Παντού στον κόσμο, εξαιρουμένης μόνον της Αμερικής, τα πανεπιστήμια είναι σε βαθιά κρίση. Γερασμένα εκπαιδευτικά συστήματα, στείρα εξάρτηση από αναιμικούς κρατικούς προϋπολογισμούς, προβλήματα στέγασης και υπερπληθυσμού φοιτητών, ή, αλλού, έλλειψης φοιτητών, αποσπασματική και κακοχρηματοδοτούμενη έρευνα, μετατρέπουν τους λαμπρούς -άλλοτε- ναούς της γνώσης σε δευτεροκλασάτα εκπαιδευτήρια. Τα ελληνικά πανεπιστήμια, ιδίως, αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ, που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της εκπαίδευσης μέσα στους κόλπους της ελεύθερης αγοράς, δεν αντιμετωπίζουν καμιά κρίση. Αντίθετα, αυτή τη στιγμή έλκουν το πιο ισχυρό μεταναστευτικό φοιτητικό ρεύμα.
Το πανεπιστήμιο Λα Σαπιένζα της Ρώμης επιβίωσε επτά αιώνων πολέμων και πολιτικών αναταραχών. Ωστόσο, με την έναρξη του νέου ακαδημαϊκού έτους, οι φοιτητές του μεγαλύτερου ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Ευρώπης καλούνται να ανταπεξέλθουν σε κακουχίες διαφορετικού τύπου. Τα έδρανα δεν επαρκούν για όλους. Πολλοί από τους 180.000 φοιτητές του Λα Σαπιένζα υποχρεώνονται να παρακολουθήσουν μαθήματα σε πρόχειρα αντίσκηνα, άλλοι σε κινηματογράφους που τα βράδια προβάλλουν ταινίες πορνό και άλλοι σε χώρους στάθμευσης. Στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου, οι 40.000 εγγεγραμένοι πρέπει να τηλεφωνήσουν εγκαίρως στη γραμματεία προκειμένου να κλείσουν θέση. Οσοι δεν ενημερώσουν εγκαίρως ότι προτίθενται να παραστούν στο μάθημα, παρακολουθούν τη διάλεξη από τους διαδρόμους ή ακόμα και από τα παράθυρα. Και αυτά, βέβαια, συμβαίνουν μόνο στη Ρώμη.
Στα υπόλοιπα πανεπιστήμια της Ιταλίας, οι καθηγητές προβληματίζονται για την αύξηση του ποσοστού των φοιτητών που εγκαταλείπουν πρόωρα τις σχολές τους και το γεγονός ότι δύο στους τρεις φοιτητές δεν αποκτούν ποτέ το πτυχίο.
Τεράστια προβλήματα
Στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, επίσης, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα παλεύουν απέναντι σ’ έναν γιγάντιο σωρό προβλημάτων. Στην Ιαπωνία και στη Νότιο Κορέα το πρόβλημα εντοπίζεται στην έλλειψη φοιτητών και οι εκεί αρχές ανησυχούν ότι σε λίγα χρόνια η αγορά εργασίας δεν θα διαθέτει παρά ελάχιστους εξειδικευμένους εργάτες. Στη Βρετανία οι φοιτητές διαμαρτύρονται για τον τριπλασιασμό των διδάκτρων και στις χώρες του Τρίτου Κόσμου ο εκπαιδευτικός τομέας έχει καταρακωθεί εξαιτίας του πολέμου και της φτώχειας.
Δεν προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι χιλιάδες φοιτητές, επιλέγουν να σπουδάσουν στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Σύμφωνα με το περιοδικό Newsweek, περί τους 580.000 αλλοδαπούς φοιτητές έχουν ήδη αφιχθεί στις ΗΠΑ, στην πλειοψηφία τους από την Κίνα και την Ινδία. Ολοι θέλουν να σπουδάσουν στην Αμερική και όπως όλα δείχνουν το φοιτητικό μεταναστευτικό κύμα θα συνεχιστεί.
Σε πολλές χώρες, οι αρμόδιοι επί θεμάτων εκπαίδευσης θεωρούν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι άλλο από την οικονομική εξάρτηση των πανεπιστημίων από το κράτος. Οταν οι επιχορηγήσεις διακόπτονται, εξαιτίας των πιέσεων του προϋπολογισμού, όπως συμβαίνει στις περισσότερες βιομηχανικές χώρες, τα πανεπιστήμια αδυνατούν να καλύψουν τα έξοδά τους. Στη Ρωσία για παράδειγμα, η άρση της κρατικής στήριξης υποχρέωσε αρκετά πανεπιστήμια να εγκαταλείψουν τα έργα ανακατασκευής των καταστρεμμένων κτιρίων τους με αποτέλεσμα η φοίτηση σε αρκετά ιδρύματα να εγκυμονεί κινδύνους. Αρκετοί φοιτητές δε, εκμεταλλευόμενοι τους χαμηλούς μισθούς των καθηγητών τους δεν διστάζουν να δωροδοκήσουν, προκειμένου να περάσουν με επιτυχία τις εξετάσεις.
Στη Βρετανία, ο αριθμός των φοιτητών διπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία, ενώ την ίδια στιγμή οι κρατικές επιχορηγήσεις μειώθηκαν σε ποσοστό 36%. H κυβέρνηση Μπλερ σχεδιάζει την αύξηση των διδάκτρων σε 6.750 ευρώ ετησίως, γεγονός που έχει προκαλέσει τεράστιες αντιδράσεις.
Επιχείρηση ανασυγκρότησης
Στις ΗΠΑ, πάντως, το ποσό αυτό θεωρείται πολύ μικρό, δεδομένου ότι εκεί τα δίδακτρα αγγίζουν τα 22.000 ευρώ ετησίως. Οι μισθοί των Βρετανών καθηγητών είναι, επίσης, ιδιαίτερα χαμηλοί σε σύγκριση με τους αντίστοιχους των ΗΠΑ και φυσικά το κράτος έχει πάψει προ πολλού να επιχορηγεί τα ερευνητικά προγράμματα και να παρέχει την απαραίτητη εργαστηριακή υποδομή.
Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι τη στιγμή που πολλοί Ασιάτες και όχι μόνο, κάνουν λόγο για τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ, χιλιάδες Κινέζοι, Πακιστανοί και Ινδοί, μεταξύ άλλων, αναζητούν τρόπους εισαγωγής στα αμερικανικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πριν από έναν αιώνα τα γερμανικά πανεπιστήμια είχαν κύρος ανάλογο με αυτό του Χάρβαρντ και του Γιέιλ, προσελκύοντας φοιτητές και ακαδημαϊκούς από τα πέρατα της οικουμένης. Είναι γεγονός ότι τα αμερικανικά πανεπιστήμια αντέγραψαν το γερμανικό σύστημα του συνδυασμού της διδασκαλίας με την έρευνα. Στις αρχές τις δεκαετίας του ’90, όμως, τα γερμανικά ιδρύματα κατέρρευσαν. H προσεχτική επιλογή φοιτητών και καθηγητών εγκαταλείφθηκε και τα πανεπιστήμια της Γερμανίας εξελίχθηκαν σε ασφυκτικά γεμάτους χώρους δευτεροκλασάτης εκπαίδευσης. Οι καθηγητές μετατράπηκαν από ερευνητές και πρωτοπόροι σε δημόσιους υπαλλήλους και ο αριθμός των φοιτητών που εγκαταλείπουν τις σπουδές τους ξεπέρασε το 80%.
Σήμερα είναι η σειρά των Γερμανών, που ήδη εισάγουν σειρά μεταρρυθμίσεων, να αντιγράψουν το σύστημα των Αμερικανών. Το πρώτο βήμα έγινε παραχωρώντας μεγαλύτερη αυτονομία στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, τα όποια έχουν πλέον τη δυνατότητα να αυξήσουν τα έσοδά τους με τρόπους της επιλογής τους και να επιλέξουν αυτά ποιους φοιτητές θα εισάγουν. Επιπλέον, πολλά πανεπιστήμια άρχισαν να διδάσκουν αρκετά μαθήματα στην αγγλική γλώσσα με αποτέλεσμα ο αριθμός των αλλοδαπών φοιτητών να αυξηθεί κατά 30% από το 2000.
Οι Ευρωπαίοι εμφανίζονται να έχουν κατανοήσει την ανάγκη ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων. Το 1998, οι υπουργοί Παιδείας της E.E. συναντήθηκαν στη Σορβόνη για να συζητήσουν το ζήτημα της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και το 1999 υπέγραψαν τη διακήρυξη της Μπολόνια, συμφωνώντας στη δημιουργία ενός ενιαίου και ευέλικτου συστήματος για όλη την γηραία ήπειρο. Οπως, ήταν αναμενόμενο, όμως, τα σχέδια των ευρωπαϊκών υπουργείων Παιδείας για εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων μέχρι το 2010 συναντούν αντίσταση.
Συνεργασίες με τη βιομηχανία
Παρά ταύτα, σε πολλά κράτη, η ανάγκη για τεχνολογική έρευνα πυροδοτεί από μόνη της τις μεταρρυθμίσεις. Οι υπεύθυνοι του Κέιμπριτζ, λόγου χάρη, ενθαρρύνουν τις συνεργασίες με τη βιομηχανία και μόνο τον τελευταίο χρόνο το πανεπιστήμιο παρέδωσε σε ιδιωτικούς φορείς περισσότερες από 25 ευρεσιτεχνίες, οι οποίες θα αποφέρουν τεράστια κέρδη. Στην Ιαπωνία, τις εντυπώσεις έχει κερδίσει ένα πρότυπο εκπαιδευτικό ίδρυμα που μπορεί να υπερηφανεύεται για το γεγονός ότι το 99% των φοιτητών του έχουν βρει θέση στην αγορά εργασίας πριν ακόμα αποφοιτήσουν. Πρόκειται για το Τεχνολογικό Ιδρυμα Καναζάβα, το οποίο κατάφερε να αναπτύξει στενή σχέση με την βιομηχανία της χώρας, εξασφαλίζοντας μεγάλες επιχορηγήσεις από ιδιώτες για την ανάπτυξη συγκεκριμένων προγραμμάτων. Το εν λόγω ίδρυμα, μάλιστα, ίδρυσε πρόσφατα τη δική του εταιρεία, προσβλέποντας στην προώθηση των ερευνών του στην αγορά.
Είναι προφανές ότι υπάρχουν αρκετά παραδείγματα για να ακολουθήσουν τα πανεπιστήμια του κόσμου προκειμένου να ξεφύγουν από το τέλμα. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες, οι ΗΠΑ πάντοτε ενθάρρυναν την εκπαιδευτική ποικιλομορφία στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς. Με άλλα λόγια, ας κερδίσει η καλύτερη ιδέα.
Ποια πανεπιστήμια προτιμούν οι γόνοι των πολιτικών
Είθισται οι ηγέτες του κόσμου να είναι ιδιαίτερα επιλεκτικοί ως προς τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία θα εμπιστευθούν την εκπαίδευση των παιδιών τους. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών και Βρετανών πολιτικών είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων όπως το Χάρβαρντ, το Γέιλ, το Στάνφορντ, η Οξφόρδη και το Κέμπριτζ. Σε ποιες σχολές, λοιπόν, φοιτητούν σήμερα οι γόνοι γνωστών πολιτικών οικογενειών;
Η Τσέλσι Κλίντον, κόρη του πρώην πρόεδρου των ΗΠΑ, σπουδάζει στο Στάνφορντ της Οξφόρδης, ενώ ο γιος του Βρετανού πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ, Γιούαν, εισήχθη στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ. O γιος του πρώην Γερμανού καγκελαρίου Χέλμουτ Κολ, Γουόλτερ, επέλεξε το Γέιλ, όπου φοιτεί και ο γιος του πρώην προέδρου του Μεξικού, Κάρλος Ζεντίλο, ενώ ο Χουν Μανέτ, γιος του πρωθυπουργού της Καμπότζης, σπουδάζει στο Γουέστ Πόιντ.
Ποια είναι, όμως, τα αμερικανικά πανεπιστήμια που προτιμούν οι αλλοδαποί φοιτητές; Σύμφωνα με το Ινστιτούτο για τη Διεθνή Εκπαίδευση, εκτός από το Χάρβαρντ, το Γέιλ και το Στάφορντ, που προτιμώνται λόγω κύρους, οι ξένοι φοιτητές που επιλέγουν τις ΗΠΑ για την εκπαίδευσή τους δείχνουν προτίμηση στα Πανεπιστήμια της Νότιας Καλιφόρνιας, της Νέας Υόρκης, της Βοστώνης, του Τέξας, του Οχάιο, του Ιλινόις, καθώς και στα Κολούμπια και Περντιού.
