«Με ρωτάτε τι φταίει για τα χίλια προβλήματα στα πανεπιστήμια. Μα φταίνε όλα τα μέρη. Και εμείς, οι διδάσκοντες. Και οι φοιτητές. Και η Πολιτεία». Αφοπλιστική η απάντηση του πρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Αντωνόπουλου για το τοπίο στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οξυμένα χρόνια προβλήματα έχουν δημιουργήσει ασφυκτικές καταστάσεις στον χώρο των πανεπιστημίων που -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, και κυρίως σε επίπεδο σχολών- έχουν τελματώσει χάνοντας το τρένο της ανταγωνιστικότητας στο διεθνοποιημένο πλέον περιβάλλον.
Καθηγητές απόντες. Αυτό που αναδύεται έντονα στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι η απουσία της έννοιας της πανεπιστημιακής κοινότητας, της επιστημονικής «κυψέλης», με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται το εκπαιδευτικό έργο. «Πώς μπορεί, όμως, να συμβεί το αντίθετο όταν οι διδάσκοντες βρίσκονται ελάχιστες ώρες στο πανεπιστήμιο;» αναρωτιέται ο κ. Θάνος Βερέμης, καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, το οποίο οργανώνει τον εθνικό διάλογο για την Παιδεία. «Οι καθηγητές θα πρέπει να δουλεύουν πλήρες ωράριο στο πανεπιστήμιο, και μετά να είναι ελεύθερος ο καθένας για την όποια άλλη επαγγελματική του δραστηριότητα, όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο», προσθέτει ο κ. Αντωνόπουλος. «Τι θα πει τουλάχιστον 6 ώρες διδασκαλίας την εβδομάδα;» θέτει το ερώτημα ο ίδιος, αγγίζοντας ένα σημαντικό ζήτημα για την ποιότητα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. H «απουσία» των διδασκόντων και η έλλειψη επαφής με τους φοιτητές πλήττουν την ουσία της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πόσω μάλλον όταν, όπως είναι γνωστό, πολλοί καθηγητές βάζουν βοηθούς τους να διδάσκουν τις ώρες τους, ενώ μόνιμο είναι το πρόβλημα των «ιπτάμενων» καθηγητών στα περιφερειακά πανεπιστήμια, οι οποίοι μοιράζουν τον χρόνο τους μεταξύ Αθήνας, Θεσσαλονίκης και περιφέρειας.
Υπεράριθμοι φοιτητές. Μπορεί όμως να καλλιεργηθεί αυτό το κλίμα συνεργασίας μεταξύ διδασκόντων – φοιτητών, όταν ο αριθμός των τελευταίων είναι πολλαπλάσιος από εκείνον που μπορούν να δεχθούν τα ιδρύματα; Τα τελευταία χρόνια, η αναλογία του αριθμού που μπορούν να φιλοξενήσουν τα ιδρύματα προς τον αριθμό που ορίζει το υπουργείο Παιδείας είναι σταθερά 2 προς 3. Αποτέλεσμα είναι, ιδίως στα κεντρικά ιδρύματα, να ξεχειλίζουν οι αίθουσες διδασκαλίας από φοιτητές. «Σε ορισμένες περιπτώσεις αναγκαζόμαστε να κάνουμε μάθημα όρθιοι. Σε αίθουσες 250 ατόμων στοιβάζονται 600 φοιτητές. Από την άλλη, υπάρχουν ημέρες που τρέχουμε σε διάφορα σημεία της Αθήνας, όπου βρίσκονται διάσπαρτες οι αίθουσες διδασκαλίας» επισημαίνει στην «Κ» ο 23χρονος φοιτητής της Νομικής Αθηνών κ. Δημήτρης Τσανακόπουλος.
Ανεπαρκείς αίθουσες. Τα αμφιθέατρα και οι αίθουσες «ουδόλως προδιαθέτουν τον φοιτητή να μείνει και να δουλέψει εκεί» σημειώνει ο κ. Βερέμης. Το πρόβλημα των υποδομών είναι έντονο όχι μόνο στα κεντρικά πανεπιστήμια αλλά και στα νεοϊδρυθέντα ιδρύματα της περιφέρειας. «Στα περιφερειακά υπάρχουν πρόσθετα προβλήματα. Οι αίθουσες δεν έχουν προετοιματεί για τη λειτουργία του τμήματος πριν από την έναρξή του, ενώ συχνά είναι υποβαθμισμένη η κτιριακή υποδομή που προβλεπόταν για άλλες χρήσεις», παρατηρεί ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Λόης Λαμπριανίδης.
Ανέτοιμοι φοιτητές. Ενα από τα σημαντικά προβλήματα των ελληνικών πανεπιστημίων είναι το επίπεδο των νεοεισερχόμενων φοιτητών, το οποίο όλο και πέφτει. «Βεβαίως και είναι σωστό να έχουν πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση όσο περισσότεροι γίνεται, αλλά αφού υπάρξουν οι απαραίτητες υποδομές και όχι μέσω του «παπαγαλισμού»» τονίζει ο κ. Βερέμης. Είναι ενδεικτικό ότι στις τελευταίες πανελλαδικές εξετάσεις ο ένας στους τέσσερις εισακτέους (ακριβές ποσοστό 26,07%) είχε βαθμό πρόσβασης από 10 έως 14. (Επίσης, το 41,81% είχε βαθμό κάτω από τη βάση και εισήχθη σε TEI ή σε ξενόγλωσσες φιλολογίες). Βαθμοί που δείχνουν μέτριο μορφωτικό υπόβαθρο για πανεπιστημιακή εκπαίδευση. «Υπάρχουν τμήματα που υποδέχονται μαθητές λυκείου οι οποίοι δεν γνωρίζουν βασικές έννοιες» αναφέρει ο κ. Βερέμης. Αποτέλεσμα είναι ορισμένα τμήματα να προγραμματίζουν μαθήματα βασικών εννοιών για τους πρωτοετείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, όπου έγινε αλλαγή στο πρόγραμμα σπουδών και για τους πρωτοετείς, και προστέθηκαν επιπλέον μαθήματα στη γλώσσα (Αρχαία Ελληνικά, Μεσαιωνικά Ελληνικά, Νέα και Λατινικά), καθώς και στην εισαγωγή στην Ιστορία.
Ελλειψη συστήματος. Αλλά και η οργάνωση των σπουδών μέσα στο πανεπιστήμιο παράγει στρεβλά φαινόμενα, με συνέπεια την πτώση του επιπέδου. H δυνατότητα ένας φοιτητής να περάσει, για παράδειγμα, τη Φυσική III ενώ «χρωστά» τη Φυσική II δείχνει την έλλειψη συστήματος.
Στο ίδιο πλαίσιο, αρνητικά λειτουργεί και η «αιώνια» φοίτηση. Οι τέσσερις στους δέκα φοιτητές στα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν ξεπεράσει τον κανονικό χρόνο ολοκλήρωσης των σπουδών τους. Συνολικά, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, το 2002 σε σύνολο περίπου 325.000 φοιτητών οι 173.000 φοιτούσαν εντός του κανονικού χρόνου των σπουδών. Δηλαδή οι 152.000 (ποσοστό 46%) είχαν ξεπεράσει τα προβλεπόμενα έτη σπουδών. «Το κλίμα της χαλάρωσης επηρεάζει τη λειτουργία του πανεπιστημίου. Δεν υπάρχει η αίσθηση του χώρου δουλειάς» παρατηρεί ο κ. Βερέμης, ο οποίος ως πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας θα θέσει το ζήτημα στον εθνικό διάλογο.
Υπερεξουσία παρατάξεων. Πρόβλημα αποδεικνύεται για τη λειτουργία των ιδρυμάτων και ο ρόλος των φοιτητικών οργανώσεων. H παρουσία τους στα συλλογικά όργανα του πανεπιστημίου κρίνεται από όλους απαραίτητη, ωστόσο αποβαίνει αρνητική σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα, όπως οι πρυτανικές εκλογές, όπου είναι ενισχυμένη η συμμετοχή τους. Αποτέλεσμα είναι «να ανεβάζουν και να κατεβάζουν πρυτάνεις» και οι σχέσεις φοιτητών-καθηγητών που διαμορφώνονται μέσα στα ιδρύματα να είναι έωλες, πλήττοντας το αδιάβλητο και την αξιοπιστία των όποιων αποφάσεων.
Ανύπαρκτη έρευνα. Τέλος, εκτός από το εκπαιδευτικό έργο, πάσχει και το ερευνητικό έργο των πανεπιστημίων. Σε αυτό βέβαια συμβάλλει και η χρόνια κρατική υποχρηματοδότηση, η έλλειψη κρατικής πολιτικής στα πανεπιστήμια υπέρ της βασικής έρευνας. Ταυτόχρονα, έντονο είναι το φαινόμενο της «διαρροής» πολλών επιστημόνων στο εξωτερικό. Ενδεικτικό είναι ότι, κατά περίπτωση, δεν ολοκληρώνεται έως και το 50% των ερευνητικών, διδακτορικών προγραμμάτων.
«Η χρηματοδοτούμενη έρευνα αποτελεί πολύ μικρό ποσοστό του πανεπιστημιακού προϋπολογισμού, και ποικίλλει ανάλογα με το ίδρυμα» αναφέρει ο κ. Λαμπριανίδης. «Μπορεί να ειπωθεί ότι έχουμε πανεπιστήμια δύο ταχυτήτων. Τις πολυτεχνικές και τις θετικές σχολές, που μπορούν να αντλούν ευρωπαϊκούς πόρους λόγω εφαρμοσμένης έρευνας, και τις θεωρητικές σχολές, που δεν έχουν τέτοιες διεξόδους» καταλήγει ο ίδιος.
«Κλειδί» η αξιολόγηση
Επί τάπητος θα τεθούν τα προβλήματα των πανεπιστημίων στο πλαίσιο του εθνικού διαλόγου, που θα αρχίσει την προσεχή Παρασκευή. Το μείζον ζήτημα της αξιολόγησης των ιδρυμάτων, που θα είναι η άμεση προτεραιότητα, αναμένεται να αναδείξει τις προθέσεις όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων για πραγματική κάθαρση. Διαδικασία απαραίτητη εάν τα πανεπιστήμια θέλουν να προχωρήσουν ανταγωνιστικά στο τοπίο της ενιαίας ευρωπαϊκής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι να μείνουν ουραγοί. «Στην αξιολόγηση θα πρέπει να τεθούν όλες οι παράμετροι της πανεπιστημιακής λειτουργίας», αναφέρει στην «K» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (μέσω του οποίου θα οργανωθεί η αξιολόγηση) κ. Θάνος Βερέμης. Και προσθέτει: «Μεταξύ των βασικών στοιχείων θα πρέπει να είναι η διδακτέα ύλη εάν είναι επαρκής. Πρέπει να καταργήσουμε τη μονοκρατορία του ενός συγγράμματος και να υιοθετήσουμε τα πολλαπλά -επιδοτούμενα για τους μη έχοντες- συγγράμματα. Επίσης, σημασία έχουν οι υποδομές. Τα κτίρια, τα εργασία, οι βιβλιοθήκες, οι εστίες. H παραγωγή, ταυτόχρονα, ερευνητικού έργου είναι ενδεικτικός παράγοντας για τη δυναμική ενός ιδρύματος. Και, βέβαια, η αξιολόγηση του διδακτικού έργου, η οποία θα μπορούσε να γίνεται από τους φοιτητές».
