Οξύμωρο μεν, πραγματικότητα δε. Το 2025 είναι η 50η επέτειος Συμφωνιών και θεμελιωδών Κειμένων-ορόσημων που καθόριζαν την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Διάσκεψη-Συμφωνία Γιάλτας, ίδρυση Ο.Η.Ε.
Η υπογραφή της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι την 1η Αυγούστου 1975 δικαίως θεωρήθηκε ιστορική, καθώς ερμηνεύτηκε ότι σηματοδότησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Γνωρίζω ότι σήμερα δεν αποτελούν καθημερινό καθολικό ανάγνωσμα. Δυστυχώς.
Χρειάστηκαν δύο χρόνια σκληρών διαπραγματεύσεων για να συμφωνηθεί και να υπογραφεί ο γνωστός στη δική μου γενιά και ως Δεκάλογος του Ελσίνκι. Η Τελική Πράξη υπογράφηκε από 35 κράτη-μέλη. Η (τότε) Διάσκεψη -νυν Οργανισμός- για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ανταποκρινόταν τόσο στις προσδοκίες των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ όσο και της Ε.Σ.Σ.Δ. και των μελών της Συνθήκης της Βαρσοβίας αλλά και της δραστήριας (τότε) ομάδας των ουδέτερων και αδεσμεύτων.
Θα μπορούσε σήμερα υπό ριζικά διαφορετικές συνθήκες να υπάρξει σύνδεση μεταξύ του κειμένου-ορόσημου, που υπογράφηκε πριν από 50 χρόνια, με τη Μεσόγειο; Αυτό που αναζητείται -λείπει δραματικά σήμερα- είναι μια διευθέτηση/δομή Συνεργασίας και Ασφάλειας που θα συνέδεε άρρηκτα την περιοχή της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής με την Ευρώπη. Μια δεσμευτική διαδικασία όρων, προϋποθέσεων και δεσμεύσεων που θα οδηγούσε -επί του παρόντος ανυπέρβλητες είναι οι δυσχέρειες- σε ένα νέο πολυμερώς αποδεκτό πλαίσιο πολιτικής, πολιτιστικής, περιβαλλοντολογικής, ενεργειακής και οικονομικής συνεργασίας.
Ανέκαθεν το βασικό ζητούμενο ήταν αναμφίβολα η πολυμερής συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Το σχήμα αυτό δεν μπορεί παρά να εδράζεται στις οικουμενικά αποδεκτές αρχές και δεσμεύσεις που συνδυάζουν τις θεμελιώδεις πρόνοιες του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι και της Χάρτας του Παρισιού του Νοεμβρίου 1990.
Για τη Συνεργασία στη Μεσόγειο ειδικό Κεφάλαιο (Questions relating to Security and Co-operation in the Mediterranean) είχε περιληφθεί στην Τελική Πράξη του Ελσίνσκι μετά από επιμονή κυρίως της Μάλτας (Ντον Μίντοφ), με την στήριξη της Κύπρου (Μακάριος) και της κραταιάς τότε Γιουγκοσλαβίας (Τίτο). Περιλάμβανε την προφητική τόσο επίκαιρη και αναγκαία σήμερα διάταξη ότι: «Τα συμμετέχοντα κράτη (της Ευρώπης) είναι πεπεισμένα ότι η ασφάλεια στην Ευρώπη πρέπει να εξεταστεί στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκόσμιας ασφάλειας και συνδέεται στενά με την ασφάλεια στην περιοχή της Μεσογείου στο σύνολό της και ότι, κατά συνέπεια, η διαδικασία βελτίωσης της ασφάλειας δεν πρέπει να περιορίζεται στην Ευρώπη, αλλά να επεκτείνεται σε άλλα μέρη του κόσμου, και ιδίως στην περιοχή της Μεσογείου».
Το ίδιο Κεφάλαιο περιέχει διατάξεις για τη σημασία των σχέσεων καλής γειτονίας με τα μεσογειακά κράτη σύμφωνα με τις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Πρόκειται αναμφίβολα για μια φιλόδοξη και ονειροπόλα θα πουν κάποιοι πρόταση. Εύκολα λέγεται, δύσκολα γίνεται. Είναι εν τούτοις χρήσιμη και αναγκαία. Με τον καιρό ίσως καταστεί αναπόφευκτη. Ας ξαναδιαβάσουμε τη διορατική θεσμική πρόνοια της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι για τη σύνδεση της ασφάλειας της Ευρώπης με τη Μεσόγειο σε πρώτη φάση. Μακροπρόθεσμα, το ιδανικό-σήμερα μοιάζει ακατόρθωτο- θα ήταν να συμπεριλάβουμε και την ευρύτερη Μέση Ανατολή.
Πέντε παρατηρήσεις:
- Η αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας των προβλημάτων της περιοχής μας σε ένα ενδεχόμενο σύστημα περιφερειακής συνεργασίας και σταθερότητας θα έπρεπε να εδράζεται αποκλειστικά στη βάση των ευρωπαϊκών και οικουμενικών αρχών αυτών, αποκλειομένων των λεγόμενων “ειδικών πολιτικών περιστάσεων” που αποτελούν όχημα για να παρακαμφθούν οι αρχές του διεθνούς δικαίου.
- Η πολυπολικότητα των συμφερόντων που προβάλλονται και συγκρούονται από την σημερινή κατάσταση από τον Περσικό Κόλπο μέχρι το Ιόνιο-Αδριατική, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ενιαίο οικοσύστημα ή ως ένα τέλειο μαθηματικό σύνολο.
- Τα συμμετέχοντα κράτη θα πρέπει να αποδεχθούν εξ ορισμού ότι δεσμεύονται με τις θεμελιώδεις διατάξεις ανάλογες των αρχών της διαδικασίας του Ο.Α.Σ.Ε. και της Χάρτας των Ηνωμένων Εθνών και βεβαίως των προνοιών του Δικαίου της Θάλασσας. Σεβασμός κυριαρχίας, συνόρων, εδαφικής ολοκλήρωσης και ακεραιότητας, μη χρήση και μη απειλή χρήσης βίας, ειρηνική επίλυση διαφορών κ.ά.
- Τέλος -δεν στερείται σημασίας- να σημειώσουμε ότι η Τελική Πράξη υπογράφηκε (και από την Τουρκία) την 1ην Αυγούστου 1975. Ένα χρόνο ακριβώς μετά την διπλή τουρκική εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και την κατοχή του 38% των εδαφών της. Αξία ακόμη και σήμερα έχει το ακόλουθο απόσπασμα από την ομιλία στο Ελσίνκι του Κωνσταντίνου Καραμανλή: «…Αντιλαμβάνεσθε συνεπώς ποίαν απογοήτευση υπέστη η Ελλάς όταν έγινε και μάλιστα κατά την διάρκεια των εργασιών της Διασκέψεως η εισβολή στην Κύπρο. Τα στρατεύματα ενός μέλους της ΔΑΣΕ εισέβαλαν στο έδαφος ετέρου μέλους. Έτσι παρεβιάζοντο προκαταβολικά και καθολικά ,όλες οι αρχές (της Τελικής Πράξης) που με τόσες προσδοκίες είχαν επεξεργασθεί…». Η γειτονική μας Τουρκία, όπως και το 1975, εξακολουθεί να παραβιάζει συστημικά τον Δεκάλογο του Ελσίνκι. Εκτός και εντός των συνόρων της.
- H Ρωσική Ομοσπονδία μετά την εισβολή και παράνομη κατοχή εδαφών της Γεωργίας (2008) και της Ουκρανίας (2014,2022) έχει θέσει εαυτήν εκτός κάθε σκέψης συμμετοχής σε οιανδήποτε διευθέτηση ασφάλειας και συνεργασίας στην Μεσόγειο. Με δική της πρωτοβουλία μετετράπη σε υπονομευτή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας και νομιμότητας (από τα Ουράλια μέχρι τον Ατλαντικό…).
*Ο κ. Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς είναι πρέσβης επί τιμή
