Oταν πρωτομπαίνεις σε ένα σπίτι για μια συνέντευξη, οι τοίχοι στα ψιθυρίζουν όλα. Αν οι άνθρωποι που μένουν εκεί έχουν αγαπηθεί μεταξύ τους, αν τα χαμόγελα στις φωτογραφίες είναι αυθεντικά, αν τα βιβλία στις βιβλιοθήκες έχουν διαβαστεί, αν τα τραπέζια έχουν γνωρίσει φαγοπότια, τα χαλιά χορούς και οι καναπέδες αγκαλιές. Περνώντας το κατώφλι της Λίλας Λαλαούνη στο Ψυχικό εισπράττει κανείς αυτήν την ατμόσφαιρα που δεν περιγράφεται με λέξεις: μια οικογένεια δεμένη, ευτυχισμένη, με ωραίες αναμνήσεις, με μια μοναδική ιστορία για τον πατριάρχη του ελληνικού κοσμήματος, την οποία ανέλαβε να μας διηγηθεί η οικοδέσποινα που, στο τέλος, μας κράτησε και για ένα εορταστικό μεσημεριανό.
Ακέραιος και πάντα ταπεινός. Οδηγός του Ηλία ήταν η ακεραιότητα και ένα είδος έμφυτης σεμνότητας, που δεν βρίσκεις εύκολα σήμερα στους επιτυχημένους. Παρέμενε ταπεινός ακόμη και στη μεγαλύτερη δόξα.
«Είμαι Μικρασιάτισσα και το καμαρώνω, ο πατέρας μου γεννήθηκε στην Καισάρεια και μεγάλωσε στη Γαλλία. Εγώ γεννήθηκα στην Αθήνα, αλλά πήγα σχολείο στο εξωτερικό. Πήρα από νωρίς το πνεύμα της βρετανικής εκπαίδευσης που στηρίζεται στην εγκράτεια, τόσο αντίθετη με τη μεσογειακή μας κουλτούρα. Θυμάμαι λ.χ. ότι αν ένα από τα παιδιά μου είχε κάποιο ατύχημα, δεν θα σήκωνα τον κόσμο σαν τυπική Ελληνίδα μάνα. Αλλά και αν εμφανιζόταν πρόβλημα στην επιχείρηση του άνδρα μου, και εκεί θα ήμουν ψύχραιμη και αισιόδοξη. Σε αυτό ήμασταν απόλυτα συντονισμένοι με τον Ηλία. Η αισιοδοξία είναι μια στάση ζωής που είχαμε και οι δύο και μας βοήθησε αφάνταστα. Οι γονείς μου παντρεύτηκαν με προξενειό, αλλά εγώ παντρεύτηκα από έρωτα και μάλιστα με μια απίθανη πρόταση γάμου. Γνώρισα τον Ηλία το 1956, όταν εγώ ήμουν ακόμη μικρή κοπέλα και εκείνος ώριμος άνδρας 36 ετών, που είχε αναλάβει την επιχείρηση του πατέρα και του θείου του, το κοσμηματοπωλείο του Ζολώτα δηλαδή, στα 20 του χρόνια. Αυτή η τριβή με τη δουλειά τον είχε κάνει ώριμο, υπεύθυνο και ξεκάθαρο ως προς το τι θέλει στη ζωή του».
Το βραβείο και ο καημός
«Ηρθε πρώτη φορά σπίτι και μ’ έβγαλαν έξω με τον συνομήλικό του κοινό οικογενειακό μας φίλο Νίκο Πάλλη, που είχε τα χαρτικά. Στη δεύτερή μας έξοδο με συνόδευσαν οι δυο τους σε ένα κοσμικό γεγονός στην Αθήνα εκείνης της εποχής, ένα ωραίο Bal de Tete στο ξενοδοχείο King George, όπου οι συμμετέχουσες έπρεπε να διαγωνιστούν για τα χειροποίητα καπέλα τους. Εμένα μου είχε φτιάξει η μητέρα μου ένα καπέλο με διακόσμηση περιστεριών. Δεν κέρδισα το βραβείο. Ο Ηλίας φεύγοντας μου είπε: “Μη στενοχωριέσαι, του χρόνου που θα ‘χεις γίνει η κυρία Λαλαούνη, θα το κερδίσεις”. Τα έχασα λίγο και σκέφτηκα: “Μωρέ μπράβο θράσος που έχει αυτός ο άνθρωπος!”. Τελικά σε τρεις μήνες τον είχα παντρευτεί και ο γάμος μας όχι μόνον ευτύχησε, αλλά κράτησε κοντά 60 χρόνια. Περάσαμε αφάνταστα καλά μαζί, με τις απαιτούμενες υποχωρήσεις. Σήμερα τα νέα κορίτσια της εποχής μας είναι πιο προετοιμασμένα για καριέρα και λιγότερο έτοιμα για συνοδοιπορία. Θα ήθελα και εγώ να κάνω καριέρα, αλλά τον καημό μου τον εκτόνωσα μέσα από τον Ηλία διότι συνεργαζόμασταν, τον ενθάρρυνα και πάντα με ρωτούσε την άποψή μου».
Τον είχαν περάσει για κλέφτη. Καθόταν ώρες και μελετούσε σχέδια από τον ελληνικό πολιτισμό. Πήγαινε σε μουσεία και ξημεροβραδιαζόταν τόσο, που οι φύλακες στην αρχή τον είχαν περάσει για επίδοξο κλέφτη.
Εκείνος είχε στους ώμους του την οικογενειακή επιχείρηση που είχε ξεκινήσει δύο γενιές πριν στην Αμφισσα. Πώς πέτυχε; «Είχε ένα σπάνιο συνδυασμό: ήταν καλλιτέχνης και businessman μαζί. Οδηγός του ήταν η ακεραιότητα και ένα είδος έμφυτης σεμνότητας, που δεν βρίσκεις εύκολα σήμερα στους επιτυχημένους. Παρέμενε ταπεινός ακόμα και στη μεγαλύτερη δόξα. Οταν άρχισαν να έρχονται στον κόσμο τα παιδιά μας, ποτέ δεν τον ένοιαξε ότι ήταν κόρες. Tις λάτρευε. Μόνο όταν έκανε το μουσείο, σε μεγάλη πια ηλικία, αστειεύθηκε: “Αυτό είναι ο γιος μου”. Νομίζω ότι ο Ηλίας είχε πατρική σχέση με ό,τι δημιουργούσε. Ελεγε σε κάθε συλλογή: “Αντε, το γέννησα και αυτό το παιδί”. Υπήρχαν χρονιές που έβγαζε συλλογές τη μία μετά την άλλη. Εγώ τον μάλωνα: “Θα κουράσεις τον κόσμο, άσε λίγο χρόνο να αφομοιώσουν τις νέες δημιουργίες” και εκείνος μου απαντούσε πάντα: “Μα τώρα έχω την έμπνευση, δεν ξέρω αν θα την έχω και του χρόνου”. Και όμως. Η σπίθα της δημιουργίας μπορούσε να του έρθει από κάθε τι. Θυμάμαι μια φορά στο αεροπλάνο που άνοιξα ένα μεταλλικό κουτάκι αναψυκτικό και βλέποντας το καπάκι εμπνεύστηκε να φτιάξει ένα δαχτυλίδι. Σ’ ένα ταξίδι μας στο Παρίσι στην πλατεία Βαντόμ κοιτούσε ψηλά τα παράθυρα χωρίς να καταλαβαίνω γιατί. “Mε συγκινεί το σχέδιο αυτής της αψίδας”, μου είπε, και έτσι προέκυψε μία ακόμη συλλογή που την ονόμασε Place Vendome. Την ώθηση να αναβιώσει τεχνικές και σχέδια από τον ελληνικό πολιτισμό, την αρχαιότητα και το Βυζάντιο του την έδωσε ο δάσκαλός του Κωνσταντίνος Τσάτσος. Παθιάστηκε. Καθόταν ώρες και μελετούσε, πήγαινε σε μουσεία και ξημεροβραδιαζόταν τόσο, που οι φύλακες στην αρχή τον είχαν περάσει για επίδοξο κλέφτη. Υστερα έπαιρνε τους τεχνίτες και τους έδειχνε στα αρχαία αντικείμενα την κοκκίδωση, το σύρμα, όλα», λέει η Λίλα Λαλαούνη, προσφέροντάς μας κάθε τόσο κάτι απίθανα μικρά σπανακοπιτάκια με την προτροπή: «Φάτε, θα κρυώσουν!».
«Εγώ τα έκανα όλα αυτά;»
«Μελέτησε και ξένους πολιτισμούς σχεδιάζοντας αντίστοιχες συλλογές, διαλέγοντας στοιχεία της τέχνης τους που ήταν κοινά με την ελληνική τέχνη. Αν έχω μια τύψη, είναι ότι όταν τα βράδια καθόταν στο γραφείο του και μελετούσε, με ήθελε παρέα μαζί του, δίπλα του. Αλλά εγώ, ως μαμά τεσσάρων παιδιών, ήμουν πτώμα και πήγαινα για ύπνο αφήνοντάς τον μόνο. Εντεκα χρόνια τώρα έχει φύγει και μου λείπει πάνω από όλα η αγκαλιά του. Είμαι κοντά στα παιδιά μου, τα εγγόνια και τα δισέγγονα. Οι θυγατέρες μου, που συνεχίζουν αντάξια το έργο του πατέρα τους, είναι εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους. Ο Ηλίας έλεγε μια ωραία έκφραση: “Ανόμοια σαν αδέλφια”. Εκανε εκατοντάδες σχέδια, τόσα που δεν μπορούσε και ο ίδιος να συνειδητοποιήσει», συνεχίζει. «Ηταν ανεξάντλητος. Στα γεράματά του πια βλέπαμε τις βιτρίνες στο Μουσείο Λαλαούνη και μου έλεγε γλυκά: “Εγώ τα έκανα, Λίλα μου, όλα αυτά;”. Περνούσε τη μια πρόκληση μετά την άλλη. Το 1968 ανεξαρτητοποιήθηκε από τον Ζολώτα και ξεκίνησε καινούργια εταιρεία με το όνομα “Ιlias Lalaounis”. Την ίδια χρονιά άνοιξε μαγαζί στο Παρίσι και στη συνέχεια στη Γενεύη, στη Ζυρίχη, στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο. Το 1994 εγκαινίασε το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη».
Αναρωτήθηκα αν έβλεπε τη γυναίκα του και τις καλλονές κόρες του ως μούσες, αφού συχνά φωτογραφίζονταν και με τις δημιουργίες του. «Πιθανώς να μας αντιμετώπιζε και έτσι. Εγώ ποτέ δεν αισθανόμουν η όμορφη, αν και θεωρούσα ωραίες τις κόρες μας. Η βασική αξία στον ίδιο δεν ήταν, πάντως, η ομορφιά, αλλά η ανθρωπιά και αυτό ήθελε να περάσει στα παιδιά του… Βλέπω καμιά φορά σήμερα τους νέους με άγχος να βγάλουν χρήματα. Μα, αν ξεκινάς από αυτό, δεν θα ξέρεις καν τι να τα κάνεις όταν και αν τελικά τα βγάλεις. Η παλαιότερη γενιά επιχειρηματιών είχε συναίσθηση εθνικού καθήκοντος. Ο Ηλίας λάτρευε την Ελλάδα, ήταν απόλυτα υπερήφανος για την καταγωγή του και όταν μια διάσημη ξένη πελάτισσα φορούσε ένα από τα κοσμήματά του, ήταν σαν να φορούσε και ένα κομμάτι από την Ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό». Διασημότητες από όλο τον κόσμο λάτρεψαν τα κοσμήματά του. «Μία από τις πελάτισσες που του είχε αδυναμία και τον άφηνε να κάνει ό,τι ήθελε χωρίς καμιά υπόδειξη ήταν η μητέρα του Χρήστου Λαμπράκη. Της έφτιαχνε ωραιότατα κοσμήματα διότι εκτιμούσε την εμπιστοσύνη της. Αλλες αγαπημένες του ήταν η Μελίνα και η Ειρήνη Παπά. Από τις ξένες, η Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Ηταν ευγενέστατη και εξαιρετικά δοτική». Ποιο ήταν το πρώτο κόσμημα που έδωσε στη γυναίκα του ο Λαλαούνης; «Θα γελάσετε, αλλά πήγε και το έφτιαξε σε έναν άλλο κοσμηματοπώλη, τον Αθηνιωτάκη, ώστε να το πληρώσει σε ένα συνάδελφό του, να φαίνεται ως δώρο που αγόρασε».
Η πατρίδα και ο Θεός
Το Μουσείο δεν το ίδρυσε για να στεγάσει το αρχείο του από την πενηντακονταετή καριέρα του, θέλοντας να εκπαιδεύσει ειδήμονες και ερασιτέχνες για τις διακοσμητικές τέχνες και το παραδοσιακό ελληνικό κόσμημα. «Τον ενδιέφερε η εκπαίδευση, το βλέμμα των παιδιών που το επισκέπτονται, όπως επίσης και οι ξένοι που περνούν το κατώφλι και βλέπουν κοσμήματα που παραπέμπουν στην ελληνική αρχαιότητα. Η Γαλλία τον τίμησε, αλλά όχι η Ελλάδα. Και η Ιταλία, οι ΗΠΑ, το Ισραήλ. Φαίνεται, ουδείς προφήτης στον τόπο του. Βέβαια, δεν τον έπιασε πικρία. Οπως σας είπα, τον προστάτευε η σεμνότητά του από την προσδοκία της αναγνώρισης των άλλων. Δεν έχανε χρόνο με αυτά. Πιο πολύ τον συγκινούσε η δημιουργία. Ακόμη και από την αποκωδικοποίηση του DNA και τους πρώτους ηλεκτρονικούς υπολογιστές πήρε έμπνευση. Λάτρευε την τεχνολογία και ενημερωνόταν για όλες τις εξελίξεις. Ακούγεται οξύμωρο για τον άνθρωπο που σεβόταν τόσο την παράδοση. Αλλά ενθουσιαζόταν σαν μικρό παιδί με όλες τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Είχε τρομερή περιέργεια μέχρι το τέλος της ζωής του. Ηταν όμως και πολύ θρήσκος, όχι με την έννοια του να πηγαίνει συνέχεια στην εκκλησία. Και θεωρούσε πως κάθε βήμα καταξίωσης που έκανε τον έφερνε πιο κοντά στον Θεό».
Το μεσημεριανό γεύμα ήταν αρχοντικό, με ψάρι και χόρτα. Φεύγοντας η οικοδέσποινα μας ευχήθηκε για το νέο έτος: «Η ευχή μου είναι πρώτα από όλα υγεία. Είμαι πεπεισμένη ότι μεγάλο μέρος της τύχης μας το προσελκύουμε ή το απωθούμε ανάλογα με τη στάση ζωής μας. Αν είναι κανείς θετικός και αισιόδοξος, θα περνάει πιο εύκολα τα εμπόδια και ταυτόχρονα θα έχει περισσότερες πιθανότητες να δει τα καλά πράγματα που συμβαίνουν γύρω του. Τη βροχή και τον ήλιο εμείς τα φέρνουμε στην καθημερινότητά μας». Η ετυμολογία της λέξης «κόσμημα» βγαίνει από το «κόσμος». Σκέφτηκα πόσο σοφή επιλογή έκανε ο εθνικός μας κοσμηματοποιός επιλέγοντας μια γυναίκα που ήξερε να σταθεί σε αυτόν τον κόσμο.
