«H Πέιτον και η Λάιλα, 11 και 12 ετών, ξυπνούν στις 6 το πρωί. Προτού πάνε στο σχολείο κάνουν ένα βίντεο GRWM*, στο οποίο δείχνουν τα καλλυντικά που χρησιμοποιούν και τα ρούχα που φοράνε. Ποζάρουν για κάποιες φωτογραφίες, τις οποίες θα επεξεργάζεται η μητέρα τους όσο εκείνες είναι στο μάθημα. Χρειάζεται διαρκές περιεχόμενο ο λογαριασμός τους. Είναι μια δουλειά πλήρους απασχόλησης η διαχείρισή του. Εκείνη είναι που πρέπει να απαντήσει στα μηνύματα λατρείας που λαμβάνουν». Η Ελληνοαμερικανίδα σκηνοθέτις Φαίη Τσάκας ανακάλυψε τα δύο παιδιά influencers, έμεινε μαζί τους συνολικά περίπου δύο εβδομάδες και κατέγραψε την καθημερινότητά τους στο ντοκιμαντέρ μικρού μήκους με τίτλο «Χριστούγεννα κάθε μέρα», το οποίο ανέβηκε πρόσφατα στη στήλη των απόψεων των Νew York Times (ΝΥΤ).
Με φόντο αγελάδες που βόσκουν στις αχανείς εκτάσεις της Αλαμπάμας, τα δύο κορίτσια κάνουν unboxing**, ξετυλίγουν δηλαδή δώρα που τους στέλνουν οι εταιρείες για προβολή των προϊόντων. Η διαδικασία απαθανατίζεται σε βίντεο και αναρτάται στο Instagram και στο TikTok. Βγάζουν από τα πακέτα μέικ απ, κραγιόν, χρωματιστά σημειωματάρια και αναφωνούν: «Ω είναι τόσο χαριτωμένο! Σούπερ κουλ». Η μητέρα τους τραβάει φωτογραφίες, ενώ εκείνες ποζάρουν σαν επαγγελματίες μοντέλα σουφρώνοντας τα χείλη και τοποθετώντας με μεγαλίστικη χάρη το ένα πόδι μπροστά στο άλλο. «Εχετε άλλα δύο φορέματα να φορέσετε και μετά μπορείτε να κάνετε ποδήλατο», λέει η μαμά στην ταινία.
Στη συνομιλία μας η Τσάκας τονίζει ότι πρόθεσή της δεν είναι η καταγγελία ή η ηθικολογία. Παραδέχεται πως είναι σοκαριστικό να βλέπει κανείς τη χειραγώγηση παιδιών από τους γονείς τους, αλλά ότι η ίδια έχει κατανόηση, προσπαθεί να μπει στη λογική τους. «Βλέπω μια προσπάθεια των γονιών να βγουν από τα σημερινά αδιέξοδα της αμερικανικής οικονομίας, να δώσουν στα παιδιά τους καλύτερες ευκαιρίες. Τα φοιτητικά δάνεια ξεπερνούν σε μέγεθος το ιδιωτικό χρέος σε πιστωτικές κάρτες. Τα πράγματα είναι παρά πολύ δύσκολα για τους νέους ανθρώπους στην Αμερική, η μεσαία τάξη έχει συρρικνωθεί. Ισως βλέπουν το επάγγελμα του influencer ως μια λύση για να αποφευχθεί το ασφυκτικό ωράριο 9 π.μ.-5 μ.μ.». Στην έτερη ταινία της, το «Alpha Kings» (2023), που είχε πρωτοπαρουσιαστεί στην ιστοσελίδα του περιοδικού New Yorker, οι ήρωες, τέσσερις νέοι άνδρες σε ένα προάστιο του Χιούστον στο Τέξας, παρατούν το κολέγιο και βγάζουν χρήματα επιδεικνύοντας τους κοιλιακούς τους και χαζολογώντας στην πλατφόρμα OnlyFans. Ενας από την παρέα το λέει ρητά: «Καθόμουν και χαλάρωνα κι έβγαλα σχεδόν ένα χιλιάρικο. Κερδίζω χρήματα αυτήν τη στιγμή μόνο μιλώντας». Η διαφορά είναι ότι σε αυτήν την περίπτωση οι ήρωες είναι ενήλικοι.
«Οποτε χαζεύω στα σόσιαλ μίντια, βλέπω συμβουλές και προϊόντα αυτοβελτίωσης, έναν ωκεανό άπιαστων υποσχέσεων, που αναφέρονται πάντα σε καταναλωτικά προϊόντα. Πώς να αποκτήσει γωνίες το πρόσωπό σου και μυς το σώμα σου, πώς να έχεις περισσότερη ενέργεια και να αναστρέψεις το γήρας. Ο καπιταλισμός και η σύγχρονη τεχνολογία συνδυάζονται για να δημιουργήσουν έναν διαδικτυακό κόσμο στο πλαίσιο του οποίου όλοι οι χρήστες έχουν μεταβληθεί σε brands. Ως σκηνοθέτις θέλω να καταγράψω αυτήν την κουλτούρα», εξηγεί η Τσάκας στο συνοδευτικό κείμενο στους ΝΥΤ.
Μπήκα στον λογαριασμό της Πέιτον και της Λάιλα και είδα ότι πολλοί από τους ακολούθους των δύο εφήβων είναι άνδρες ώριμης ηλικίας. Εκθέτω στην Τσάκας τον προβληματισμό μου. «Το ξέρω. Ρώτησα κι εγώ τη μητέρα γι’ αυτό το θέμα. Επέμενε ότι οι περισσότεροι followers είναι συνομήλικα κορίτσια και πως όταν βρίσκει μηνύματα ανδρών τα σβήνει· όπως κι εκείνα των haters, που βρίζουν την ίδια ή τα παιδιά της. Η αλήθεια είναι ότι η έμφαση του ντοκιμαντέρ δεν είναι σε αυτό το σημείο. Είναι μάλλον η διάχυτη κουλτούρα κατανάλωσης, στο πλαίσιο της οποίας εντεκάχρονα παιδιά βάζουν αντιρυτιδικές κρέμες και μέικ άπ».
Η μητέρα επέμενε ότι οι περισσότεροι followers είναι συνομήλικα κορίτσια και πως όταν βρίσκει μηνύματα ανδρών τα σβήνει όπως κι εκείνα των haters, που βρίζουν την ίδια ή τα παιδιά της.
Ενα από πιο ωραία στοιχεία της ταινίας είναι η αντίθεση μεταξύ φύσης και τεχνολογίας, αφού τα δύο κορίτσια μένουν σε μια ειδυλλιακή περιοχή της Αλαμπάμας. «Με ενδιαφέρει πολύ η αντιδιαστολή αναπαράστασης και πραγματικότητας. Τα κορίτσια έχουν όλη αυτήν την έκταση να παίξουν και είναι κολημμένα στα κινητά τους τηλέφωνα. Αδιαφορούν για τη φύση. Τη θεωρούν ανιαρή. Μοιάζουν να θέλουν περισσότερο να συνδεθούν, έστω on line, με την glamorous ζωή του Λος Αντζελες και της Νέας Υόρκης». Κερδίζουν πολλά χρήματα από απλή τοποθέτηση προϊόντων, αμοιβές από εταιρείες που θέλουν να διαφημιστούν και συνδρομές χρηστών. Είναι μια φαντασιακή εκδοχή του αμερικανικού ονείρου, κατά τη γνώμη της Ελληνοαμερικανίδας σκηνοθέτιδος. Δεν είναι τυχαίο ότι το ένα τρίτο των παιδιών προεφηβικής ηλικίας έχει ως επαγγελματικό στόχο να γίνει influencers.
Τη ρωτάω για τα ψεύτικα χαμόγελα μπροστά στην κάμερα και τη μελαγχολία τους όταν περνούν ώρες με το κινητό τηλέφωνο στο χέρι. Δεν της αρέσουν οι σχηματικές ερμηνείες. Με διαβεβαιώνει ότι τα παιδιά είναι χαρούμενα όταν κάνουν τα χορευτικά για το TikTok ή ξετυλίγουν τα δώρα που τους έχουν στείλει οι εταιρείες. Τα δύο κορίτσια λένε πως θέλουν να γίνουν ηθοποιοί και ότι η εμπειρία τους θα βοηθήσει την καριέρα τους. «Ισχυρίζονται ότι η παρουσία τους στα σόσιαλ μίντια και η αγάπη των οπαδών τους τις ενδυναμώνει. Τους δίνει αυτοπεποίθηση. Υπάρχει μια μεταμοντέρνα εκδοχή του φεμινισμού, που πηγαίνει πέρα από την παραδοσιακή καταγγελία της αντικειμενικοποίησης του γυναικείου σώματος», μου εξηγεί η Τσάκας. Η καχυποψία μου είναι έκδηλη: «Μα μιλάμε για κορίτσια 11 και 12 ετών. Δεν είναι κάπως μικρά για να έχουν θεωρητικοποιήσει την έκθεση;». Παραδέχεται ότι μάλλον παπαγαλίζουν τα επιχειρήματα που έχουν ετοιμάσει οι γονείς για να αντιμετωπίσουν τις επικρίσεις. «Στόχος μας είναι να πωλείται η δική μας γραμμή μόδας σε όλο τον κόσμο. Δημιουργήσαμε το LP Wesson Girls θέλοντας να ενθαρρύνουμε τα κορίτσια να γίνουν αφεντικά του εαυτού τους. Ως κορίτσια, μαθαίνουμε να είμαστε ευγενικά και καλά, θέλουμε όμως να είμαστε ηγέτιδες με αυτοπεποίθηση και θάρρος να πετυχαίνουμε τους στόχους που θέτουμε», αναφέρεται στην ιστοσελίδα τους. Δύο χρόνια μετά το γύρισμα του ντοκιμαντέρ της Τσάκας, οι δύο αδελφές (13 και 14 ετών) είναι πλέον οι ίδιες επιχειρηματίες.
Μακάρι να μπορούσαμε
Τη ρωτάω τη γνώμη της για τις πρωτοβουλίες απαγόρευσης των σόσιαλ μίντια στους εφήβους, σαν αυτή που θεσπίστηκε πρόσφατα στην Αυστραλία και την αντίστοιχη που βρίσκεται σε εξέλιξη και στην Ελλάδα. Είναι αμφίθυμη, θεωρεί πως δύσκολα θα εφαρμοστεί. «Μακάρι να μπορούσαμε να αφαιρέσουμε λίγη εξουσία από τους πανίσχυρους ιδιοκτήτες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης», σημειώνει. Πιστεύει όμως πως είναι υποκριτικό να αποκλείσουμε τους εφήβους από τα σόσιαλ μίντια, αφού όλοι μετατρέπουμε τον εαυτό μας σε brands και ανάγουμε τη νιότη σε φετίχ.
Τα επόμενα σχέδια της Τσάκας είναι μια ταινία για τα fillers χειλιών, που χρησιμοποιούνται πλέον από όλο και μικρότερες ηλικίες, η μετατροπή του ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «Alpha Kings» (2023) σε μεγάλου μήκους κι ενδεχομένως μια ταινία για τον τουρισμό στην Ελλάδα. Με συγγενείς στα Ιωάννινα, στη Λυγιά Πρέβεζας και στη Γλυφάδα, διατηρεί στενή σχέση με τη χώρα. Παντρεύτηκε στη Σίφνο, μιλάει καλά ελληνικά και θα ήθελε να έρθει να μείνει για ένα διάστημα εδώ. Πιστεύει ότι η διπλή καταγωγή της τής επιτρέπει να κινηματογραφεί την Αμερική σαν Ελληνίδα, με μια κάποια απόσταση δηλαδή. Στην Ελλάδα, θα μπορούσε να κάνει το αντίστροφο.
Ποια είναι η Φαίη Τσάκας
H Φαίη Τσάκας είναι Ελληνοαμερικανίδα σκηνοθέτις και παραγωγός ντοκιμαντέρ με έδρα το Λος Αντζελες και τη Νέα Υόρκη. Σπούδασε αμερικανική ιστορία και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ κι έκανε μεταπτυχιακό για ντοκιμαντέρ στο Στάνφορντ. Πέρυσι συμπεριελήφθη στα 25 νέα πρόσωπα του ανεξάρτητου κινηματογράφου από το περιοδικό Filmmaker. Η μικρού μήκους ταινία της «Χριστούγεννα κάθε μέρα» (Christmas, Every Day) απέσπασε το ειδικό βραβείο της επιτροπής στο διεθνές φεστιβάλ Hot Docs. Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί στους New York Times και στο New Yorker.
To γλωσσάρι
*GRWM
(Get ready with me)
Ετοιμάσου μαζί μου για το σχολείο, το πανεπιστήμιο, τη βραδινή έξοδο, παρακολούθησε δηλαδή τη ρουτίνα ομορφιάς που ακολουθώ.
Ootd
(outfit of the day)
Εμφάνιση της ημέρας.
**Unboxing
Ξετυλίγω τα δώρα που μου έχουν προσφέρει οι εταιρείες και τα παρουσιάζω.
Transition
Απότομη μετάβαση (με τη βοήθεια μοντάζ στο βίντεο) από μια εμφάνιση σε μια άλλη, συνήθως από πρωινή σε βραδινή.
Haul
Επέλαση στα μαγαζιά με μαζικές αγορές προϊόντων, τα οποία στη συνέχεια παρουσιάζονται στους ακολούθους.
Vlogmas
Συνδυασμός vlog και Xmas, δηλαδή κάθε μέρα τον Δεκέμβριο ένα καινούργιο βίντεο έως τα Χριστούγεννα.
Fyp
(for you page)
Προσωποποιημένη ροή περιεχομένου προσαρμοσμένη στα ενδιαφέροντα και στις προτιμήσεις κάθε χρήστη.
