Η αλήθεια είναι πως οι πολίτες της Θεσσαλονίκης αισθάνονται τις ημέρες αυτές μεγάλη ανακούφιση. Εφυγε, επιτέλους, ένα βάρος που πλάκωνε επί πολλά χρόνια το στήθος της πόλης και (όπως έγραψε ο Μανώλης Ρασούλης και τραγούδησε ο Νίκος Παπάζογλου) το μετρό «έβαλε μπρος, ξεκίνησε και φωτισμένο μπήκε στις καρδιές» και στη ζωή μας από την πρώτη ημέρα. Ανοιξαν οι δρόμοι για την κυκλοφορία γύρω από τους σταθμούς και απομακρύνθηκαν οι άθλιες λαμαρίνες που προσέβαλλαν την αισθητική και προκαλούσαν ένα αίσθημα απογοήτευσης. Πιστεύω πως θα επουλωθεί σύντομα το βαθύ και χρόνιο «τραύμα» των ανεκπλήρωτων και ματαιωμένων σχεδίων που δημιούργησε η πολύχρονη περιπέτεια της κατασκευής του και η πόλη θα μπορέσει να αντιμετωπίσει με μεγαλύτερη αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση το μέλλον της.
Το επόμενο και απολύτως επείγον βήμα είναι η επέκταση του μετρό προς τις πυκνοκατοικημένες δυτικές συνοικίες, που διεκδικούν ισότιμο μερίδιο στην κοινωνική ζωή και στην απαραίτητη κινητικότητα. Γι’ αυτήν όμως τη ζωτικής σημασίας επέκταση δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη οι αναγκαίες μελέτες ούτε έχουν εξασφαλιστεί τα απαραίτητα κονδύλια, και όλα παραμένουν στα λόγια και στα χαρτιά.
Εννοείται επίσης ότι το δίκτυο του μετρό ή ενός άλλου μέσου σταθερής τροχιάς πρέπει να φτάσει και στο αεροδρόμιο, με μια διαδρομή που πρέπει να είναι επιφανειακή, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην Αθήνα, από το άκρο του αστικού ιστού (στον σταθμό της Δ. Πλακεντίας) μέχρι το «Ελ. Βενιζέλος». Αυτό το λέω γιατί είδα κάποια αδιανόητα σχέδια για μελλοντική υπόγεια επέκταση του μετρό μέχρι το αεροδρόμιο. Δεν μπορώ να πιστέψω πως η βουλιμική διάθεση κάποιων για μεγαλύτερο κέρδος μπορεί να επιβάλει μια τέτοια αδικαιολόγητη επιλογή, σπαταλώντας αλόγιστα περισσότερο χρόνο και δημόσιο χρήμα.
Να μην ξεχάσω το λαμπερό διαμαντάκι στη νεοαποκτημένη κορώνα της πόλης, το αρχαιολογικό τοπίο του σταθμού της Βενιζέλου, που τροφοδότησε τα τελευταία χρόνια οξύτατες πολιτικές και επιστημονικές διαμάχες, και προκάλεσε μεγάλες καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση του έργου. Αποκαλύπτεται τώρα μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Θεσσαλονικέων, που το επισκέπτονται, ανεξάρτητα ή σε συνδυασμό με τη διαδρομή τους, για να το απολαύσουν, αλλά και από περιέργεια ή για να σχηματίσουν γνώμη για την επιτυχία του εγχειρήματος της απόσπασης και επιστροφής των αρχαιοτήτων.
Τώρα που η σύνθετη αυτή άσκηση ολοκληρώθηκε, πέρα από τη συγκλονιστική εμπειρία και τη μεταφυσική αίσθηση του αναλλοίωτου χρόνου, απομένει να αξιολογηθεί από τους ειδικούς σε σχέση με την αυθεντικότητα του τόπου και του νοήματος που αποσυντέθηκε και συναρμολογήθηκε ξανά. Μακάρι να αποδειχθεί ότι δεν έχει χαθεί η μαγεία της γνησιότητας των πολύτιμων αυτών πειστηρίων, που αποδεικνύουν την πραγματική διάσταση της μακρόχρονης ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
Στο μεταξύ, μετά τις πρώτες ημέρες «γιορτής και λουλουδιών» με τη δωρεάν μετακίνηση και τις συνήθως θριαμβευτικές αναφορές (χωρίς να λείψουν, βέβαια, και οι νηφάλιες ή οι γνωστές μικρόψυχες και κακεντρεχείς), η αρχική ατμόσφαιρα γενικής ευφορίας και ενθουσιασμού μετριάστηκε κάπως. Θεωρώ πολύ φυσιολογικό ότι η συζήτηση προσγειώθηκε απότομα σε ένα πιο ρεαλιστικό και πρακτικό επίπεδο, σχετικό με την αναμφισβήτητη χρησιμότητα του μέσου, το κόστος, αλλά και τις αδυναμίες της εύρυθμης λειτουργίας του συστήματος.
Το επόμενο και απολύτως επείγον βήμα είναι η επέκταση του μετρό προς τις πυκνοκατοικημένες δυτικές συνοικίες, που διεκδικούν ισότιμο μερίδιο στην κοινωνική ζωή και στην απαραίτητη κινητικότητα.
Ενδεικτικά αναφέρω, από την πλευρά της εταιρείας λειτουργίας, την απουσία ετοιμότητας για το ενιαίο ηλεκτρονικό εισιτήριο, τη δυσλειτουργία των εκδοτηρίων, την έλλειψη επαρκούς και καλά εκπαιδευμένου προσωπικού και άλλες παρενέργειες που οφείλονταν στη χρονική πίεση της συγκεκριμένης ημερομηνίας και στις δύσκολες καιρικές συνθήκες.
Αλλά, από την άλλη πλευρά, και οι επιβάτες του νέου συστήματος δεν είναι ακόμη εξοικειωμένοι με την ειδική συμπεριφορά και τους κανόνες που απαιτεί η χρήση ενός σύνθετου «μητροπολιτικού» έργου όπως το μετρό (από εκεί προκύπτει άλλωστε και η λέξη).
Επείγει, επομένως, μια γρήγορη και αμοιβαία προσαρμογή, ώστε η νέα σχέση συνεργασίας που συμφωνήθηκε ανάμεσα στους πολίτες και στο νέο μέσο συλλογικής μεταφοράς, να περάσει ομαλά από τον αρχικό ενθουσιασμό της πρώτης τους γνωριμίας στο ώριμο στάδιο μιας αρμονικής καθημερινής συμβίωσης.
Συμπερασματικά, η πρώτη γραμμή του μετρό, που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στη Θεσσαλονίκη, αποτελεί μια σημαντική τομή στην πολεοδομική, συγκοινωνιακή και αρχαιολογική ιστορία της. Θα συμβάλει στην τόνωση του αυτοσεβασμού και της αυτογνωσίας της πόλης και στην αυτοπεποίθηση των κατοίκων της, προσφέροντας μια καινούργια συνθήκη συνύπαρξης σε μια πιο συνεκτική πόλη.
Να μην ξεχνάμε, όμως, ότι μόνη της δεν φτάνει για να αλλάξει δραστικά τις συνήθειες των μετακινούμενων πολιτών. Απαιτείται και ένα ευρύ φάσμα συμπληρωματικών μέσων συλλογικής μεταφοράς (ηλεκτρικά λεωφορεία, τραμ, θαλάσσια συγκοινωνία) που θα ικανοποιήσουν διαφορετικές ανάγκες μετακινήσεων και θα κάνουν την πόλη σύγχρονη, βιώσιμη και λειτουργική.
*Ο κ. Σπύρος Βούγιας είναι συγκοινωνιολόγος, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ και πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης.
