Απογοητευτικές είναι οι επιδόσεις της πολιτείας στον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης και γενικά στην αντιμετώπιση της «πλαστικής ρύπανσης». Νέα έκθεση της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF αποκαλύπτει ότι τα πλαστικά μιας χρήσης… καλά κρατούν στην ελληνική αγορά, καθώς οι έλεγχοι είναι ανύπαρκτοι. Περαιτέρω, η δημιουργία συστήματος χωριστής διαλογής φιαλών συνεχίζει να μετατίθεται στο μέλλον, όπως και η υλοποίηση μέτρων για άλλα προβληματικά πλαστικά, όπως τα αποτσίγαρα. Γενικώς, η διαχείριση του ζητήματος υποδεικνύει την αδιαφορία του υπουργείου Περιβάλλοντος για το ζήτημα.
Οπως επισημαίνει το WWF, η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες στην Ε.Ε. που ενσωμάτωσαν πριν από τέσσερα χρόνια τη νομοθεσία για τα πλαστικά μιας χρήσης – ωστόσο η συνέχεια δεν ήταν το ίδιο εντυπωσιακή. Πιο συγκεκριμένα:
• Από τα εννέα προϊόντα των οποίων η κυκλοφορία έχει απαγορευτεί από το 2021, μόλις δύο θεωρείται ότι έχουν αποσυρθεί από την αγορά: οι πλαστικές μπατονέτες και οι οξοδιασπώμενες σακούλες. Πλαστικά καλαμάκια και μαχαιροπίρουνα, δοχεία από φελιζόλ κ.λπ. κυκλοφορούν κανονικά στην αγορά (μόνο τα μεγάλα σούπερ μάρκετ σταμάτησαν την πώλησή τους).
• Οι έλεγχοι είναι εξαιρετικά ελλιπείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ολόκληρο το 2023 η Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) και ο ΕΟΑΝ πραγματοποίησαν 1.078 ελέγχους για τα απαγορευμένα πλαστικά μιας χρήσης, διαπίστωσαν 197 παραβάσεις και επέβαλαν πρόστιμα 259.800 ευρώ. «Στο WWF Ελλάς θεωρούμε πως οι έλεγχοι είναι πολύ λίγοι, αν ληφθεί υπόψη η έκταση του προβλήματος», αναφέρεται στην έκθεση. Η οργάνωση κατέθεσε ενδεικτικά στη ΔΙΜΕΑ λίστα με 58 επιχειρήσεις που παράγουν και πωλούν τα απαγορευμένα είδη. «Η υποστελέχωση του ΕΟΑΝ και της ΔΙΜΕΑ παίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς είναι αδύνατον οι ελάχιστοι εργαζόμενοι σε αυτούς τους φορείς να καταφέρουν τον έλεγχο χιλιάδων επιχειρήσεων, που όπως φαίνεται δεν εφαρμόζουν σωστά τον νόμο. Σήμερα ο ΕΟΑΝ διαθέτει μόλις 12 στελέχη».
• Βάσει της νομοθεσίας, από τις αρχές του 2023 έπρεπε να είχαν δημιουργηθεί συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης για αποτσίγαρα, αλιευτικά εργαλεία (λ.χ. δίχτυα), υγρά μαντιλάκια, μπαλόνια για βιομηχανικές χρήσεις. Οχι μόνο δεν έχουν δημιουργηθεί τέτοια συστήματα, αλλά δεν έχουν καν εκδοθεί οι υπουργικές αποφάσεις που θα όριζαν τις ελάχιστες προδιαγραφές. Είναι χαρακτηριστικό, επισημαίνει η οργάνωση, ότι τα αποτσίγαρα είναι Νο 1 απόρριμμα στις ελληνικές παραλίες.
• Η πρόβλεψη της κοινοτικής νομοθεσίας για δημιουργία χωριστού συστήματος συλλογής με εγγυοδοσία (DRS – deposit return system) των πλαστικών φιαλών μετατίθεται συνεχώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι προ μηνός ο ν. 5151/24 έδωσε νέα παράταση στην εφαρμογή του, στο τέλος του 2025. Παράλληλα εξαίρεσε τη συλλογή γυάλινων φιαλών από το σύστημα. «Η μετάθεση λειτουργίας του συστήματος επιστροφής εγγύησης για τον Δεκέμβριο του 2025 φανερώνει πως έως σήμερα έγιναν ελάχιστες ενέργειες για τη θέσπιση του συστήματος, παρότι ο ν. 4736/2020 που εκδόθηκε το 2020 έδινε περίοδο τριών ετών για την προετοιμασία και λειτουργία του συστήματος. Εύλογα μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως ασκούνται πολλές πιέσεις για τη μετάθεση ή την πλημμελή εφαρμογή του συστήματος επιστροφής εγγύησης και την απόκτηση της μερίδας του λέοντος στις χρηματοροές που θα προκύψουν», αναφέρει η έκθεση του WWF. Η επίτευξη του ευρωπαϊκού στόχου συλλογής του 77% των πλαστικών φιαλών έως το 2025 είναι προφανώς δύσκολο να επιτευχθεί.
• Η προσπάθεια περιορισμού των πλαστικών κυπέλλων και φαγητοδοχείων έχει ατονήσει. Το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν ενδιαφέρεται καν να αποκτήσει εικόνα – χαρακτηριστικό είναι ότι ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ, φορέας του ΥΠΕΝ για τον έλεγχο της ανακύκλωσης) μόλις πρόσφατα αποφάσισε να διενεργήσει έρευνα για τον προσδιορισμό του μεγέθους της αγοράς. Εκτιμάται ότι το 2022 διατέθηκαν στην αγορά 377 εκατ. πλαστικά κύπελλα και 45 εκατ. φαγητοδοχεία – όμως μέσω της ανταποδοτικής εισφοράς εισπράχθηκαν μόλις 8,2 εκατ. ευρώ (έναντι τουλάχιστον 21 εκατ.), γεγονός που αποδεικνύει την τεράστια εισφοροδιαφυγή.
• Ενα από τα λίγα πράγματα που δείχνει να πηγαίνει καλά είναι η προσάρτηση των καπακιών στις φιάλες, καθώς η αγορά έχει σε μεγάλο βαθμό προσαρμοστεί. Ομως είναι αμφίβολο αν την 1η Ιανουαρίου το 25% των φιαλών ΡΕΤ που πωλούνται στην αγορά (λ.χ. νερό, αναψυκτικά) θα αποτελούνται από 25% ανακυκλωμένο πλαστικό, όπως ορίζει η νομοθεσία. Το ποσοστό αυτό υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα δεν ξεπερνάει το 15%, όταν στον ευρωπαϊκό βορρά είναι τουλάχιστον διπλάσιο.
• Τέλος, τόσο ο ΕΟΑΝ όσο και τα συστήματα ανακύκλωσης δεν αναρτούν δημόσια στοιχεία (πλην λιγοστών εξαιρέσεων).
«Βρισκόμαστε στο ίδιο έργο θεατές, σχεδόν 4 χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου για τη μείωση της πλαστικής ρύπανσης. Αντί πλέον να μιλάμε για πρόοδο με έμφαση την επαναχρησιμοποίηση, διαπιστώνουμε αδυναμία εφαρμογής ακόμη και των πιο απλών διατάξεων. Οσο καθυστερεί η εφαρμογή του νόμου, τόσο αυτός απαξιώνεται στα μάτια των πολιτών και τόσο περισσότερο εντείνεται η πλαστική ρύπανση», σχολιάζει ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος αποτυπώματος στη WWF. «Και ενώ η κυβέρνηση αδυνατεί ή αρνείται να εφαρμόσει το νομικό πλαίσιο, από την άλλη πλευρά οι πολίτες φαίνεται να είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τις πρόνοιες του νόμου για τη μείωση της πλαστικής ρύπανσης. Πλέον δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία για την πολιτεία, ενώ κάθε περαιτέρω καθυστέρηση επιβεβαιώνει την έλλειψη πολιτικής βούλησης».
