Η ζωή του Σπύρου Μουλόπουλου, του θρύλου της καρδιολογίας, πρώην πρύτανη και επίτιμου καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ήταν μια μυθιστορηματική αλυσίδα από ιατρικούς άθλους, εντυπωσιακά επιτεύγματα με διεθνή απήχηση, που σώζουν κάθε μέρα χιλιάδες ζωές, και αλλεπάλληλες πρωτιές.
Για εκείνους που εκπαιδεύτηκαν και εμπνεύστηκαν από αυτόν ήταν, πέρα από σπάνιος δάσκαλος, ακαταπόνητος θεράπων, πρωτοποριακός ερευνητής, υπόδειγμα ήθους, σεμνότητας, παροιμιώδους αφοσίωσης σε αυτό που θεωρούσε προορισμό του και υπέρτατο καθήκον, τη θεραπεία των αρρώστων και την ιατρική έρευνα. Δεν πήγαινε διακοπές, τα καλοκαίρια του μετέβαινε σε κορυφαία κέντρα των ΗΠΑ και έγραφε στα εργαστήριά τους Ιστορία. Στα 98 του, ψηλός, λεπτός, ακούραστος, ακόμη εργαζόταν. Με ζέστες και με κρύα, ήταν καθημερινά στο γραφείο του, να μελετά τα πορίσματα των νέων ερευνών, να παρακολουθεί και την παραμικρή εξέλιξη στα ιατρικά δρώμενα· και να αφουγκράζεται τις παρεκκλίσεις και τα αδιέξοδα. Προβλημάτιζε πολύ τον σοφό γιατρό η εισβολή άλλων επιστημών στην Ιατρική, η υπερβολική εξειδίκευση με δεκάδες ειδικότητες και εκατοντάδες υποειδικότητες, η οικονομικοποίηση της υγείας. «Σαν μανιτάρια ξεφυτρώνουν οι συνεργατικές μονάδες υγείας εκτός δημοσίου ελέγχου και πανεπιστημίων, με επικεφαλής όχι γιατρούς αλλά οικονομικούς διευθυντές. Το σύστημα χρειάζεται, διεθνώς, πλήρη αναδιαμόρφωση», τόνιζε.
Διεθνώς γνωστός έγινε το 1962 με την εφεύρεση της ενδοαορτικής αντλίας, δηλαδή του μηχανισμού που προωθεί το αίμα όταν, ύστερα από έμφραγμα του μυοκαρδίου ή μετεγχειρητικές καταστάσεις, η καρδιά δεν επανέρχεται. Επινόηση-σταθμός στη μηχανική υποβοήθηση της καρδιάς, που έστρεψε την καρδιολογία σε νέες τεχνικές αλλάζοντας ριζικά τον χειρισμό των καρδιοπαθειών. Η αντλία αυτή αποτελεί έκτοτε μέρος του υποχρεωτικού εξοπλισμού των χειρουργείων καρδιακών επεμβάσεων και σώζει κάθε χρόνο περί τις 200.000 ζωές. Την ανακάλυψη αυτή έκανε στην κλινική του Κλίβελαντ των ΗΠΑ, ένα από τα μεγαλύτερα καρδιοχειρουργικά κέντρα της υφηλίου, όταν στις αρχές του ’60 πειραματιζόταν με τη μηχανική αντιμετώπιση καρδιοπαθειών τελικού σταδίου, δουλεύοντας δίπλα στον Βίλεμ Κολφ, εφευρέτη του τεχνητού νεφρού, ο οποίος εκείνη την περίοδο ασχολείτο με την κατασκευή τεχνητής καρδιάς. Οταν ο Κολφ μετέφερε τη δραστηριότητά του στο Πανεπιστήμιο της Γιούτας, ο εκλιπών τον ακολούθησε και ήταν εκεί που πήγαινε πλέον κάθε καλοκαίρι και πειραματιζόταν. Στο εργαστήριο αυτό πέτυχε την τοποθέτηση τεχνητών ή και φυσικών βαλβίδων χωρίς εγχείρηση, δηλαδή με διαδερμική εισχώρηση χωρίς το άνοιγμα του θώρακα. Επινόηση που είχε τεράστιο αντίκτυπο, άρχισε να εφαρμόζεται ευρέως και του χάρισε τον τίτλο του επιτίμου διδάκτορος του Πανεπιστημίου της Γιούτας.
Αυτά συνέβαιναν κατά τους θερινούς μήνες στις ΗΠΑ. Τον υπόλοιπο χρόνο, στην Ελλάδα, πειραματιζόταν επίσης εντατικά, ανακάλυπτε και καινοτομούσε, αφήνοντας, από τα πρώτα του κιόλας βήματα, ανεξίτηλη σφραγίδα. Το 1954 πραγματοποίησε την πρώτη στον κόσμο στεφανιογραφία. Και εξακολούθησε να πρωτοπορεί. Ιδρυσε το πρώτο εργαστήριο ηλεκτροφυσιολογίας για την αντιμετώπιση των αρρυθμιών, τοποθέτησε τον πρώτο βηματοδότη, διενήργησε την πρώτη λεμφαδενογραφία για τη διάγνωση αιματολογικών παθήσεων, κατασκεύασε το πρώτο ροόμετρο για παθήσεις του θυρεοειδούς, τοποθέτησε τον πρώτο εξωτερικό απινιδωτή. Και ακόμη, δημιούργησε την πρώτη μονάδα εντατικής θεραπείας παθολογικών νοσημάτων και την πρώτη μονάδα εγκεφαλικών επεισοδίων. Καθιέρωσε πρώτος στον κόσμο τη νοσηλεία των πέντε βαθμίδων (κοινές κλίνες, συνεχούς επιτήρησης, ηλεκτρονικής παρακολούθησης, αυξημένης φροντίδας, ΜΕΘ). Οργάνωσε στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ τις «Θεραπευτικές Εξελίξεις», ημερίδα για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των γιατρών.
Ο ίδιος ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική Αθηνών το 1950, έκανε ειδικότητα στην παθολογία στο Λαϊκό δουλεύοντας αμισθί επί 24ώρου βάσεως –σπίτι του δεν πήγαινε παρά μόνο την Κυριακή το βράδυ–, στη συνέχεια έλαβε ειδικότητα και διδακτορικό στην καρδιολογία. Ακολούθησε μια λαμπρή πορεία μέσα από όλες τις πανεπιστημιακές βαθμίδες: βοηθός, επιμελητής, τακτικός καθηγητής, διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής του νοσοκομείου «Αλεξάνδρα», πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής και πρύτανης του ΕΚΠΑ. Καθόταν με τους φοιτητές του και συζητούσαν για τα περιστατικά επί ώρες. Διενεργούσε για δεκαετίες έρευνα σε οργανωμένα και μη εργαστήρια. Στο «Αλεξάνδρα», θυμόταν, την περίοδο που ήταν υπεύθυνος στα εξωτερικά ιατρεία, μετέτρεπε τις νύχτες το δωμάτιο για τις ακτινογραφίες σε εργαστήριο όπου αυτός και η ομάδα του έκαναν πειράματα σε ζώα. «Το πρωί έμπαιναν οι νοσοκόμες της Χριστιανικής Ενώσεως και το έκαναν λαμπίκο για να βάλουμε τους αρρώστους», είχε πει στην «Κ». «Σήμερα δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την έρευνα», σημείωνε. «Η έννοιά της έχει παρεξηγηθεί. Η έρευνα δεν είναι πρωτίστως για να ανακαλύψεις κάτι, είναι για να καταλάβεις σε βάθος το αντικείμενό σου. Τα περισσότερα πειραματικά εργαστήρια δεν λειτουργούν στα ελληνικά νοσοκομεία. Ισως διότι είναι μια δραστηριότητα η οποία δεν χρηματοδοτείται επαρκώς σε μια εποχή που πρωτεύων παράγοντας είναι ο οικονομικός».
Ο Σπύρος Μουλόπουλος ήταν στα ιατρικά πράγματα «θεσμός». Από τις πολλές υψηλές θέσεις όπου υπηρέτησε, σε υπουργεία, νοσοκομεία, εθνικές και διεθνείς επιστημονικές εταιρείες, επιτροπές και υπηρεσίες, περισσότερο σημαντική θεωρούσε εκείνη του προέδρου του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου του υπουργείου Υγείας, όπου συνέταξε το πρώτο συνταγολόγιο. Είχε διατελέσει ακόμη πρόεδρος του ΕΟΦ, αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ερευνών του υπουργείου Ανάπτυξης, αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και πρόεδρος του Δ.Σ. του νοσοκομείου «Αλεξάνδρα».
Από τις πολλές διακρίσεις που έλαβε, εκείνες που περισσότερο τον συγκίνησαν ήταν οι προερχόμενες από τη Γαλλία, ακριβώς επειδή εκεί δεν είχε εργαστεί ποτέ. Είχε εκλεγεί επίτιμο μέλος της Γαλλικής Καρδιολογικής Εταιρείας και αντεπιστέλλων της Γαλλικής Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής.
Δημοσίευσε περί τις 800 εργασίες και μετείχε στη συγγραφή άνω των 400 άρθρων σε ξενόγλωσσα περιοδικά, ενώ το σύγγραμμά του «Θεραπευτική εσωτερικών νόσων» γνώρισε περισσότερες από 10 εκδόσεις.
Δεν κυνήγησε ποτέ το χρήμα. Τον ενδιέφεραν μόνο η διδασκαλία, η έρευνα, η οικογένειά του. Μιλούσε με θέρμη για τη σύντροφό του Μαρία Ζενζεφύλη, που του στάθηκε μια ζωή –την έχασε στην αρχή του 2024–, για τις δύο κόρες του, που έπεσαν κάτω από τη μηλιά, τη Λία Ευαγγελία, καθηγήτρια Ακτινολογίας στην Ιατρική Αθηνών, και τη Δήμητρα, γιατρό παθολόγο, για τα επτά εγγόνια και τα τέσσερα δισέγγονα. Ο πατέρας του, επίσης γιατρός, ήταν γι’ αυτόν πρότυπο. Εκπαιδευμένος από λειτουργούς που ήταν αφοσιωμένοι στον άρρωστο, φρόντιζε κόσμο ακόμη και χωρίς αμοιβή. «Και ήταν πολύ ευχαριστημένος». Μια άκρη από το νήμα της ζωής ως υπόσχεση ανθρώπινης ολοκλήρωσης.
