Οι πρώτες υποψίες είχαν μπει στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τότε, ένας έμπειρος συλλέκτης παρατήρησε ότι στη Θεσσαλονίκη πωλούνταν έργα Ελλήνων ζωγράφων. Στην αρχή εστίασε στους υπό δημοπράτηση πίνακες του Μιχάλη Οικονόμου, καθότι γνώριζε καλά την τεχνοτροπία του. Στους καταλόγους του συγκεκριμένου οίκου, όμως, έβλεπε και δημιουργίες που αποδίδονταν στον Μαλέα, τον Παρθένη, τον Γαΐτη και τον Σπυρόπουλο. Οι λιγοστές ή ανύπαρκτες πληροφορίες για την προέλευσή τους τον προβλημάτισαν. Αμφισβητούσε τη γνησιότητά τους.
Στις 19 Νοεμβρίου 2024, ο συλλέκτης κατέθεσε σε αστυνομικούς του τμήματος Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Αρχαιοτήτων της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής. Οσα παρέθεσε αποτέλεσαν την πρώτη αφορμή για να ξεκινήσει η αστυνομική έρευνα, να πραγματοποιηθεί το πρωί της Τετάρτης έφοδος σε γκαλερί και αποθήκες, και να συλληφθούν τρία άτομα στη Θεσσαλονίκη. Ολοι φέρεται να αρνούνται την εμπλοκή τους σε παράνομες πράξεις και να υποστηρίζουν ότι τα έργα που είχαν στην κατοχή τους ήταν γνήσια και πιστοποιημένα. Από τις αστυνομικές αρχές αποδίδεται ο ρόλος του ζωγράφου σε έναν συλληφθέντα.
Κατά τις έρευνες της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Οργανωμένου Εγκλήματος (όπου υπάγεται πλέον το τμήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς) βρέθηκαν μπογιές και ένα εργαστήριο παραγωγής έργων ζωγραφικής. Ηταν τόσο πολλοί οι κατασχεμένοι πίνακες, που οι αστυνομικοί είχαν γεμίσει τουλάχιστον τέσσερα βανάκια μέχρι τις 8 το βράδυ της Τετάρτης, ενώ και χθες συνέχιζαν τις έρευνες. Σε μία περίπτωση φέρεται να απέκτησαν πρόσβαση σε αποθήκη μέσω μιας εντοιχισμένης βιβλιοθήκης, η οποία λειτουργούσε ως πόρτα και οδηγούσε σε άλλο χώρο. Συνολικά εκτιμάται πως έχουν κατασχεθεί 1.200 πίνακες, που θα εξεταστούν ως προς τη γνησιότητά τους. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», ο πληροφοριοδότης ανέφερε ότι από το 2021 το πρόβλημα έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις όταν τα έργα που εμφάνιζε ο συγκεκριμένος οίκος καταχωρίζονταν σε διεθνείς βάσεις δεδομένων. Οπως φέρεται να επισήμανε, αυτή η εξέλιξη είχε ως αποτέλεσμα την παραποίηση της ιστορίας της τέχνης και τη δημιουργία μιας πλασματικής εικόνας για την παραγωγή των Ελλήνων καλλιτεχνών.
Ακόμη επισήμανε ότι σε κάποιες περιπτώσεις τα ίδια έργα που εμφανίζονταν ως πωληθέντα σε κάποιον πλειοδότη δημοπρατούνταν εκ νέου στον ίδιο οίκο έπειτα από 12, 18 ή 24 μήνες. Υποστήριξε ότι στο παρελθόν είχαν δημοπρατηθεί πίνακες φερόμενοι ως έργα του Γιάννη Σπυρόπουλου, οι οποίοι δεν ήταν αυθεντικοί.
Τον προβλημάτισε, όπως κατέθεσε, ότι σε αρκετά έργα δεν γινόταν αναφορά στην προέλευσή τους, σε κάποια προηγούμενη έκθεσή τους, ούτε υπήρχε κάποια δημοσίευσή τους σε κατάλογο ή βιβλίο. Ηταν λες και είχαν προκύψει από «παρθενογένεση».
Μεταξύ άλλων, ο πληροφοριοδότης φέρεται να αναφέρθηκε στην κατάθεσή του και στους όρους δημοπράτησης που εφάρμοζε ο συγκεκριμένος οίκος χαρακτηρίζοντάς τους προβληματικούς και καταχρηστικούς. Η ευθύνη απόδειξης της γνησιότητας των υπό δημοπράτηση πινάκων μεταφερόταν στον αγοραστή, καθώς ο οίκος ζητούσε να του προσκομιστούν τουλάχιστον δύο γραπτές επιστημονικές βεβαιώσεις από ειδικούς που θα ήταν κοινής αποδοχής μεταξύ των δύο πλευρών. Σύμφωνα με αυτούς τους όρους, τα έργα πωλούνταν «ως έχουν» και ο οίκος επιχειρούσε να αποποιηθεί οποιαδήποτε ευθύνη για παραλείψεις ή σφάλματα σε περιγραφές.
Οι δημοπρασίες ενός οίκου προβλημάτιζαν εδώ και χρόνια τον πληροφοριοδότη – Το 2021 το θέμα έλαβε διαστάσεις όταν οι πίνακες άρχισαν να καταχωρίζονται σε διεθνείς βάσεις δεδομένων.
Τα ασφαλιστικά μέτρα
Στις 29 Νοεμβρίου, ο δικηγόρος Στέλιος Γκαρίπης κατέθεσε στο Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης αίτηση για ασφαλιστικά μέτρα κατά του συγκεκριμένου οίκου εκπροσωπώντας τη Λορέττα Γαΐτη. Η αρχιτέκτονας και μουσειολόγος, μοναχοκόρη και κυρία των πνευματικών δικαιωμάτων του ζωγράφου Γιάννη Γαΐτη, υποστήριζε ότι στις 5 Δεκεμβρίου επρόκειτο να δημοπρατηθούν έργα τα οποία ψευδώς αποδίδονταν στον πατέρα της. Μεταξύ άλλων, σημείωσε ότι τα έργα δεν είχαν σχέση με την τεχνοτροπία του και αποτελούσαν προσβολή για την παρακαταθήκη του.
Ζητούσε ακόμη να χορηγηθεί προσωρινή διαταγή για να φωτογραφηθούν παρουσία δικαστικού επιμελητή εντός του οίκου τα έργα που αποδίδονταν στον πατέρα της. Στις 2 Δεκεμβρίου, έγινε δεκτή η προσωρινή διαταγή για τη φωτογράφιση των έργων και ορίστηκε να συζητηθούν τα ασφαλιστικά μέτρα στις 28 Ιανουαρίου 2025. Από την πλευρά της κ. Γαΐτη κατατέθηκε έπειτα και ξεχωριστή αίτηση για ασφαλιστικά μέτρα, στην οποία ζητείται μεταξύ άλλων να εκδοθεί και προσωρινή διαταγή για απαγόρευση της δημοπράτησης των επίμαχων πινάκων. Στις 3 Δεκεμβρίου, το δεύτερο αίτημα χορήγησης προσωρινής διαταγής απορρίφθηκε γιατί ο δημοπράτης είχε προσκομίσει γνωμοδότηση γραφολόγου, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η υπογραφή που φέρει κάθε πίνακας αντιστοιχεί στον Γαΐτη. Ως ημερομηνία εξέτασης αυτών των ασφαλιστικών μέτρων ορίστηκε η 10η Μαρτίου 2025.
Στο παρελθόν, όπως αναφέρει ο κ. Γκαρίπης, σε αντίστοιχες νομικές ενέργειες από καλλιτέχνες ή συγγενείς τους, ο οίκος απέσυρε από τη δημοπράτηση έργα που αποδίδονταν στον Φασιάνο, στον Σταθόπουλο και σε άλλους ζωγράφους προτού εκδικαστούν τα ασφαλιστικά μέτρα.
Oικονομικό όφελος
Η έφοδος των αστυνομικών πραγματοποιήθηκε μία ημέρα πριν από προγραμματισμένη δημοπράτηση 123 έργων τέχνης. Σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές, προηγουμένως ο κατάλογος της δημοπρασίας μελετήθηκε από την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης, η οποία γνωμάτευσε ότι τα εν λόγω έργα ήταν καταφανώς πλαστά. Από τις τιμές που αναγράφονταν στον κατάλογο εκτιμάται πως από αυτή τη δημοπρασία το οικονομικό τους όφελος μπορεί να έφτανε στις 398.000 ευρώ.
Ο πληροφοριοδότης που μίλησε στους αστυνομικούς υποστήριξε ότι το πρόβλημα των πλαστών έργων είναι διαχρονικό στη χώρα μας και ότι πλέον «έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας». Η έλλειψη θεσμικού πλαισίου και εφαρμογής κανόνων δεοντολογίας στη συγκεκριμένη αγορά, καθώς και η έλλειψη ελέγχων επί σειράν ετών, θεωρείται ότι συνέβαλαν στην εξάπλωση του φαινομένου.
