Οι εστίες της ευλογιάς σε φάρμες έχουν φτάσει τις 146 και οι θανατώσεις τις 28.109. Την ίδια στιγμή, το προσωπικό που υπάρχει στις Κτηνιατρικές Διευθύνσεις δεν μπορεί να ανταποκριθεί ούτε στις κανονικές καθημερινές ανάγκες για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου. Ειδικοί επισημαίνουν τις «τρύπες» των ελέγχων, τονίζοντας ότι πλέον θα συναντάμε ολοένα και πιο συχνά ζωονόσους εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και των παρεμβάσεων του ανθρώπου στη φύση.
Ζώα «χαμένα» στη γραφειοκρατία
Της Τάνιας Γεωργιοπούλου
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Νίκος Φωτεινιάς προϊστάμενος της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης έφυγε από το γραφείο του στην Κομοτηνή παρά τον φόρτο εργασίας που είχε. Χρειαζόταν να ληφθούν δείγματα από δύο κτηνοτροφικές μονάδες στον νομό Ροδόπης και να εξεταστούν για την ευλογιά των αιγοπροβάτων, αλλά δεν υπήρχε κάποιος άλλος κτηνίατρος για να κάνει τη δειγματοληψία. Τα δείγματα στάλθηκαν αμέσως στην Αθήνα, όπου βρίσκεται το διαπιστευμένο ιστολογικό εργαστήριο. Δύο μέρες μετά, ήταν Πέμπτη το πρωί, ο κ. Φωτεινιάς έμαθε τηλεφωνικά τα αποτελέσματα: η μία μονάδα ήταν αρνητική, αλλά η άλλη ήταν θετική και τα ζώα, περίπου 320 αιγοπρόβατα, έπρεπε να θανατωθούν. Η γραπτή επίσημη ενημέρωση έφτασε στο μέιλ του λίγες ώρες αργότερα, αλλά η διαδικασία για τη θανάτωση των ζώων είχε ήδη πραγματοποιηθεί. «Εχει σημασία να παίρνουμε γρήγορα δείγματα και να βγαίνουν γρήγορα τα αποτελέσματα, για να περιοριστεί η διάδοση», λέει στην «Κ» ο κ. Φωτεινιάς.
Νωρίτερα εκείνη την ημέρα, όπως και όλες τις άλλες ημέρες ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες έπρεπε να λύσει πολλά γραφειοκρατικά θέματα που έχουν προκύψει από τα μέτρα για την αντιμετώπιση της ευλογιάς των αιγοπροβάτων και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και τις ανάγκες για την αντιμετώπιση της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών: να βρεθούν συνεργεία για να ανοιχτούν τάφροι για τον ενταφιασμό των ζώων, να γίνει προμήθεια υλικών για τις δειγματοληψίες, να βρεθεί καθαριστήριο αυτοκινήτων για να γίνονται οι αναγκαίες απολυμάνσεις και πολλά άλλα. Και βέβαια όλα αυτά με τις γνωστές σε όλους διαδικασίες του Δημοσίου.
«Ολα αυτά είναι έκτακτες διαδικασίες που έχουν προκύψει. Ομως το προσωπικό που υπάρχει αυτή τη στιγμή στις Κτηνιατρικές Διευθύνσεις δεν μπορεί να ανταποκριθεί ούτε στις κανονικές καθημερινές ανάγκες για την προστασία του ζωικού κεφαλαίου της χώρας. Αυτός είναι ο λόγος που στην Ευρώπη έχει εκριζωθεί ο μελιταίος πυρετός για τα αιγοπρόβατα, μια ασθένεια που μπορεί να περάσει και στον άνθρωπο αν πιει γάλα που δεν έχει παστεριωθεί, αλλά εδώ στην Ελλάδα έχουμε ακόμη κρούσματα», λέει ο κ. Φωτεινιάς.
«Οταν ήμουν στο πανεπιστήμιο, την πανώλη των μικρών μηρυκαστικών, την ευλογιά, την οζώδη δερματίτιδα τις διαβάζαμε στις υποσημειώσεις με μικρά γράμματα. Ηταν στο κεφάλαιο “εξωτικά νοσήματα”, δεν υπήρχαν στην Ελλάδα. Ομως με το εμπόριο και τις μετακινήσεις αλλά και με την αλλαγή του κλίματος, ασθένειες που υπήρχαν στην Αφρική έφτασαν στην Ευρώπη και εγκαταστάθηκαν», σημειώνει ο κ. Φωτεινιάς. Οπως διηγείται, μια πτήση που ξεκίνησε από την Αφρική με τελικό προορισμό τη Γεωργία ήταν ο μεταφορέας της αφρικανικής πανώλης των χοίρων. «Το κρέας η εταιρεία το είχε προμηθευτεί από την Αφρική και προφανώς δεν είχε ψηθεί καλά. Ετσι, ο ιός παρέμεινε στα κόκκαλα του κρέατος που σερβιρίστηκε. Οι άνθρωποι που έφαγαν δεν έπαθαν κάτι –γιατί δεν μεταδίδεται στον άνθρωπο ο ιός– αλλά η εταιρεία πέταξε τα υπολείμματα από τα γεύματα στη Γεωργία. Εφαγαν τα άγρια ζώα και έτσι διαδόθηκε ο ιός. Σήμερα έχει φτάσει μέχρι και στην άγρια πανίδα στη Γερμανία και λαμβάνονται πολλά μέτρα για να μην περάσει στις μονάδες εκτροφής χοίρων», καταλήγει.
«Πρέπει να απαλλαγούμε από τη διεκπεραίωση κάποιων διαδικασιών ώστε να είμαστε κοντά στους παραγωγούς», τονίζει ο Νίκος Φωτεινιάς, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης.
Πίσω στην ελληνική καθημερινότητα, οι δυσκολίες με τα χρόνια μεγάλωσαν για τις κτηνιατρικές υπηρεσίες του Δημοσίου, γιατί απαιτούνται όλο και περισσότερη εγρήγορση και έλεγχοι, αλλά ταυτόχρονα ο αριθμός του απασχολούμενου προσωπικού μειώθηκε. «Οταν το 2000 προσλήφθηκα στην Κτηνιατρική Διεύθυνση Ροδόπης, στις κτηνιατρικές υπηρεσίες ήμασταν 1.200 άτομα. Τώρα έχουμε μείνει 500 στις υπηρεσίες του υπουργείου και της περιφέρειας σε όλη την Ελλάδα. Και αυτά που πρέπει να κάνουμε έχουν πολλαπλασιαστεί και διευρυνθεί. Ελέγχουμε τις μονάδες, τα σφαγεία, τις μεταφορές των ζώων, τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας τροφίμων, τα ιπποειδή, τα αδέσποτα. Παράλληλα οι κτηνίατροι χρειάζεται να διεκπεραιώνουν και όλη τη γραφειοκρατία, οπότε συχνά δεν προλαβαίνουν να βγουν στο πεδίο όπου είναι η κανονική τους δουλειά», τονίζει ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Κτηνιατρικής Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης.
Ο κ. Φωτεινιάς εξηγεί ότι σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό οι κτηνίατροι να απαλλαγούν από τη διεκπεραίωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών ώστε να μπορέσουν να είναι πραγματικά κοντά στους παραγωγούς και να τους βοηθούν όσον αφορά την προστασία του ζωικού κεφαλαίου. Η επιδημία ευλογιάς των μικρών μηρυκαστικών έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες στους κτηνοτρόφους. «Το ιδιαίτερα μεταδοτικό αυτό νόσημα, σε συνδυασμό με τις ελλείψεις σε προσωπικό, επιδεινώνει την ήδη δύσκολη κατάσταση των κτηνοτρόφων, απειλώντας τη βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεών τους», αναφέρουν σε ανακοίνωσή τους.
Εστίες και θανατώσεις
Με βάση τα τελευταία στοιχεία που ανακοίνωσε το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, οι εστίες της ευλογιάς σε μονάδες έχουν φτάσει τις 146 και οι θανατώσεις τις 28.109. Στο μεταξύ, με βάση τα νέα επιδημιολογικά δεδομένα και κατόπιν εισήγησης της Γενικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, από σήμερα έως και την 8/11/2024 απαγορεύονται όλες οι μετακινήσεις αιγοπροβάτων εντός της ελληνικής επικράτειας με σκοπό την πάχυνση και την αναπαραγωγή. Επιτρέπονται οι μετακινήσεις αιγοπροβάτων προς σφαγή, μόνο στις περιφερειακές ενότητες της χώρας που είναι ελεύθερες του νοσήματος, ήτοι στις περιφερειακές ενότητες των Περιφερειών Αττικής, Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου, Ιονίων Νήσων, Κρήτης, Δυτικής Ελλάδας, Ηπεί-ρου και Δυτικής Μακεδονίας.
Η πανώλη πηδούσε από νομό σε νομό, δεν υπήρχε έλεγχος
Του Γιάννη Ελαφρού
Δεν μπορεί να υπάρχει καμία επανάπαυση απέναντι στις ζωονόσους, τις οποίες θα συναντάμε όλο και συχνότερα, καθώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες έρχονται ολοένα και πιο κοντά στην άγρια φύση και η κλιματική αλλαγή διευκολύνει τη διάδοσή τους. «Οι ζωονόσοι δεν έχουν σύνορα, απαιτείται διαρκής επιφυλακή, γνώση και επιτήρηση», τονίζει στην «Κ» ο παθολόγος Γιώργος Παππάς, με μακρόχρονη ενασχόληση με τις λοιμώξεις και ειδικά τις ζωονόσους, με τη βοήθεια του οποίου ανιχνεύουμε τις νέες προκλήσεις σε αυτό το πεδίο.
Η συζήτησή μας γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρη, καθώς υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις για τη γρίπη των πτηνών στις ΗΠΑ. «Αυτή τη στιγμή ο ιός επωάζεται στην Αμερική και βέβαια στη συνέχεια μπορεί να βρεθεί σε πάρα πολλές χώρες. Σε αρκετές περιοχές των ΗΠΑ υπήρχε έξαρση της γρίπης των πτηνών τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο από τον Μάρτιο φέτος έχει περάσει βεβαιωμένα και σε βοοειδή σε 14 πολιτείες. Ο ιός εντοπίζεται κυρίως στους μαστούς των αγελάδων και σε μεγάλες συγκεντρώσεις στο γάλα τους. Ευτυχώς, η παστερίωση εξολοθρεύει τον ιό. Το 2024 καταγράφηκαν επίσης κρούσματα σε ανθρώπους στις ΗΠΑ, ήπιων συμπτωμάτων, ενώ στα τέλη Αυγούστου υπήρξε κρούσμα Η5Ν1 σε κάτοικο του Μιζούρι, χωρίς να έχει καταγραφεί στην περιοχή ο ιός σε πτηνά ή θηλαστικά. Πρόκειται για πολύ ανησυχητική εξέλιξη, καθώς η μεγάλη απειλή είναι να δημιουργηθεί στέλεχος που να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και να έχουμε μια νέα πανδημία. Δυστυχώς, μέχρι τώρα στις ΗΠΑ εμφανίζονται σοβαρές δυσλειτουργίες και μεγάλη ανεπάρκεια στην παρακολούθηση, την ανίχνευση και στον έλεγχο των κρουσμάτων», σημειώνει ο κ. Παππάς. «Σε κάθε περίπτωση, αυτό που γίνεται σήμερα στην Αμερική είναι η εξελικτική προσαρμογή του ιού H5N1», λέει με ανησυχία ο παθολόγος.
Το 2022 η γρίπη των πτηνών είχε πλήξει και την Ευρώπη και τη χώρα μας. Στις Πρέσπες σημειώθηκαν μαζικοί θάνατοι αργυροπελεκάνων, χάθηκαν μέσα σε μικρό διάστημα σχεδόν 1.800 πουλιά, το 55%-70% του πληθυσμού. «Οι αργυροπελεκάνοι κινδύνευσαν τότε με εξαφάνιση. Δεν ασχολήθηκε, δυστυχώς, κανείς. Ο,τι δεν έχει να κάνει με άμεσο κίνδυνο για τη ζωή μας, δεν απασχολεί. Κι όμως, τότε είχε γίνει μεγάλη καταστροφή σε όλη την Ευρώπη, σε πτηνοτροφεία κυρίως θυσιάστηκαν εκατομμύρια ζώα», αναφέρει ο κ. Παππάς. Και συμπληρώνει: «Το 2024 επίσημα δεν υπάρχει κρούσμα στην Ελλάδα, υπογραμμίζω το επίσημα».
Ομως, οι έλεγχοι και η επιτήρηση στη χώρα μας δεν είναι στο επίπεδο που πρέπει. «Στην Ελλάδα έχουμε εδώ και χρόνια το πρόβλημα του μελιταίου πυρετού στα αιγοπρόβατα. Δυστυχώς, είμαστε πρώτοι σε κρούσματα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με μεγάλη διαφορά από τον δεύτερο, άρα κάτι δεν κάνουμε καλά. Αλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, που είχαν επίσης πρόβλημα, έχουν καταφέρει να το ελέγξουν», τονίζει ο ειδικός στις ζωονόσους. Οταν ο μελιταίος πυρετός περνάει στον άνθρωπο είναι μια επώδυνη νόσος, προκαλώντας υποτροπές και επίμονες συνέπειες.
«Η κλιματική αλλαγή και οι παρεμβάσεις στη φύση είναι δύο παράγοντες που θα γεμίσουν ζωονόσους τον κόσμο», εξηγεί ο παθολόγος Γιώργος Παππάς.
Αν και η πανώλη των αιγοπροβάτων, όπως και η ευλογιά το καλοκαίρι, δεν είναι ζωονόσοι καθώς δεν μεταδίδονται στον άνθρωπο, η ευκολία με την οποία διαδόθηκαν στη χώρα μας δείχνει τις τρύπες του συστήματος. «Δείτε τι έγινε με την πανώλη των αιγοπροβάτων. Πηδούσε από νομό σε νομό, αυτό σημαίνει πως δεν υπήρχε έλεγχος. Αντίστοιχα και με την ευλογιά. Υπήρξαν παράνομες μετακινήσεις; Υπάρχουν ευθύνες στην πολιτεία, αλλά και σε ιδιώτες», σχολιάζει ο κ. Παππάς.
Η ανάγκη αναβάθμισης των ελέγχων έρχεται από το μέλλον. «Τα περισσότερα παθογόνα ξεκινούν ως ζωονόσοι, όπως ο κορωνοϊός, ο HIV, η ευλογιά των πιθήκων (mpox). Γιατί γίνεται αυτό; Παρεμβαίνουμε στη φύση. Ξεχερσώνουμε ένα δάσος για λόγους βιομηχανικής – οικονομικής ανάπτυξης, αλλά καμιά φορά και επιβίωσης από ντόπιους πληθυσμούς. Κι ένας ιός που βρισκόταν θαμμένος εκεί έρχεται σε επαφή με τον άνθρωπο. Αυτό έγινε με τον Εμπολα στη Δυτική Αφρική, με αποτέλεσμα 10.000 νεκρούς». Ο κ. Παππάς φέρνει και το παράδειγμα της Κίνας με τις παράνομες αγορές άγριων ζώων, «έναν πολύ προσοδοφόρο τομέα, που μας λένε πως δεν μπορεί να απαγορευθεί. Ετσι όμως μπορούμε να βγάλουμε καινούργια παθογόνα από μια σπηλιά και να τα πάμε σε όλο τον κόσμο».
Τώρα επιπλέον υπάρχει και η κλιματική αλλαγή, που δημιουργεί νέα δεδομένα. «Για παράδειγμα, παλιότερα δεν ξέραμε στην Ελλάδα τον ιό του Δυτικού Νείλου. Φέτος σημειώθηκε ρεκόρ παρουσίας του σε περιφερειακές ενότητες, καθώς εξαπλώθηκε από την κεντρική και ανατολική Μακεδονία-Θράκη και στη Θεσσαλία. Σημειώνονται αλλαγές στις διαδρομές των αποδημητικών πτηνών, στα σημεία όπου θα συναντήσουν τα κουνούπια, τα οποία στη συνέχεια θα μεταδώσουν τον ιό στον άνθρωπο. Ταυτόχρονα, το πιο ζεστό περιβάλλον δημιουργεί καλύτερες συνθήκες για να αναπαραχθούν τα κουνούπια», εξηγεί ο παθολόγος. Οπως σημειώνει, άλλα κουνούπια θα φέρουν άλλες εξωτικές ασθένειες που παλιότερα δεν ευδοκιμούσαν στην Ελλάδα, όπως ο δάγκειος πυρετός και η τσικουνγκούνια. «Η κλιματική αλλαγή και οι παρεμβάσεις στη φύση είναι δύο παράγοντες που θα γεμίσουν ζωονόσους τον κόσμο», υπογραμμίζει.
Τι κάνουμε; «Απαιτείται προληπτική επιτήρηση κι αν βρεθεί ένα παθογόνο, να δούμε από πού μπήκε, τι λάθη έγιναν κ.λπ. Απαιτείται δίκτυο παρακολούθησης και ελέγχου από την πολιτεία. Από εκεί και πέρα πρέπει να είμαστε έτοιμοι, γιατί θα έχουμε περιστατικά και στην Ελλάδα. Ποιοι θα διαγνώσουν π.χ. τον δάγκειο πυρετό; Ποιοι θα θεραπεύσουν όσους νοσήσουν; Πόσο έχουν ενημερωθεί οι υπηρεσίες, αλλά και οι πολίτες; Ακόμη και για τα ταξίδια τους σε χώρες με ανεπαρκή συστήματα υγείας, από αυτές που αγαπάμε να αγνοούμε;»
