Τα χαρακώματα του «εμφυλίου» στήνουν και πάλι ειδικότητες των εκπαιδευτικών ενόψει των διορισμών για την επόμενη σχολική χρονιά, αλλά και των νέων προγραμμάτων σπουδών που δοκιμάζονται πιλοτικά στα Πειραματικά και Πρότυπα σχολεία. Η Ελλάδα εμφανίζει το παράδοξο να έχει συνολικά 75 ειδικότητες εκπαιδευτικών γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, οι οποίες διεκδικούν περισσότερες ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων τους για να εδραιώσουν τη θέση τους στην εκπαίδευση. Το πρόβλημα είναι οξύτερο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η ύπαρξη πολλών ειδικοτήτων καθηγητών και η πίεση των επιστημονικών ενώσεων, ώστε να έχουν τα μέλη τους επαγγελματική διέξοδο στην εκπαίδευση –απόρροια της αντίστοιχης πίεσης από τα πανεπιστήμια– προκαλεί στρεβλώσεις: η διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων ανατίθεται σε διαφορετικές ειδικότητες, ενώ καθιερώνονται πολλά μονόωρα μαθήματα για να βολευτούν όλοι.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα: καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας ανέφερε στην «Κ» ανησυχίες μήπως το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής στο γυμνάσιο διδαχθεί από το επόμενο έτος από φιλολόγους ή θεολόγους. Την ίδια στιγμή, καθηγητές Χημείας, Βιολογίας, Γεωγραφίας διαμαρτύρονται με υπομνήματά τους γιατί τα μαθήματά τους διδάσκονται στο γυμνάσιο μία ώρα την εβδομάδα και βάλλουν κατά των Θρησκευτικών που διδάσκονται δύο ώρες. Επίσης, φιλόλογοι διαμαρτύρονται για τη διδασκαλία της Ιστορίας από καθηγητές ξένων γλωσσών ή και θεολόγους, ενώ ουκ ολίγες είναι οι κόντρες μεταξύ συναφών ειδικοτήτων στην επαγγελματική εκπαίδευση (π.χ. γεωπόνοι εναντίον δασολόγων, οικονομολόγοι εναντίον νομικών κ.ά.). Οσο για τις ώρες των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων που εισήχθησαν πρόσφατα στα σχολεία, συνήθως ανατίθενται σε ειδικότητες που δεν συμπληρώνουν το υποχρεωτικό τους εβδομαδιαίο ωράριο μόνο από τη διδασκαλία του μαθήματος που σπούδασαν (π.χ. ξένη γλώσσα κ.λπ.).
«Οποιο “άνοιγμα” – μάθημα δημιουργείται στο αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα, κάθε ειδικότητα θέλει να το οικειοποιηθεί», λέει στην «Κ» στέλεχος του υπουργείου Παιδείας. «Ειδικά τα Θρησκευτικά δέχονται συχνά επιθέσεις, ο κανιβαλισμός του μαθήματος από άλλες ειδικότητες καθηγητών είναι μόνιμο μοτίβο», λέει ο Σταύρος Γιαγκάζογλου, αναπληρωτής καθηγητής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και επί σειρά ετών στέλεχος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του, διαδόχου του, Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ). Εξίσου μεγάλες μάχες γίνονται ώστε ένα μάθημα να συμπεριληφθεί σε όσα εξετάζονται στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Ο κλάδος των χημικών θυμάται ακόμη τον αγώνα, το 2013, οι υποψήφιοι για συγκεκριμένες σχολές ΑΕΙ να εξετάζονται στη Χημεία-Βιοχημεία και όχι στην Πληροφορική, όπως προέβλεπε ο αρχικός σχεδιασμός της τότε ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας. Η συμπερίληψη ενός μαθήματος στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα δεν σημαίνει μόνο επιπλέον θέσεις στα σχολεία για τη συναφή ειδικότητα, αλλά και εκτίναξη της ζήτησης από τους υποψηφίους για φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα.
Ράβε – ξήλωνε
«Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες ενός ιδιότυπου “εμφυλίου πολέμου” μεταξύ των εκπαιδευτικών. Ο λόγος είναι οι συνεχείς αναδιαρθρώσεις του ωρολογίου προγράμματος και η αξιοποίηση ή περιθωριοποίηση εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων. Υπάρχουν μαθήματα που (ξανα)μπαίνουν στο ωρολόγιο πρόγραμμα (Λατινικά), μαθήματα που καταργούνται (Κοινωνιολογία), μαθήματα που ενισχύονται (Πληροφορική) και μαθήματα που αποδυναμώνονται και γίνονται μονόωρα (Χημεία). Μαθήματα που διαχρονικά είναι υποτιμημένα (Μουσική) ακόμη και στο δημοτικό και άλλα που παραμένουν ακλόνητα. Την ίδια στιγμή οι εκπαιδευτικοί των διαφόρων ειδικοτήτων αγωνιούν για τη θέση τους στα σχολεία, το ωράριό τους και, δικαιολογημένα, επιχειρούν να υπερασπιστούν την ειδικότητά τους και τελικά τη δουλειά τους», παρατηρεί ο Μανώλης Κουτούζης, καθηγητής στη Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων και κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. «Αναρωτιέται κάποιος αν οι αλλαγές γίνονται με κάποια αντίστοιχη τεκμηρίωση, διεθνή πρακτική, στη βάση κάποιων παιδαγωγικών ή εκπαιδευτικών αρχών και κριτηρίων, ή ακόμη καλύτερα ακολουθώντας μια στρατηγική για το εκπαιδευτικό μας σύστημα», συμπληρώνει ο ίδιος.
Οσοι διδάσκουν μονόωρα μαθήματα αναγκάζονται να εργάζονται σε περισσότερες σχολικές μονάδες.
«Κάποιες ειδικότητες πρέπει να μαζεύουν ώρες για να συμπληρώνουν οι εκπαιδευτικοί το ελάχιστο ωράριό τους σε ένα σχολείο. Αλλιώς, καλούνται να διδάσκουν σε έως και πέντε όμορα σχολεία. Ποιος το θέλει;», τονίζει ο Σωτήρης Γκλαβάς, πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του ΙΕΠ. «Τη δεκαετία του ’70 είχαμε περίπου 20 ειδικότητες. Το 2010 φθάσαμε στις 165, μαζί με αυτές της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Τώρα βρισκόμαστε στις 75», λέει έμπειρο στέλεχος της εκπαιδευτικής διοίκησης. «Τις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης επινοήθηκαν ειδικότητες για να βρουν διέξοδο πτυχιούχοι ΑΕΙ. Με την οικονομική κρίση άρχισαν οι περικοπές», προσθέτει. «Αιτία είναι και η προβληματική σχέση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Δεν ισχυρίζομαι ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να ετεροκαθορίζεται, αλλά όταν η βασική επαγγελματική διέξοδος των αποφοίτων πολλών τμημάτων ΑΕΙ είναι η δημόσια εκπαίδευση, αυτό θα δημιουργεί κορεσμό, ανταγωνισμό και απαιτήσεις για ενίσχυση συγκεκριμένων μαθημάτων έναντι άλλων, προκειμένου να υπάρξουν θέσεις εργασίας» σημειώνει ο κ. Κουτούζης.
Πρόβλημα είναι και οι συνεχείς αυξομειώσεις του διδακτικού χρόνου στα σχολεία. Εως το 2016 ο εβδομαδιαίος χρόνος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε σε 30 ώρες –για οικονομικούς λόγους, αλλά και την αποφόρτιση των μαθητών και των οικογενειών τους, όπως ελέχθη–, ενώ κατόπιν οι ώρες αυξήθηκαν από 33 έως 35 ανά τάξη σε γυμνάσιο και γύκειο.
Μια απλή αλήθεια
«Ο χρόνος διδασκαλίας στο σχολείο είναι πεπερασμένος, όπως και οι οικονομικοί πόροι της χώρας. Αυτή την απλή αλήθεια φαίνεται να ξεχνούν οι επιμέρους ειδικότητες εκπαιδευτικών, που όλες μάχονται μέχρις εσχάτων ώστε να αυξηθεί το μερίδιο του χρόνου που καταλαμβάνουν τα μαθήματά τους στο ωρολόγιο πρόγραμμα, με περίπου πανομοιότυπα επιχειρήματα για την αξία του μαθήματός τους. Εάν κάποιος υπουργός ήθελε να ικανοποιήσει τα αιτήματα όλων των ειδικοτήτων –τα μέλη τους άλλωστε είναι και αυτά μέρος του εκλογικού σώματος– θα έπρεπε οι μαθητές να μένουν στο σχολείο έως αργά το απόγευμα ή ακόμη και το βράδυ», τονίζει ο Κώστας Δημόπουλος, καθηγητής Σχολικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
«Η ανασφάλεια που προκαλεί η κατάσταση αυτή οδηγεί και στον “εμφύλιο” μεταξύ των ειδικοτήτων αλλά, σύμφωνα με έρευνες, και σε “ασυμμετρίες” και ανισότητες. Ειδικότητες “προνομιούχες” και ειδικότητες “περιφερειακές” συνυπάρχουν στα σχολεία, όχι πάντα χωρίς εντάσεις. Αυτά φαίνεται ότι έχουν επίπτωση και στην κουλτούρα των σχολείων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δεν προάγουν τη συλλογικότητα, τη συναδελφικότητα αλλά και τον ορθολογικό μακροπρόθεσμο προγραμματισμό του εκπαιδευτικού έργου. Αναρωτιέμαι, πώς θα ενταχθεί στην κουλτούρα του σχολείου εκπαιδευτικός που εργάζεται σε δύο ή και τρία διαφορετικά σχολεία; Εχουν αξιολογηθεί τέτοιες πρακτικές ως προς την αποτελεσματικότητά τους και την επίδρασή τους στο εκπαιδευτικό έργο; Μήπως πρέπει να αξιολογηθούν παράλληλα, ή ακόμη καλύτερα, σε συνάρτηση με την αυτοαξιολόγηση των σχολείων;» παρατηρεί ο κ. Κουτούζης, τονίζοντας: «Κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω είναι, κατά τη γνώμη μου, η έλλειψη στρατηγικής στην Παιδεία, η οποία θα έθετε συγκεκριμένους μακροπρόθεσμους στόχους και κατευθύνσεις σε όλες τις βαθμίδες».
Ο κατακερματισμός του διδακτικού χρόνου σε μαθήματα της μιας ώρας
Μια πτυχή των διαγκωνισμών των ειδικοτήτων των εκπαιδευτικών για να βρουν θέση στο σχολείο είναι τα μονόωρα μαθήματα, τα οποία διδάσκονται μόλις μία ώρα την εβδομάδα. Δώρο άδωρο είναι τελικά η διδασκαλία τους, αφού καταλήγει αποσπασματική και χωρίς συνέχεια. «Μία ώρα ίσον καμία ώρα», παρατηρεί σκωπτικά στην «Κ» ο Σωτήρης Γκλαβάς, πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του, διαδόχου του, Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ). «Ποια παιδαγωγική αρχή υπαγορεύει την ύπαρξη μονόωρων μαθημάτων που (δικαίως;) απαξιώνονται στη συνείδηση μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών;», ρωτάει ο Μανώλης Κουτούζης, καθηγητής στη Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. «Το πλήθος των γνωστικών αντικειμένων προκαλεί τη στρέβλωση των μονόωρων μαθημάτων. Οφείλουμε να επανεξετάσουμε το πρόγραμμα», προσθέτει από την πλευρά του μιλώντας στην «Κ» ο πρόεδρος του ΙΕΠ Γιάννης Αντωνίου.
«Αφού δεν είναι δυνατόν να αυξήσουμε τον διδακτικό χρόνο ώστε να ικανοποιήσουμε όλα τα αιτήματα, κάνουμε διαχρονικά κάτι πιο απλό. Χωρίζουμε τον διδακτικό χρόνο σε πολλά μικρά κομματάκια, ώστε να πάρουν όλες οι ειδικότητες το δικό τους έστω μικρό κομμάτι. Με διάφορες κατά καιρούς αποφάσεις, οι επιμέρους ειδικότητες “τρύπωναν” στο σχολείο προς ικανοποίηση της εκλεκτής εκλογικής πελατείας, παίρνοντας η κάθε μια από αυτές το μικρό κομματάκι της στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Ετσι φθάσαμε στο περίφημο φαινόμενο των μονόωρων μαθημάτων, ιδιαίτερα στο γυμνάσιο», παρατηρεί στην «Κ» ο Κώστας Δημόπουλος, καθηγητής Σχολικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Ενδεικτικό είναι ότι το 1961 στο γυμνάσιο υπήρχαν μόνο 4 μονόωρα μαθήματα (ΦΕΚ160/13.9.1961 τεύχος Α), το 1977 τα μαθήματα αυτά έγιναν 10 (ΦΕΚ 270/20.09.1977 τεύχος Α), το 1981 αυξήθηκαν σε 16 (ΦΕΚ 315/19.10.1981 τεύχος Α) για να καταλήξουμε σήμερα τα μονόωρα μαθήματα να είναι 22 και να «καταλαμβάνουν» το 22% του συνολικού διδακτικού χρόνου. Μονόωρη είναι η διδασκαλία των Θρησκευτικών στις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού, όπως και του μαθήματος Τεχνολογίες της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας σε όλο το δημοτικό. Στο λύκειο δεν υπάρχουν μονόωρα μαθήματα, πλην της δεύτερης ξένης γλώσσας στη β΄ τάξη.
Μονόωρα μαθήματα βεβαίως υπάρχουν και σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα, αλλά σε πολύ πιο περιορισμένο βαθμό. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον κ. Δημόπουλο, στην αντίστοιχη με το γυμνάσιο βαθμίδα στη Φινλανδία υπάρχουν 7 μονόωρα μαθήματα και στην Κύπρο 11, αλλά στη Γαλλία κανένα. «Μπορεί με τα μονόωρα μαθήματα να βολεύονται όλες οι ειδικότητες, αλλά είναι βέβαιο πως τα μαθήματα αυτά λειτουργούν εις βάρος των μαθητών. Και αυτό διότι, πρώτον τα μαθήματα αυτά ουσιαστικά δεν διδάσκονται, αφού ο χρόνος της μιας ώρας εβδομαδιαία, που πολύ συχνά μάλιστα χάνεται λόγω καταλήψεων, εκδρομών, αργιών, κακοκαιριών ή άλλων λόγων, δεν επαρκεί. Ουσιαστικά γίνεται ένα “πασάλειμμα”. Δεύτερον, τα μαθήματα αυτά με το να διδάσκονται μια μόνο ώρα εμποδίζουν την ανάπτυξη της απαραίτητης σχέσης εκπαιδευτικού – μαθητή. Τρίτον, τα μαθήματα αυτά γίνονται ο λόγος οι εκπαιδευτικοί διαφόρων ειδικοτήτων για να συμπληρώσουν ωράριο να χρειάζεται να μετακινούνται σε πολλά σχολεία, διασπώντας έτσι την απαραίτητη ενότητα και συνοχή του συλλόγου διδασκόντων», λέει ο καθηγητής.
Ο άμεσος ανασχεδιασμός των αναλυτικών και κατ’ επέκταση ωρολογίων προγραμμάτων κρίνεται αναγκαίος ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο των μονόωρων μαθημάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση προτείνονται λύσεις, όπως για παράδειγμα η ενοποίηση ομοειδών μαθημάτων, η επέκταση των ζωνών διαθεματικών οριζόντιων δραστηριοτήτων, η αναδιοργάνωση της ύλης, η αυτονομία της σχολικής μονάδας να σχεδιάζει στο δικό της επίπεδο μέρος του διδακτικού προγράμματος. Αρκεί, όπως τονίζει ο κ. Δημόπουλος, «όλοι να υπερβούμε την εγκατεστημένη μέχρι σήμερα στενά συντεχνιακή και πελατειακή λογική και να δημιουργήσουμε θεσμούς που με ανεξαρτησία από πολιτικές επιρροές θα σχεδιάζουν, όπως συμβαίνει σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο, με ορθολογικό τρόπο τα σχολικά προγράμματα. Δεν είναι απλό. Αλλά σε αυτά τα απλά και ταυτόχρονα σημαντικά κρίνεται το στοίχημα της μεταρρύθμισης».
Οι αριθμοί
20 ειδικότητες εκπαιδευτικών είχαμε τη δεκαετία του 1970.
33 έως 35 είναι οι εβδομαδιαίες ώρες διδασκαλίας ανά τάξη σε γυμνάσιο και λύκειο.
22 μονόωρα μαθήματα υπάρχουν στο γυμνάσιο και καταλαμβάνουν το 22% του συνολικού διδακτικού χρόνου. Στην αντίστοιχη βαθμίδα στη Φινλανδία υπάρχουν 7 μονόωρα μαθήματα.
Πηγή: ΙΕΠ
