του να λένε «όχι», αλλά και στοιχεία προσωπικότητας είναι οι βασικοί παράγοντες που ωθούν τους ανηλίκους στην κατανάλωση αλκοόλ, σύμφωνα με τους ερευνητές.
«Στην έρευνα ESPAD το 2019, το 93% των μαθητών λυκείου δήλωσε ότι είναι εύκολο να βρουν αλκοόλ αν το θελήσουν», υπενθυμίζει ο κ. Φωτίου. «Ενα παιδί σε ένα περίπτερο ανοίγει το ψυγείο και παίρνει μια μπύρα. Πόσο πιθανό είναι να του πει κάποιος “πόσο χρονών είσαι, έχεις ταυτότητα”; Το ίδιο και στα καφέ, στα μπαρ και στα κλαμπ όπου συμβαίνει να διοργανώνονται σχολικές εκδηλώσεις. Αυτό είναι ένα στοιχείο περιβάλλοντος που αυξάνει την πιθανότητα για έναν ανήλικο να καταναλώσει αλκοόλ, παρόλο που υπάρχουν νόμοι που το απαγορεύουν. Απλώς, φαίνεται ότι δεν εφαρμόζονται», προσθέτει ο ίδιος.
Ο φόβος του να “μείνω στην απέξω” είναι ο κυρίαρχος φόβος που έχουν οι έφηβοι. Και εδώ φαίνεται η σημασία των δεξιοτήτων ζωής, όπως η κριτική σκέψη, η αυτεπάρκεια και η δυνατότητα αποτελεσματικής διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων
Αντίστοιχα με την έμμεση πίεση του περιβάλλοντος, η πίεση των ομοτίμων είναι εξίσου ισχυρή. «Ο φόβος του να “μείνω στην απέξω” είναι ο κυρίαρχος φόβος που έχουν οι έφηβοι», εξηγεί ο κοινωνιολόγος. «Και εδώ φαίνεται η σημασία των δεξιοτήτων ζωής, όπως η κριτική σκέψη, η αυτεπάρκεια και η δυνατότητα αποτελεσματικής διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων. Να μπορεί δηλαδή ο έφηβος να αντεπεξέλθει στην πίεση, χωρίς να διαταραχθεί η σχέση τους με τους ομοτίμους».
Ενας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι συχνά και η ίδια η προσωπικότητα του εφήβου. «Η κατανάλωση αλκοόλ, η μέθη όπως και άλλες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου έχουν συνδεθεί για παράδειγμα με την προδιάθεση για αναζήτηση έντονων εμπειριών. Ανεξαρτήτως του εάν ένα παιδί έχει αναπτύξει κάποιες δεξιότητες αποτροπής, όταν υπάρξουν οι συνθήκες, θα φτάσουν σε ακραία κατανάλωση αλκοόλ γιατί απλά δεν μπορούν να αντισταθούν στην παρόρμησή τους», σημειώνει ο ίδιος.
Μια νέα, αγχωμένη γενιά
Ο κ. Φωτίου επισημαίνει πως όταν κάτι κανονικοποιείται στην κοινωνία, είναι στη φύση των εφήβων «να θέλουν να το πάνε πιο πέρα». Ωστόσο, η ψυχολογική τους κατάσταση είναι βασική παράμετρος ολόκληρου του φάσματος των εξαρτητικών τους συμπεριφορών.
Οπως καταδεικνύουν τα τελευταία στοιχεία του ΕΠΙΨΥ, τα παιδιά εμφανίζονται να έχουν συχνότερα ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα, να χάνουν την πίστη για το μέλλον ή να είναι σε υψηλότερο ποσοστό προβληματισμένα για αυτό. «Να έχουν άγχος και αβεβαιότητα», παρατηρεί ο κ. Φωτίου.
