Η κ. Σακελλαροπούλου υπήρξε μια εξαιρετική Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Υπηρέτησε αλλά και σεβάστηκε τις διαστάσεις του ρόλου που επιφυλάσσει το Σύνταγμα στον συγκεκριμένο θεσμό: ρυθμιστής του πολιτεύματος, χωρίς ενεργό ανάμειξη στην πολιτική. Η επιλογή του κ. πρωθυπουργού να προτείνει τον κ. Τασούλα αντί για την ίδια στην επικείμενη προεδρική εκλογή συνδέθηκε με μια άλλη πρόταση: να αναθεωρηθεί το άρθρο 30, παράγραφος 5 του Συντάγματος, ώστε η/ο Πρόεδρος να εκλέγεται για μία μόνο εξαετή θητεία – χωρίς δυνατότητα δεύτερης θητείας, όπως ισχύει σήμερα. Η σκέψη περί αναθεώρησης σίγουρα εξυπηρετεί την πολιτική συγκυρία. Ενας έξυπνος ελιγμός για να ξεφύγει ο πρωθυπουργός από μια άβολη για τον ίδιο συνθήκη: να μην εκληφθεί ως αποδοκιμασία ή πολιτική αδυναμία η μη ανανέωση της εμπιστοσύνης σε ένα πρόσωπο το οποίο ο ίδιος είχε υποδείξει και στο οποίο δεν είχε τίποτε να προσάψει. Μήπως όμως, έστω διά της τεθλασμένης, η εισήγηση για άπαξ θητεία του Προέδρου κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση και θα άξιζε να υιοθετηθεί;
Η λύση της μιας και μόνον θητείας αυξάνει τα εχέγγυα ανεξαρτησίας των προσώπων που καταλαμβάνουν μια ανώτατη θέση. Για τον λόγο αυτό, εφαρμόζεται ιδίως στον χώρο της Δικαιοσύνης. Στη χώρα μας, η ανώτατη θητεία του Προέδρου των ανώτατων δικαστηρίων είναι τετραετής και μη ανανεώσιμη. Στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, οι δικαστές υποδεικνύονται για εννέα χρόνια χωρίς δυνατότητα ανανέωσης. Ο συγκεκριμένος περιορισμός τούς επιτρέπει να γίνονται αρκούντως δυσάρεστοι για το κράτος που τους πρότεινε σε περιπτώσεις παραβίασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, χωρίς να τους απασχολεί το ενδεχόμενο να επιλεγούν εκ νέου για τη θέση. Αντιστρόφως, τα μέλη των Ανεξάρτητων Αρχών στην Ελλάδα μπορούν να επανατοποθετηθούν όταν λήξει η θητεία τους. Η δυνατότητα αυτή έχει διαχρονικά αποτελέσει το μέσο για την άσκηση κυβερνητικών πιέσεων και μικροπολιτικών συναλλαγών, από τις οποίες χαμένη βγαίνει προφανώς η ανεξαρτησία του θεσμού.
Ο Πρόεδρος της μιας φοράς απολαμβάνει μια ανέφελη ελευθερία. Μπορεί να μην τη χρειάζεται ο ίδιος, καλό είναι όμως να την αντιλαμβάνονται και όλοι οι υπόλοιποι, πρωταγωνιστές ή κομπάρσοι.
Ο Πρόεδρος της ∆ημοκρατίας δεν είναι δικαστής, θα μου πείτε. Το έργο του έχει ύψιστη πολιτική σημασία: διορίζει τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς, συμπράττει στη διάλυση της Βουλής, εκπροσωπεί διεθνώς τη χώρα, κηρύσσει μέχρι και πόλεμο. Η δυνατότητα επανεκλογής από τη Βουλή για μία ακόμη θητεία λειτουργεί και ως μηχανισμός νομιμοποίησης ή αποδοκιμασίας, όπως ισχύει γενικά για τους αιρετούς άρχοντες. Μήπως, λοιπόν, δεν είναι σκόπιμο να καταργηθεί; Δεν συμφωνώ, ακριβώς επειδή ο Πρόεδρος δεν αποτελεί ένα κοινό πολιτικό πρόσωπο το οποίο χρειάζεται περιοδική ανανέωση της εντολής του μέσω εκλογών. Οσο κρίσιμος και εάν είναι ο ρόλος του, δεν αντιστοιχεί σε πολιτικό πρωταγωνιστή αλλά στον διαιτητή του παιγνίου. Του αρκεί η νομιμοποίηση της αρχικής εκλογής και στη συνέχεια ενεργεί με εφόδια το κύρος, την ψυχραιμία και –πάνω από όλα– την ανεξαρτησία του. Η τελευταία ενισχύεται και καθίσταται λιγότερο αμφισβητήσιμη όταν η θητεία είναι μία. Ο Πρόεδρος της μίας φοράς απολαμβάνει μια ανέφελη ελευθερία. Μπορεί να μην τη χρειάζεται ο ίδιος, καλό είναι όμως να την αντιλαμβάνονται και όλοι οι υπόλοιποι, πρωταγωνιστές ή κομπάρσοι. Γι’ αυτό και συνταγματικά συστήματα με παραπλήσια κοινοβουλευτικά χαρακτηριστικά με το δικό μας, όπως του Ισραήλ, επέλεξαν στην πορεία την ίδια λύση.
Υπάρχει και κάτι ακόμη. Η διαδικασία της εκλογής Προέδρου εκτίθεται μοιραία σε πολιτικές συναλλαγές, κάτι φυσιολογικό σε μια Δημοκρατία. Για την/τον απερχόμενο Πρόεδρο, όμως, η υποβολή στα κομματικά καλλιστεία είναι πολλαπλάσια άχαρη. Ιδίως για εκείνη/εκείνο που υπηρέτησαν αψεγάδιαστα το λειτούργημά τους.
Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή της Αθήνας.
