Η σχέση μου με τον Βαρδή Βαρδινογιάννη ξεκίνησε άσχημα. 1990: Είχε κλείσει η εφημερίδα «Πρώτη» και χτύπησα την πόρτα της «Μεσημβρινής». Την ημέρα όμως που θα έπιανα δουλειά κλήθηκα να πάω «στο γραφείο του κυρίου Βαρδινογιάννη» στο Σύνταγμα, στην Καραγεώργη Σερβίας. Τρομαγμένος σχεδόν –ήμουν τότε μόλις είκοσι επτά– πέρασα τους ελέγχους –ήταν η εποχή που η «17Ν» απειλούσε συνεχώς τους Βαρδινογιάννηδες, άλλωστε τον Νοέμβριο του ίδιου έτους θα επιχειρούσε να σκοτώσει τον ίδιο τον Βαρδή– και με τα πολλά έφτασα στον 6ο όροφο.
«Εσύ είσαι λοιπόν αυτός που μας πολεμάει;». Η ερώτηση με βρήκε κατακούτελα. Ο Βαρδής πίσω από ένα γραφείο με λόφους από χαρτιά και ο Θόδωρος, ο αδελφός του, όρθιος. Hταν προφανές ότι τους απασχολούσαν πολύ σοβαρότερα ζητήματα, αλλά είπαν να ανοίξουν μια παρένθεση και να διερευνήσουν τις προθέσεις ενός νεαρού δημοσιογράφου που ήθελε να δουλέψει στην εφημερίδα τους.
«Ναι, εγώ είμαι! Αλλά δεν σας πολεμώ, κριτική σας κάνω…». «Το ίδιο είναι», με διέκοψε ο Βαρδής. Και είχε δίκιο. Δεν τους έκανα απλώς κριτική. Σε πολεμικό κλίμα σχολίαζα την κάθε τους δράση, με στερεοτυπικές απόψεις του τύπου «μεγάλος επιχειρηματίας = εχθρός του λαού».
«Να σας εξηγήσω πώς βλέπω τα πράγματα…», συνέχισα λίγο αλαζονικά. «Μπλα, μπλα, μπλα…».
«Ο πατέρας σου;» με διέκοψε ο Βαρδής. «Ο πατέρας μου ήταν με τον Πολυχρονίδη».
«Κρητικός είσαι!» είπε με έμφαση ο Βαρδής, δίνοντας μάλλον τη δική του εξήγηση γιατί δεν είχα βάλει την ουρά στα σκέλια. Του απάντησα με ένα νεύμα, περιμένοντας τη χαριστική βολή. «Πήγαινε στη “Μεσημβρινή” να αναλάβεις τη σελίδα με τα παραπολιτικά για να δούμε πόσο τολμηρός είσαι με αυτούς που κυβερνούν». Hταν η φωνή του Θόδωρου, που συνοδευόταν όμως και από το υπαινικτικό χαμόγελο του μεγαλύτερου αδελφού του.
Τον Βαρδή τον είδα αρκετές φορές από τότε. Τα χρόνια που ήμουν στο Mega, αλλά και μετά στην πολιτική. Του άρεσε να αφηγείται ιστορίες. Για το Πολεμικό Ναυτικό, την εξορία του, τα επιχειρηματικά του ρίσκα, τους αδελφούς που είχε χάσει, τον Νίκο, τον Παύλο και μετά και τον Θόδωρο. Τις πολιτικές του αναλύσεις ήθελε να τις επικροτείς, αλλά και αν διαφωνούσες δεν θα είχες καμία συνέπεια. Σε αντίθεση ίσως με άλλα «αφεντικά» της τηλεόρασης, δεν σου απαγόρευε να κάνεις ό,τι θέλεις στην εκπομπή σου.
Στο γραφείο του, πέρα από τις φωτογραφίες της οικογένειάς του και των ηρώων προγόνων του, είχε και ένα μεγάλο πορτρέτο του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ενα αντίγραφό του ήταν και το δώρο που μου έκανε κάποια στιγμή στα χρόνια του «Ποταμιού». Ολους τους άλλους μεγάλους πολιτικούς –τους σύγχρονους– τους περνούσε γενεές δεκατέσσερις, κυρίως για την άρνησή τους να συνεργασθούν «για το καλό της πατρίδας».
«Αυστηρό, βλοσυρό, αλλά δίκαιο», τον περιγράφουν και οι άνθρωποι που δούλεψαν μαζί του. «Αφοβος»!
«Αμετανόητος κεντρώος»
Οι χουντικοί τον έβγαλαν από μάχιμες θέσεις αμέσως μετά το πραξικόπημα. Μετά, απομόνωση στο Πικέρμι, για να καταλήξει ως «αμετανόητος κεντρώος», εξόριστος στην –απρόσιτη τότε– Αμοργό. Οκτώ μήνες έζησε εκεί –μαζί με τη Μαριάννα βέβαια– σε ένα δωμάτιο χωρίς ρεύμα και θέρμανση. Και το ’73, όταν η χούντα έκανε ξανά πογκρόμ στο Ναυτικό, ο Βαρδής πήρε στη ναυτιλιακή του εταιρεία δύο ντουζίνες αξιωματικών.
«Εγώ τώρα λερώνω… θα με παρακολουθούν, μήπως πρέπει να το ξανασκεφθείτε;», του είπε ένας συμμαθητής του που είχε περάσει αρκετό καιρό στα κρατητήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ. «Ελα, πιάσε δουλειά και άσ’ τα αυτά», ήταν η απάντηση του Βαρδή. Αλλο ένα χαρακτηριστικό του. Δεν ήθελε να ηρωοποιούνται οι πράξεις του.
«Μπορεί να έδινε πολλά λεφτά για τις θεραπείες ανθρώπων που ούτε καν γνώριζε, αλλά δεν ήθελε να του φιλάνε τα χέρια», θα μου πει ένας άνθρωπος που ήταν στο πλευρό του για περισσότερες από επτά δεκαετίες. «Ο Βαρδής παρέμενε πάντα αξιωματικός», μου λέει.
Και σαν «στρατιώτης» αντέδρασε τον Νοέμβριο του ’90, όταν η «17Ν» επιχείρησε να τον σκοτώσει με αντιαρματικές ρουκέτες και δεκάδες κιλά εκρηκτικά. Βγήκε όρθιος από το θωρακισμένο αυτοκίνητό του αναζητώντας αν είναι σώοι οι σωματοφύλακες που τον συνόδευαν. Ολοι τους Κρητικοί βέβαια, καθότι η Επισκοπή Ρεθύμνης όπου γεννήθηκε και τα Σφακιά, απ’ όπου καταγόταν, «ζούσαν» πάντα μέσα του.
Το διαμέρισμα – προίκα της Μαριάννας μπήκε εγγύηση για να βοηθήσει στο μεγαλεπήβολο σχέδιο: ένα σταθμό ανεφοδιασμού πλοίων στους Καλούς Λιμένες του νομού Ηρακλείου, πάνω στο Λιβυκό Πέλαγος.
Και όποτε έπρεπε να γίνουν προσλήψεις, ο Βαρδής είχε πάντα την ίδια πρόταση: «Φέρτε κανέναν Κρητικό κι αν είναι και Σφακιανός προχωρήστε χωρίς να με ρωτήσετε». Το Πολεμικό Ναυτικό, η Κρήτη και η Μαριάννα ήταν οι έρωτες της ζωής του.
Η γνωριμία με τη Μαριάννα
Ο νεαρός Βαρδής είχε δει 2-3 φορές τη Μαριάννα στον Πειραιά, στο σπίτι που την είχε στείλει η μάνα της από την Ερμιόνη για να τελειώσει το γυμνάσιο θηλέων. Μια μέρα ο Βαρδής τής πρότεινε να πάνε με το τρόλεϊ στην Πλατεία Αλεξάνδρας στο Πασαλιμάνι να πιουν μια πορτοκαλάδα. Αυτό ήταν. Η Μαριάννα έφυγε για σπουδές στο Κολοράντο, αλλά με τον Βαρδή αλληλογραφούσαν συνεχώς. Και όταν εκείνος πήγε στη Χονολουλού για δουλειές του Πολεμικού Ναυτικού, ο «θρύλος» λέει ότι η Μαριάννα το «έσκασε» και πήγε και τον συνάντησε.
Παντρεύτηκαν με κουμπάρο τον Χρήστο Λαμπράκη το ’61. Και έφυγαν μαζί για την Αγγλία – ο Βαρδής για να φοιτήσει στη Σχολή Ναυτικής Διοίκησης. Εκεί γεννήθηκε ο Γιάννης (ο Τζίγκερ) το ’62. Και αργότερα στην Αθήνα η Χριστιάνα το ’64, ο Γιώργος το ’67, ο Νίκος το ’74 και η Βαρδιάννα το ’76.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έμεναν στην οδό Πιπίνου, στο διαμέρισμα – προίκα της Μαριάννας. Το σπίτι αυτό μπήκε εγγύηση για να βοηθήσει ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο του Βαρδή και του Νίκου, του αδελφού του: ένα σταθμό ανεφοδιασμού πλοίων στους Καλούς Λιμένες του νομού Ηρακλείου, πάνω στο Λιβυκό Πέλαγος.
Πώς όμως ένας άνθρωπος, που δεν είχε καμία εξειδίκευση στα επιχειρηματικά, κατάφερε να διαπρέψει στον εφοπλιστικό, στον τραπεζικό, στον ξενοδοχειακό κλάδο, καθώς και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης; Πώς κατάφερε να γιγαντώσει τη Motor Oil, μια μικρή εταιρεία που το ’72 προσπαθούσε να βγάλει λιπαντικά; Πώς εμπνεύστηκε την Τράπεζα Χίου, πυλώνα στη συνέχεια της Τράπεζας Πειραιώς; Πώς τόλμησε τη δεκαετία του ’80 να κατασκευάσει στο Μανχάταν, μαζί με έναν Αμερικανό, το μέγαρο Corinthia (εκ της Κορίνθου) με 863 διαμερίσματα; Πώς αποφάσισε την «απόβαση» στην Αίγυπτο, παίρνοντας το ρίσκο να χρηματοδοτήσουν δική τους εξόρυξη;
Οταν το ’96 –ύστερα από ενάμιση χρόνο διαβουλεύσεων– ανακοινώθηκε η συνεργασία της Motor Oil με την Aramco, τον κολοσσό πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, το όνομα των Βαρδινογιάννηδων άρχισε να ακούγεται στα ευρωπαϊκά σαλόνια της ενέργειας. Τι έλειπε λοιπόν; Η διεθνοποίηση και η είσοδος της Motor Oil στο χρηματιστήριο για να σταματήσει η κουβέντα ότι πρόκειται απλώς για μια οικογενειακή επιχείρηση.
«Πού τα είχε μάθει όλα αυτά;», αναρωτιέται ακόμη και σήμερα στενός του συνεργάτης. «Στο Ναυτικό; Οχι βέβαια!». Και όμως η «θητεία» του τον είχε διδάξει πολλά.
ΦΕΣ! Φύλλο Εγγράφου Συνεργασίας! Αν ένας τμηματάρχης είχε μια πρόταση, την έγραφε σε ένα ΦΕΣ και το προωθούσε στους «από πάνω». Προϊστάμενοι και διευθυντές σημείωναν αριστερά του εγγράφου τις παρατηρήσεις τους και όταν αυτό έφτανε τελικά στον Βαρδή μπορούσε να δει όλα τα επιχειρήματα, υπέρ και κατά, της αρχικής πρότασης. «Διαφάνεια – Ιεραρχία – Δημοκρατία», σχολιάζει ένας διευθυντής του, προσθέτοντας ότι μπορεί πλέον το ΦΕΣ να είναι ηλεκτρονικό και να συντάσσεται στα αγγλικά, αλλά τίτλο δεν έχει αλλάξει, για να θυμίζει σε όλους τη ναυτική «καταγωγή» του.
Το 2005 οι Βαρδινογιάννηδες προχωρούν στην εξαγορά του ποσοστού της Aramco, ενθουσιάζοντας ξένους επενδυτές, που βρήκαν την ευκαιρία να «τοποθετηθούν» στη Motor Oil. Και έρχεται το 2009, που ύστερα από έναν χρόνο διαβουλεύσεων η Motor Oil εξαγοράζει τη Shell Ελλάδος αποκτώντας και έναν δεύτερο, εκτός της Avin, βραχίονα στη λιανική.
Η έλευση στη Motor Oil του πρωτότοκου γιου του, Γιάννη, σηματοδοτεί –εκτός των άλλων– και το άνοιγμα του ομίλου στην πράσινη ενέργεια. Με εξαγορές και συνέργειες είναι πλέον ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ανανεώσιμης ενέργειας όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά στην ευρύτερη περιοχή.
Στα τέλη της δεκαετίας του 2010 ο Βαρδής αποφασίζει να μοιράσει την περιουσία του στα παιδιά του και να ζήσει «μόνο με τη σύνταξη του ναυτικού» – όπως χαριτολογώντας έλεγε. Η ανάληψη όμως των ηνίων των επιχειρήσεων από τους δύο μεγαλύτερους γιους του, τον Γιάννη και τον Γιώργο, δεν σήμανε τη συνταξιοδότησή του. Συνέχισε να «επιβλέπει» τα πάντα. Μέχρι που ήρθε ο θάνατος της Μαριάννας.
Ναι, ο Βαρδής τους τελευταίους μήνες είχε αρχίσει να αποσύρεται από τις παρέες. Η απουσία της γυναίκας, που ήταν πλάι του 70 χρόνια, δεν μπορούσε να εξισορροπηθεί. Κι ας τον νοιάζονταν τα παιδιά του, τα δεκατρία εγγόνια του –ανάμεσά τους τρεις Βαρδήδες!– και τα δύο δισέγγονα.
Είκοσι δύο μέρες πριν πατήσει τα 91 «έφυγε». Για να προστεθεί στην όχι και τόσο μεγάλη παρέα των ανθρώπων που πορεύθηκαν, όπως έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ, με «απλότητα στο στυλ – ακρίβεια στη σκέψη – αποφασιστικότητα στη ζωή».
