Οι θαλάσσιες έρευνες που διεξάγει η χώρα μας ως αναγκαίο στάδιο προεργασίας για την πόντιση του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου αξιοποιούνται από την Τουρκία ως ένα ακόμη πεδίο άσκησης πίεσης και προβολής των αμφισβητήσεων και των διεκδικήσεών της όσον αφορά τα κυριαρχικά δικαιώματα στη θάλασσα. Η αρχή έγινε με την Κάσο τον περασμένο Αύγουστο και οι πιο πρόσφατες οχλήσεις σημειώθηκαν στη θαλάσσια περιοχή της Κρήτης. Η Τουρκία αξιώνει να έχει λόγο στην αδειοδότηση των ερευνών, προβάλλοντας έτσι τις διεκδικήσεις της στις συγκεκριμένες περιοχές. Οι τουρκικές προκλήσεις με επίκεντρο τις έρευνες για το καλώδιο ήρθαν να επιβεβαιώσουν την εκτίμηση ότι η βελτίωση του κλίματος ανάμεσα στις δύο χώρες από το 2023 και μετά, σε καμιά περίπτωση δεν συνεπάγεται ότι η Αγκυρα εγκαταλείπει τις πάγιες θέσεις και διεκδικήσεις της ή ότι πρόκειται να υπαναχωρήσει από όσα κατά καιρούς θέτει ως –κατά την εκτίμησή της– ζητήματα προς επίλυση ανάμεσα στις δύο χώρες.
Επιμέλεια: Δώρα Αντωνίου
Οι κορβέτες και η συζήτηση
Του Τριαντάφυλλου Καρατράντου
Από την πρώτη στιγμή που είχε εγκαινιαστεί η νέα φάση στις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας, στις αρχές του 2023, ήταν ξεκάθαρο πως δεν σηματοδοτούσε και αλλαγή στις διεκδικήσεις της Τουρκίας ή στις πάγιες εθνικές θέσεις της Ελλάδας. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την περίοδο ως μια κατάσταση απεμπλοκής από ένα κρισιακό επίπεδο με στοιχεία και ύφεσης. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχει διατυπώσει τον μακρύ δρόμο που χρειάζεται να διανυθεί για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για μια διαδικασία επίλυσης.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία φροντίζει με συγκεκριμένες πράξεις να δείχνει τη διατήρηση των διεκδικήσεών της. Ετσι πρέπει να αντιμετωπίσουμε και την αντίδρασή της στις έρευνες του «NG Worker» για την πόντιση καλωδίου για την ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου. Την ίδια αντίδραση είχε και πριν από δέκα ημέρες, με την αποστολή κορβέτας για να παρακολουθεί από απόσταση τα δύο ερευνητικά σκάφη. Είναι μια εκδοχή της «διπλωματίας των κανονιοφόρων» που κατά περιόδους εφαρμόζει η Τουρκία. Με αυτόν τον τρόπο, από τη μία πλευρά διατυπώνει με ενέργεια την προσέγγιση περί «Γαλάζιας Πατρίδας» και παράλληλα τονίζει την άλλη τουρκική θέση, πως αν δεν υπάρξει οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας θα ακολουθεί μια διαδικασία παρενόχλησης εργασιών, ακόμη και αν αυτές δεν σχετίζονται με την υφαλοκρηπίδα, με στόχο την αποφυγή αυτών που η Τουρκία χαρακτηρίζει ως «τετελεσμένα» από ελληνικής πλευράς. Σε αντίστοιχες ενέργειες είχε καταφύγει, άλλωστε, και σε περίπτωση ερευνών από πλευράς της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι ενέργειες της Τουρκίας αναδεικνύουν στο πεδίο πως η προσέγγιση Αθήνας και Αγκυρας έχει ένα όριο, το οποίο είναι δύσκολο να ξεπεραστεί.
Οι συγκεκριμένες ενέργειες δεν συνιστούν κρίση, όπως αυτή του καλοκαιριού του 2020 με το σκάφος «Ορούτς Ρέις», ωστόσο είναι προφανές πως δεν συμβαδίζουν με τη γενικότερη φάση που εγκαινίασαν οι δύο χώρες από το 2023. Οι προκλήσεις και περισσότερο οι παρενοχλήσεις δεν μπορούν να συνεισφέρουν στη συνεργασία και στο θετικό πρόσημο των σχέσεων. Το σημαντικότερο είναι πως αυτές οι ενέργειες αναδεικνύουν στο πεδίο πως η προσέγγιση Ελλάδας και Τουρκίας έχει ένα όριο, το οποίο είναι δύσκολο να ξεπεραστεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως πρέπει να ακυρωθεί η προσπάθεια που έχει γίνει όλο αυτό το διάστημα και είχε συγκεκριμένα θετικά αποτελέσματα. Τη μετάβαση από την κατάσταση κρίσης σε επικοινωνία και συνεργασία, την προώθηση θεμάτων όπως είναι το μεταναστευτικό, το οποίο αποτελεί προτεραιότητα για την Ελλάδα, αλλά και γενικότερα της λεγόμενης θετικής ατζέντας και, τέλος, τα βήματα προς τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης.
Δυστυχώς, όμως, ενώ είναι σχετικά εύκολο να κάνει κάποιος βήματα προς την εμπιστοσύνη, είναι δύσκολο να διατηρηθεί σε μια τέτοια σταθερή πορεία και κυρίως με προοπτική επίλυσης. Για αυτόν άλλωστε τον λόγο, η Ελλάδα δεν εγκατέλειψε ποτέ την εσωτερική εξισορρόπηση της Τουρκίας με την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεών της.
* Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, κύριος ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ.
Η τακτική της Αγκυρας
Του Πέτρου Λιάκουρα
Το επεισόδιο του Αυγούστου στην Κάσο επαναλήφθηκε και βορείως της Κρήτης με την παρενόχληση του ιταλικού και ενός ακόμη ερευνητικού σκάφους από τουρκικά πολεμικά. Προκαλούνται νέα ερωτήματα ως προς την τακτική της Αγκυρας –απαιτεί από τα σκάφη την άδειά της– και ως προς την αντίδραση της Αθήνας. Τα σκάφη θα ερευνήσουν το τμήμα εκείνο του βυθού μη οριοθετημένης υφαλοκρηπίδας, που θα ενδείκνυται για την πόντιση του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου, δραστηριότητα που αναγγέλθηκε με NAVTEX.
Το όλο θέμα αφορά την πόντιση καλωδίου και την έρευνα στον βυθό που θα πραγματοποιηθεί, δράσεις που εμπίπτουν στο δίκαιο της θάλασσας. Η πόντιση συνιστά ελευθερία της θάλασσας και κατ’ επέκταση η έρευνα η οποία είναι εγγενής (inherent) στην πόντιση. Ειδικότερα, όπως προβλέπεται σαφώς στο άρθρο 79 της Σύμβασης Δικαίου Θάλασσας του 1982, η πόντιση καλωδίων (και σωληναγωγών) δεν μπορεί να εμποδιστεί στην υφαλοκρηπίδα όπου το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα έρευνας επί του βυθού και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων του υπεδάφους της. Μπορεί να συνυπάρχει ελευθερία της θάλασσας με κυριαρχικό δικαίωμα στην ίδια περιοχή; Βεβαίως, γιατί η σύμβαση προβλέπει τη διασφάλιση της ελεύθερης χρήσης υπό συγκεκριμένους όρους. Δηλαδή, κατά την πόντιση των καλωδίων πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη (due regard) και να μην επηρεάζονται τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους σε υφαλοκρηπίδα, τα οποία έχουν προτεραιότητα έναντι των ελευθεριών της θάλασσας. Και αντιστρόφως, όταν το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα υφαλοκρηπίδας, οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις ελευθερίες της θάλασσας και να τις διασφαλίζει, όπως την πόντιση. Είναι ο συμβιβασμός για να ασκούνται ισόρροπα τα δικαιώματα και από τις δύο πλευρές, από το παράκτιο και το τρίτο κράτος. Η ρήτρα αυτή δεν συνεπάγεται άδεια ούτε συναίνεση για την πόντιση του καλωδίου.
Στο τελευταίο επεισόδιο έρευνας στην Κρήτη, η Τουρκία προβάλλει διεκδικήσεις στην περιοχή ανατολικώς του 25ου μεσημβρινού. Ισχυρίζεται δε ότι σε μη οριοθετημένη περιοχή, κατ’ αυτήν διαφιλονικούμενη, τα ερευνητικά σκάφη πρέπει να λάβουν άδεια και από αυτήν. Ομοίως επικρίνει την Ελλάδα ότι με την έρευνα αποκλίνει από το μορατόριουμ της Διακήρυξης των Αθηνών. Ομως, τέτοια ενέργεια δεν αντιβαίνει στην εν λόγω Διακήρυξη, αντιθέτως η παρενόχληση των τουρκικών πλοίων εγείρει ζήτημα, διότι αναιρεί μία από τις ελευθερίες της θάλασσας.
Στο τελευταίο επεισόδιο έρευνας στην Κρήτη, η Τουρκία προβάλλει διεκδικήσεις στην περιοχή ανατολικώς του 25ου μεσημβρινού.
Και μια διευκρίνιση: επειδή αφορά βυθό υφαλοκρηπίδας, η έρευνα γενικού σκοπού για την ελεύθερη πόντιση καλωδίου δεν πρέπει να συγχέεται με το κυριαρχικό δικαίωμα ειδικού σκοπού εξερεύνησης του βυθού για υδρογονάνθρακες. Ενα ειδικό δικαίωμα δεν μπορεί να μετατρέπεται σε γενικό και αόριστο για ευρύτερο έλεγχο της περιοχής. Αυτό είναι η γνωστή τακτική «creeping jurisdiction». Η Ελλάδα πρέπει να επιμείνει στο άρθρο 79 της σύμβασης. Αλλιώς η διαφορά αυτή θα ενταθεί, με επιπτώσεις και στην προοπτική οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας.
* Ο κ. Πέτρος Λιάκουρας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου.
