Η εκλογή του Τραμπ θα πρέπει να μας κάνει να αφήσουμε κατά μέρος τις αυταπάτες ότι θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε σε έναν κόσμο πιο φιλικό στις απόψεις μας, στις απόψεις δηλαδή των μελών της μεσαίας τάξης ηλικίας άνω των πενήντα ετών. Γιατί φυσικά αποδείχθηκε για μία ακόμη φορά τα τελευταία χρόνια ότι η αγωνία για τη δημοκρατία και την ποιότητά της δεν αφορά τους πάντες, αλλά μόνο ορισμένα τμήματα του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών, που μάλλον θα πρέπει να θεωρούνται βολεμένα. Και η εκλογή Τραμπ έρχεται να επιβεβαιώσει την τάση του «ξεβολέματος».
Σε διεθνή κλίμακα οι αλλαγές που ήδη πραγματοποιούνται θα ενταθούν, αλλαγές που δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα είναι ευνοϊκές για την Ελλάδα. Ο τρόπος που τίθεται συνήθως το σχετικό ερώτημα, ως προς το κατά πόσον δηλαδή ο Τραμπ θα φανεί ευνοϊκός προς τη χώρα μας, ή τι «άκρες» έχουμε στη νέα διοίκηση, είναι τουλάχιστον αφελής. Ολόκληρο το διεθνές σύστημα αλλάζει, το αν η νέα αμερικανική διοίκηση θα μας βλέπει συμπαθητικά, νομίζω ότι ως ερώτημα είναι εκτός τόπου και χρόνου. Σημασία έχει το κατά πόσον η Ελλάδα θα έχει τις δυνάμεις –κάθε είδους– για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του μέλλοντος.
Μία βασική προϋπόθεση είναι ασφαλώς η ισχυρή οικονομία. Είναι εντελώς αδύνατον να μπορέσει η χώρα μας να ανταποκριθεί στις δυσκολίες που θα προκύψουν χωρίς να διαθέτει μια ισχυρή οικονομία, μια οικονομία που θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις γεωπολιτικές προκλήσεις στην περιοχή και τις απαιτήσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι χρηματοδοτικές ανάγκες για την αντιμετώπιση των δύο αυτών προβλημάτων είναι τεράστιες και αμφιβάλλω αν η Ελλάδα υπό κανονικές συνθήκες θα μπορούσε να ανταποκριθεί.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα αν λάβουμε υπόψη μας ότι παράλληλα με τις απαιτήσεις του διεθνούς αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος, η ελληνική οικονομία θα πρέπει να στηρίξει μια μεσαία τάξη που κυριολεκτικά έχει κονιορτοποιηθεί τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, αλλά και που συνάμα είναι η βάση της δημοκρατικής νομιμότητας. Στην αντίθετη περίπτωση, οι φιλόδοξοι spin dictators πάντα καραδοκούν, και αυτό το ζούμε καθημερινά έστω και υπό τη γραφική μορφή του. Δεν μπορείς να ελπίζεις ότι η δημοκρατία στην οποία μεγαλώσαμε θα παραμείνει αλώβητη αν δεν πετύχεις να εντάξεις στις διαδικασίες της τους πολίτες της χώρας, αν δεν τους πείσεις ότι η δημοκρατία είναι εδώ για να λύνει προβλήματα και όχι για να ικανοποιεί τα εγώ κάποιων αυτοθαυμαζόμενων ελίτ.
Το αν η νέα αμερικανική διοίκηση θα μας βλέπει συμπαθητικά, ως ερώτημα είναι εκτός τόπου και χρόνου.
Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται εφικτό αυτή τη στιγμή. Για τους νέους ανθρώπους, τουλάχιστον για την πλειονότητά τους, το πεδίο των προσδοκιών και το πεδίο της πραγματικότητας έχουν απομακρυνθεί δραματικά μεταξύ τους και η δημοκρατία δεν φαίνεται ικανή να γεφυρώσει το χάσμα. Οι δείκτες κοινωνικής δικαιοσύνης είναι ήδη πολύ κακοί για την ελληνική περίπτωση, τα εισοδήματα των νέων τραγικά, το μέλλον δεν τους υπόσχεται πολλά. Αν η δημοκρατία μας θέλει να κερδίσει το παιγνίδι του μέλλοντος, όλα αυτά θα πρέπει να ανατραπούν. Χωρίς ωστόσο να διαφαίνεται μια τέτοια προοπτική και ακόμη χειρότερα χωρίς οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας να δείχνουν πως έχουν συναίσθηση του προβλήματος.
Για να μπορέσει η Ελλάδα να προχωρήσει με σιγουριά στο μέλλον και να μην κρύβεται πίσω από το δάχτυλο των πολιτικών ηγεσιών της, θα πρέπει να γίνουν πολύ σημαντικές αλλαγές άμεσα. Από την Εκπαίδευση και τη Δικαιοσύνη μέχρι το φορολογικό σύστημα. Μόνο έτσι θα πεισθούν όσοι έχουν περιθωριοποιηθεί ως αποτέλεσμα της μακρόχρονης κρίσης ότι η δημοκρατία μπορεί να ενδιαφερθεί γι’ αυτούς και να δώσει λύσεις στα προβλήματά τους. Με τα προσχήματα δεν λύνονται τα προβλήματα, όπως επίσης ούτε και με τα επιδόματα. Ούτε είναι δυνατόν να διαμορφωθεί μια ισχυρή οικονομία χωρίς κανόνες που θα επιτρέπουν σε όλους να μπορούν να παίξουν και να κερδίσουν, αν έχουν τις απαραίτητες ικανότητες. Οι μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις που είναι τόσο έντονες στην Ελλάδα δεν βοηθούν και πολύ για τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού αναπτυξιακού πλαισίου και ενός κοινωνικού περιβάλλοντος που δεν ευνοεί τους πολύ λίγους. Αν απαιτείται μία στοιχειώδης κοινωνική συναίνεση για οποιοδήποτε βήμα της χώρας προς τα εμπρός, αυτή δεν θα επιτευχθεί με επικλήσεις παρά με έργα. Που δεν διαφαίνονται στον ορίζοντα.
Τα προβλήματα αυτά δεν είναι μόνον ελληνικά, αλλά εμείς θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε στο κομμάτι που μας αφορά. Και χρειάζεται τόλμη και φαντασία για να γίνει κάτι τέτοιο και πολιτικές ηγεσίες με θάρρος και διάθεση να σηκωθούν από την καρέκλα τους.
Ο κ. Κώστας Κωστής είναι ιστορικός.
