«Τώρα που όλοι φεύγουν, έρχεσαι εσύ;», ρώτησε ο Αλέξης Τσίπρας τον Νίκο Μαραντζίδη όταν μπήκε στο γραφείο του στην Κουμουνδούρου, δύο ημέρες μετά τη συντριπτική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ στις εθνικές εκλογές τον Μάιο του 2023. «Αμέσως μετά από εσένα έχω ραντεβού με τον ψυχίατρό μου», του απάντησε εκείνος.
Ο καθηγητής και πολιτικός αναλυτής παρέμεινε ως σύμβουλος του Τσίπρα για τις επαναληπτικές εκλογές, ένα μήνα μετά την «Επιχείρηση Δουνκέρκη», όπως την ονόμασαν. Στη συνέχεια διατήρησε τακτική επικοινωνία με τον πρώην πρωθυπουργό. Σήμερα, φιγουράρει μεταξύ των 41 ονομάτων του επιστημονικού συμβουλίου του ινστιτούτου του και, παρότι ο ίδιος λέει ότι η προβολή τον κάνει να αισθάνεται αμήχανα, είναι ίσως ο πιο προβεβλημένος.
Με αφορμή το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα, που πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα, προέκυψε η ανάγκη για την ταξινόμηση του αρχείου του πρώην πρωθυπουργού – ανακοινώσεις, αποφάσεις, πρακτικά που αναφέρονται και στο βιβλίο. Ο Μαραντζίδης λέει ότι βοήθησε σε αυτό το κομμάτι, ενώ ο Τσίπρας του έκανε «την τιμή να μοιραστεί σκέψεις και τον σκελετό του βιβλίου». Oπως υπογραμμίζει, ο πρώην πρωθυπουργός «γίνεται ο ιστορικός του εαυτού του με αυτό το βιβλίο, δεν είναι απλώς ένα βιβλίο αναμνήσεων».
«Δεν έχω καμία αναστολή, κανένα κόμπλεξ να πω ότι έχω αλλάξει γνώμες. Εχω ένα δημόσιο λόγο χωρίς στρογγυλέματα· για πολλά πράγματα μπορεί να με κατηγορήσει κανείς, αλλά όχι για το ότι μασάω τα λόγια μου».
Παρότι ανήκει πλέον στον στενό κύκλο συνομιλητών του Τσίπρα, με σχεδόν καθημερινή επικοινωνία, διευκρινίζει –«γιατί ανησυχούν διάφοροι»– ότι θα τελειώσει την επαγγελματική του καριέρα ως καθηγητή στο πανεπιστήμιο. «Ούτε spin doctor είμαι ούτε σκοπεύω να πολιτευτώ. Η ιδιότητά μου δεν θα πάψει να υπάρχει ως αυτή που είναι: ως καθηγητής και στην πολιτική εθελοντικά, στη διάσταση του ακτιβιστή. Θα μείνω πάντα ερασιτέχνης εκεί, αλλά ενεργός ερασιτέχνης. Δεν ονειρεύτηκα ποτέ τίποτα παραπάνω από αυτό και από το να έχω την ελευθερία να λέω τη γνώμη μου πάντα με γωνίες και, φυσικά, να αλλάζω άποψη».
Το παρελθόν
Αλλωστε, για τον ίδιο τον πρώην πρωθυπουργό έχει κάνει στροφή 180 μοιρών από την άποψη που είχε όταν εμφανίστηκε στην κυρίαρχη πολιτική σκηνή και την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησής του. Παραδέχεται ότι υπήρξε ένας από τους πιο επικριτικούς αναλυτές απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ και στον ίδιο τον Τσίπρα. Ο ίδιος ανήκε στο λεγόμενο αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο και υποστήριζε δημοσίως το Ποτάμι.
«Στον πυρήνα, με τρόμαζε ο φόβος ότι μπορούμε να βγούμε από το ευρώ και την Ευρώπη. Και σίγουρα η συνεργασία με τον Καμμένο ήταν για εμένα ό,τι αποστρεφόμουν: εθνικισμός, επαρχιωτισμός, βαθύς συντηρητισμός, ελληνορθόδοξη παιδεία. Ολο αυτό με σόκαρε. Και αν μεν τον Ιανουάριο του ’15 κατάλαβα την επιλογή, τον Σεπτέμβριο του ’15 μού ήταν πολιτικά ακατανόητη και ζημίωνε την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς ένα κόμμα της ευρωπαϊκής Αριστεράς με χαρακτηριστικά όχι βαλκανικά, αλλά ευρωπαϊκά».
Ο Μαραντζίδης έζησε τα πρώτα δέκα χρόνια της ζωής του στη Γαλλία, όπου ο πατέρας του, στέλεχος της Δημοκρατικής Αμυνας, ήταν πολιτικός εξόριστος. Αργότερα θα επέστρεφε για τις σπουδές του στο Παρίσι. Είχε από μαθητής ενταχθεί στον «Ρήγα Φεραίο», τη νεολαία του ΚΚΕ εσωτερικού. Εκτός από μέλος του αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετώπου, όμως, ο ίδιος έχει υπάρξει ένα από τα πλέον μισητά πρόσωπα για την Αριστερά, λόγω της επιστημονικής ενασχόλησής του με τον Εμφύλιο και των βιβλίων που έχει γράψει μόνος του ή από κοινού με τον Στάθη Καλύβα. Το 2014 έπεσε μάλιστα θύμα άγριας επίθεσης σε καφετέρια της Θεσσαλονίκης και είχε μεταφερθεί με κακώσεις στο νοσοκομείο. Ακόμη και τα ξαδέλφια του, μέλη του ΚΚΕ, θεωρούν ότι προδίδει την οικογένεια, όπως έχει πει ο ίδιος.
«Οι αντικρουόμενες ιδεολογικές παραδόσεις με διανοουμένους όπως ο Καστοριάδης, από τη μία, και ο Φουκό με τον Μπουρντιέ και τον Πουλαντζά, από την άλλη, διαμόρφωσαν αυτή την “εκλεκτίκ” προσέγγισή μου, που από άλλους αντιμετωπίζεται ως ιδεολογική σχιζοφρένεια». Οπως υποστηρίζει, «είναι ωραία να αλλάζεις άποψη, δεν έχω καμία αναστολή, κανένα κόμπλεξ να πω ότι έχω αλλάξει γνώμες. Εχω ένα δημόσιο λόγο χωρίς στρογγυλέματα· για πολλά πράγματα μπορεί να με κατηγορήσει κανείς, αλλά όχι για το ότι μασάω τα λόγια μου».
Η γνωριμία
Αν πρέπει να ψάξουμε το «σημείο ένα» της αλλαγής στάσης του απέναντι στον Τσίπρα ήταν το 2016, μετά το νέο μνημόνιο. Σε σχόλιό του στην «Καθημερινή» γράφει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπαίνει πια σε τροχιά σοσιαλδημοκρατικοποίησης, η οποία πάντως ήταν εμπειρική και χωρίς κάποιο σχεδιασμό. Είναι το πρώτο σημείο που εκφράζει διαφορετική στάση απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ, από το μπλοκ των ανθρώπων που είχαν θεωρηθεί ως εκπρόσωποι του «Μένουμε Ευρώπη».
Ο δεύτερος σταθμός είναι η συμφωνία των Πρεσπών, την οποία θεωρεί μια κρίσιμη συμβολή όχι μόνο στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, αλλά και στα αξιακά θέματα, στον τρόπο με τον οποίο η πολιτική ηγεσία διαπαιδαγωγεί την κοινωνία σε ζητήματα συνύπαρξης με τα γειτονικά κράτη. «Και ενώ περιμένει κάποιοι από τον χώρο που αυτοπεριγράφηκε ως “Μένουμε Ευρώπη” να συμπεριφερθούν ως τέτοιοι, συμπεριφέρθηκαν ως πολιτικάντηδες του χειρίστου είδους», αναφέρει για τα κόμματα της τότε αντιπολίτευσης.
Κάπου εκεί, γνωρίστηκε με τον Αλέξη Τσίπρα. Η πρώτη τους επαφή ήταν τηλεφωνική, η δεύτερη στην Αθήνα, ενόψει της εκδήλωσης για τις Πρέσπες που έγινε στο Μέγαρο Μουσικής. Στις εκλογές του ’19, ο ίδιος δεν είχε καμία εμπλοκή, ενώ μετά έφυγε για ένα χρόνο στην Ινδία και γύρισε όταν πλέον είχαμε πανδημία. Εκείνη την περίοδο επικοινώνησε με τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης 2-3 φορές μέσω Zoom. Είχε ήδη ένα δημόσιο λόγο που είχε καταγραφεί ως φιλο-ΣΥΡΙΖΑ και ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην κυβέρνηση, κυρίως μετά τις υποκλοπές.
Δίχως ψευδαισθήσεις
Το 2023, αναφέρει, ήταν απολύτως πεπεισμένος ότι ο Τσίπρας θα έχανε τις εκλογές. «Δεν είχα καμία ψευδαίσθηση, του το είχα πει “ό,τι και να κάνεις, και να περπατήσεις σε σχοινί στο Σύνταγμα, βγάζοντας φωτιές από το στόμα”, θα χάσεις». Μετά την ήττα του Μαΐου, δέχεται ένα τηλεφώνημα από τον διευθυντή του γραφείου του Αλέξη Τσίπρα, Μιχάλη Καλογήρου, να τον συναντήσει στο γραφείο του στην Κουμουνδούρου, έχοντας ο ίδιος προθυμοποιηθεί να βοηθήσει. Οπως αναφέρουν συνεργάτες του πρώην πρωθυπουργού, του το αναγνώρισαν και ο ίδιος και το στενό του περιβάλλον ότι ήρθε τότε.
«Είμαι ένας πολύ συναισθηματικός, βαθιά παρορμητικός και αυθόρμητος άνθρωπος και μου αρέσουν οι χαμένες μάχες, με συγκινούν. Κάναμε μια πολύ αναλυτική συζήτηση και για το παρελθόν και για το μέλλον». Οπως περιγράφει, «ήθελα να καταπολεμήσω τον βουβό πόνο. Ο μόνος τρόπος ήταν να προσπαθήσω να βοηθήσω, περισσότερο εκφράζοντας μια ψυχολογική ανάγκη. Δεν είχε κανείς αυταπάτη ότι μπορούσε να γίνει κάτι άλλο από αυτό που έγινε. Ο Τσίπρας έκανε μια εκπληκτική προσπάθεια, έδωσε το 100% του εαυτού του, γνωρίζοντας το αποτέλεσμα, έκανε και αυτό που κάποιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί».
Το βιβλίο και το μέλλον
Θα κάνει την αυτοκριτική που πρέπει ο Τσίπρας με την «Ιθάκη»; «Ας περιμένουμε δύο εβδομάδες και θα μάθουμε, αλλά έχω τη βεβαιότητα ότι ο ίδιος γνωρίζει ποια είναι τα σημεία που θα τα έκανε αλλιώς σήμερα. Οχι επειδή δίνει εξετάσεις για το πόση αυτοκριτική έχει κάνει, αλλά ως ηγέτης που, όπως λέει, θέλει να αφουγκραστεί την κοινωνία και τις ανάγκες της και να δώσει μια προοπτική για το αύριο», εξηγεί και προσθέτει: «Αλλά όλοι αυτοί που ζητούν αυτοκριτική από τον Τσίπρα, έχουν κάνει οι ίδιοι; Παρακολουθώ την πολιτική ζωή κάθε μέρα από το ’90. Είπαμε ποτέ στον Σημίτη να κάνει την αυτοκριτική του για το γεγονός ότι μια σειρά υπουργοί είχαν υποθέσεις ποινικού χαρακτήρα; Μπορώ να πάρω τους πρωθυπουργούς έναν έναν».
Οι πρώτες λέξεις που του έρχονται στο μυαλό περιγράφοντας τον Τσίπρα: «Αριστερός, πατριώτης, ωραίος τύπος. Αυτό που γοητεύει τους ανθρώπους στον Τσίπρα είναι ότι είναι ανθρώπινος και άνθρωπος. Εχει αυτό που οι Αμερικανοί λένε empathy, συμπάσχει. Ο χαρακτήρας των πολιτικών έχει σημασία. Είναι ένας πολύ συμπαθής άνθρωπος, και τονίζω και το συμπαθής και το άνθρωπος».
Θεωρεί ότι η προσωπικότητα που ταιριάζει ιστορικά με τον Τσίπρα είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου και το επαναλαμβάνει, παρότι του έχουν πει επανειλημμένως ότι διαπράττει ιεροσυλία. «Πρώτα απ’ όλα, το γεγονός ότι αποφασίζει να φύγει από το κόμμα του οποίου ο ίδιος θεωρείται φυσικός ηγέτης. Και τώρα βρίσκεται σε μια ατζέντα που πιστεύω θα μας θυμίζει σε πολλά την 3η του Σεπτέμβρη. Θα φέρει ένα νέο πολιτικό υποκείμενο που θα έχει στοιχεία αυτής της ταυτότητας που ο ίδιος είναι: αριστερό, πατριωτικό, νέο. Αυτήν τη στιγμή, ναι, είναι Ανδρέας Παπανδρέου».
Αριστερά ή Δεξιά
Φυσικά και συνεχίζουν να παίζουν ρόλο οι ιδεολογίες, επισημαίνει, και όσο συνεχίζει το θέμα της μείωσης των ανισοτήτων να είναι στην ατζέντα των ανθρώπων, θα υπάρχει αυτός ο άξονας. Αλλωστε, λέει, ο Τσίπρας δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από αυτό που φέρει ως αποσκευές, είναι αριστερός ηγέτης. Ομως, συμπληρώνει, «δεν μπορεί η όλη συζήτηση να είναι περιορισμένη σε ένα αριστερόμετρο. Αυτή είναι από τις βασικές παθογένειες της Αριστεράς: η αναντιστοιχία ανάμεσα στον ριζοσπαστικό λόγο εκτός εξουσίας, με τον πραγματιστικό προσανατολισμό και τη συμπεριφορά μέσα στην εξουσία. Αυτό είναι πρόβλημα, γιατί ο ψηφοφόρος περιμένει να δει ριζοσπαστικές πολιτικές που δεν εφαρμόζονται και η κοινωνία αισθάνεται μια απομάγευση».
Η κ. Καρυστιανού έδωσε «έμφαση στο τρίπτυχο πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, και μάλιστα στο ότι η θρησκεία τα ενώνει όλα. Αν τελικά το κόμμα γίνει, «μάλλον δεν είναι ο Τσίπρας αυτός που πρέπει να ανησυχεί».
Σήμερα, περιγράφει, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση κατακερματισμού, με μια κυβέρνηση που καταρρέει και την πλήρη αδυναμία της αντιπολίτευσης. Και αν ο Τσίπρας προχωρήσει σε κάτι; «Θα πρέπει να έχει και κινηματικά χαρακτηριστικά, να αντανακλά τις αλλαγές της εποχής μας και χωρίς να υποτιμάται η εμπειρία, να “πουσαριστεί” το νέο, το άφθαρτο, το ενθουσιώδες, νέα παιδιά».
Και η Καρυστιανού; Δεν θα ανέτρεπε μια δική της πρωτοβουλία τα σχέδια του Τσίπρα; «Εχω απέραντο σεβασμό στον άνθρωπο που βίωσε όλα αυτά και ενώ θα μπορούσε να την έχει συνθλίψει, μετέτρεψε την κραυγή του γονιού σε ένα κίνημα που δεν έχουμε δει ποτέ στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, ίσως και ποτέ. Ολη η ελληνική κοινωνία και εγώ προσωπικά την ευχαριστώ γι’ αυτό. Ο προβληματισμός μου είναι ότι η συζήτηση αυτή για το κόμμα δημιουργεί συνθήκες φθοράς στο κρίσιμο θέμα της δικαίωσης στο έγκλημα των Τεμπών, καθώς, χωρίς να το θέλει, δημιουργεί συνθήκες διαίρεσης του κινήματος».
Ακόμη, συμπληρώνει, ακούγοντας την τοποθέτηση της κυρίας Καρυστιανού επί γενικών ζητημάτων, δεν ένιωσε εγγύτητα, ιδιαίτερα όσον αφορά την έμφαση στο τρίπτυχο πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, και μάλιστα στο ότι η θρησκεία είναι αυτή που τα ενώνει όλα. Γι’ αυτό, αν τελικά το κόμμα γίνει, «μάλλον δεν είναι ο Τσίπρας αυτός που θα πρέπει να ανησυχεί».
