Στις 6 Μαρτίου 2024, στις 11.45 τοπική ώρα, ρωσικός βαλλιστικός πύραυλος έπληξε το λιμάνι της Οδησσού, μόλις 150 μέτρα από το σημείο όπου περνούσε αυτοκινητοπομπή με τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. «Είναι η καλύτερη, ζωντανότερη υπενθύμιση ότι εδώ γίνεται πραγματικός πόλεμος», δήλωσε λίγο αργότερα ο πρωθυπουργός. Θα πρέπει να ήταν ίσως η πιο δυνατή εμπειρία του 2024 για τον κ. Μητσοτάκη. Προέκυψε το ερώτημα αν ήταν μια προσχεδιασμένη στοχοποίηση.
«Η Μόσχα θα είχε πλήξει τον στόχο της αν αυτός ήταν ο στόχος της», απάντησε με νόημα o πρώην Ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Τρεις μήνες αργότερα, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου υπενθύμισε τον «ακήρυχτο πόλεμο» που γίνεται στη Ν.Δ. Ισως ήταν αυτή η πιο δυνατή εμπειρία μετά το 2016 για τον Μητσοτάκη, αφού για πρώτη φορά υποχώρησε επί των ημερών του το ποσοστό του κόμματος. Το 28%, αν και νικηφόρο, έστειλε το μήνυμα της φθοράς.
Πύραυλοι και στο εσωτερικό
Η υποστήριξη της Αθήνας στο Κίεβο προκαλεί δυσπεψία σε κομμάτι της κοινής γνώμης –δεξιάς και αριστερής– που έχει γαλουχηθεί με τη ρομαντική θεωρία της συμμαχίας με το «ξανθό γένος». Δεν είναι μόνο η δυσαρέσκεια που προκαλούν σε κάποιους οι «εναγκαλισμοί με τον ηθοποιό» (Ζελένσκι). Οι απόψεις του Ρώσου προέδρου Πούτιν (για τη Δύση, για την παγκοσμιοποίηση, για τους ΛΟΑΤΚΙ+) έχουν απήχηση και στην Ελλάδα.
Συγγενείς απόψεις άλλωστε εξέφρασαν οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Καραμανλής και Αντώνης Σαμαράς στη διπλή προειδοποιητική «πυραυλική επίθεση» κατά του Μητσοτάκη που εξαπέλυσαν από το Πολεμικό Μουσείο την 1η Ιουλίου. Παρ’ όλα αυτά, ο Μητσοτάκης δεν ανήκει στους χαμένους του 2024. Το κόμμα έχει καβατζάρει ξανά σε κάποιες δημοσκοπήσεις το 30%. Στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους, κορυφαία στελέχη της αντιπολίτευσης πιστώνουν στον Μητσοτάκη ικανότητα να διαχειρίζεται την εξουσία χωρίς να χάνει τον έλεγχό της.
Τα Τέμπη και οι υποκλοπές (δύο θέματα πάνω στα οποία η αντιπολίτευση έπαιξε τα ρέστα της για δύο χρόνια) αναφέρθηκαν τυπικά σε μία και μόνο πρόταση στην εφ’ όλης της ύλης ομιλία του Νίκου Ανδρουλάκη για τον προϋπολογισμό. Ο Σωκράτης Φάμελλος τα ξέχασε τελείως.
Η αντοχή του Μητσοτάκη παρουσιάζει μοναδικά χαρακτηριστικά στη Μεταπολίτευση. Επειτα από πεντέμισι χρόνια διακυβέρνησης, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν ήδη στο Προεδρικό Μέγαρο. Στα δικά του πεντέμισι χρόνια, ο Κώστας Καραμανλής είχε μόλις χάσει τις εκλογές του 2009 με μια ήττα παρόμοια εκείνης του 1981. Αντιστοίχως, το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου το 1987 υποχωρούσε σταθερά, ενώ το ΠΑΣΟΚ του 2002 του Κώστα Σημίτη βρισκόταν 6-8 μονάδες πίσω στις δημοσκοπήσεις.
Κάλπη χωρίς δίλημμα
Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και οι πιο ενθουσιώδεις κυβερνητικοί παράγοντες δεν ισχυρίζονται ότι ο Μητσοτάκης έχει σήμερα στο τσεπάκι του το 41% του 2023. Το κυβερνητικό «χάι» εξανεμίστηκε στις ευρωεκλογές. Πολλοί λένε ότι η «φιλελεύθερη ξεγνοιασιά» των αρχών της δεύτερης τετραετίας οδήγησε σε αποφάσεις που κόστισαν, όπως ήταν η τεκμαρτή φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών και η θεσμοθέτηση του γάμου ομοφύλων.
Κι αν η φορολογική ευταξία δικαιώνει τελικά τον υπουργό Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη, καθώς η αύξηση των εσόδων ταυτοποίησε την εκτεταμένη φοροδιαφυγή, η επέκταση του γάμου στα ομόφυλα ζεύγη δεν έσπασε τα ταμεία. Μπορεί να ενίσχυσε την ιδέα της ισότητας ανάμεσα στις διαφορετικές ερωτικές ταυτότητες, αλλά δεν προκάλεσε συνωστισμό στα δημαρχεία της επικράτειας.
Ο πρωθυπουργός πιστεύει ότι η κάμψη της Ν.Δ. στις ευρωεκλογές δεν οφειλόταν τόσο στον γάμο ή στον φορολογικό προτεσταντισμό. Οφειλόταν στο αδύναμο (ή ανύπαρκτο) δίλημμα των ευρωεκλογών εφόσον δεν υπήρχε ερώτημα διακυβέρνησης. Κυρίως οφειλόταν στην ακρίβεια, η οποία ροκάνισε μεγάλο μέρος από τις αυξήσεις εισοδημάτων της πρώτης τετραετίας.
Σήμερα, στο εικαστικά αναβαθμισμένο Μέγαρο Μαξίμου επικρατεί αισιοδοξία. Ο Πίνατ κουνάει την ουρά του στους επισκέπτες. Η υποχώρηση του πληθωρισμού σε συνδυασμό με τη συνέχιση της ανάπτυξης και της αύξησης των εισοδημάτων θα συμβάλει στην επιστροφή των απολωλότων ψηφοφόρων στο «γαλάζιο» μαντρί. Η χριστουγεννιάτικη βελτίωση του κλίματος οφείλεται εν πολλοίς στα δωρεάν φάρμακα για όσους δικαιούνται το ΕΚΑΣ και στο επίδομα των 100 ευρώ στους αστυνομικούς. Ολα αυτά τα μικρά προσθέτουν κουκιά γιατί είναι για τους πολλούς μεγάλα.
Ο δικαιωματισμός (η περιβόητη γουόκ ατζέντα, δηλαδή η «ατζέντα της αφύπνισης» απέναντι στις πανταχού παρούσες ανισότητες) επιστρέφει στο σημειωτόν μετά το επώδυνο γαμήλιο άλμα.
Αυτή η «μαρξιστική» προσέγγιση (όλα είναι οικονομία) δεν αποκλείει την τέχνη των συμβολισμών, που ο Μητσοτάκης δεν αμελεί. Για παράδειγμα, πολλοί επιμένουν (και μάλλον έχουν δίκιο, παρά τις ανεπίσημες διαψεύσεις) ότι το πουλέν της πατριωτικής Δεξιάς, ο Απόστολος Τζιτζικώστας, δεν θα ήταν σήμερα επίτροπος αν δεν υπήρχε πρόβλημα με τον πατριωτικό χώρο από τη Λάρισα και πάνω.
Δηλαδή, οι δεξιοί ψηφοφόροι που απείχαν ή ψήφισαν Βελόπουλο και Λατινοπούλου στις ευρωεκλογές θα επιστρέψουν συγκινημένοι στη Ν.Δ. επειδή ο Τζιτζικώστας έγινε επίτροπος; Οχι. Αλλά η επιλογή Τζιτζικώστα στέλνει το μήνυμα ότι ο Μητσοτάκης παραμένει πολιτικά συμπεριληπτικός. Οτι εκτιμά εξίσου τους ευσεβείς της Δεξιάς και τις ντίβες του Κέντρου. Οτι η Ν.Δ. παραμένει η μεγάλη κεντροδεξιά παράταξη και δεν έγινε ένα μπλε Ποτάμι.
Το κοντσέρτο των συμβολισμών δεν άρχισε με τον Τζιτζικώστα, αλλά με τον Φρέντη Μπελέρη πριν από τις ευρωεκλογές. Ο εκλεγμένος δήμαρχος Χειμάρρας εντάχθηκε εκτάκτως στο ψηφοδέλτιο ως «πατριωτικό μόσχευμα». Το κοντσέρτο δεν τελείωσε με τον Τζιτζικώστα, αλλά συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Ο Μητσοτάκης έβαλε στο πρόγραμμά του συναντήσεις με τις «στρίγγλες» της κοινοβουλευτικής ομάδας που (για την ώρα) έγιναν «αρνάκια». Αξιοποίησε τη δημόσια συνομιλία του με τον Γάλλο συγγραφέα Πασκάλ Μπρικνέρ για να αποδοκιμάσει την «τυραννία της μειοψηφίας» και να διαμηνύσει ότι δεν τον εκφράζει η γουόκ ατζέντα.
Αβαθή τα ήρεμα νερά
Το 28% εκτιμά ότι επέφερε και την εξασθένιση της δυναμικής για την επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Η υπέρβαση στα ελληνοτουρκικά προϋποθέτει πεφωτισμένες υποχωρήσεις (όσον αφορά την επήρεια των ελληνικών νησιών στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου), που ακόμα κι αν είναι μικρές δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές από μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης και του Κοινοβουλίου. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, ο Μητσοτάκης θυσίασε σιωπηρά για χάρη της οργίλης Δεξιάς το φιλόδοξο σχέδιο για έναν έντιμο συμβιβασμό στις θαλάσσιες ζώνες.
Ωστόσο, όσοι διαχειρίζονται τα θέματα αυτά υπογραμμίζουν ότι η «στασιμότητα» οφείλεται περισσότερο στην επιλογή της Αγκυρας να συνδέει διαφορετικά ζητήματα και να επιδιώκει «λύση-πακέτο», την ώρα που η Αθήνα επιμένει στη «μία διαφορά» του προσδιορισμού της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι ο πρωθυπουργός συνδύασε την απροθυμία για υπερβάσεις με τη διαγραφή του Αντώνη Σαμαρά, ο οποίος αμφισβήτησε τη γνησιότητα του πατριωτισμού που είχαν οι κυβερνητικοί χειρισμοί.
Η πρόσφατη υιοθέτηση από τον πρωθυπουργό ορισμένων προτάσεων του ΠΑΣΟΚ για τις τραπεζικές χρεώσεις ήταν άλλο ένα μελετημένο νεύμα – αυτή τη φορά προς το Κέντρο. Ο Μητσοτάκης εμφανίζεται ανοιχτόμυαλος. Εφαρμόζει απροκατάληπτα τις «θετικές προτάσεις» της αντιπολίτευσης, εξασθενίζοντας έτσι τη δυναμική της κριτικής της. Δείχνει ταυτόχρονα ότι είναι έτοιμος για μια μελλοντική συγκυβέρνηση, εάν χρειαστεί, μια στάση που αρέσει στους κεντρώους, την ίδια ώρα που βραχυκυκλώνει το ΠΑΣΟΚ.
Ενα άλλο σύμβολο που η κυβέρνηση διαχειρίστηκε με επιτυχία είναι η υπηκοότητα των απογόνων του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄. Ο Παύλος απέκτησε επώνυμο, όπως απαιτούσε ο προοδευτικός (αντιβασιλικός) νόμος του Ευάγγελου Βενιζέλου, αλλά δανείστηκε το Ντε Γκρες του θείου του, πρίγκιπα Μιχαήλ, που υπαινίσσεται ευθέως (γιατί μεταφράζεται ως «Της Ελλάδος») ότι αυτή η οικογένεια είχε κάποτε βασιλικό τίτλο και ιστορία. Με άλλα λόγια, τόσο οι κεντρώοι υποστηρικτές της προεδρευόμενης δημοκρατίας όσο και οι νοσταλγοί της βασιλείας (που δεν είναι αμελητέοι) μοιάζουν εξίσου ικανοποιημένοι από τη σολομώντεια λύση.
Οι σολομώντειες λύσεις συμπυκνώνουν αυτό που ο Μάκης Βορίδης, αρχιτέκτονας της λύσης Ντε Γκρες, αποκαλεί στις ιδιωτικές συζητήσεις του «αμφίπλευρη διεκδίκηση». Ούτε δεξιά ούτε κεντρώα στροφή. Η συνταγή για την τρίτη νίκη είναι κεντρώες πολιτικές που δεν αποξενώνουν τη δεξιά και δεξιές πολιτικές που δεν απομακρύνουν το Κέντρο.
Το πρώτο ορόσημο
Μια τέτοια σολομώντεια λύση αναζητείται και για την Προεδρία της Δημοκρατίας. Κάποιοι συνομιλητές του πρωθυπουργού εκτιμούν ότι αυτή η λύση δεν μπορεί να είναι η υπέρμαχος του δικαιωματισμού Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Κάποιοι άλλοι αντιτείνουν ότι η Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαθέτει συναντίληψη με τον πρωθυπουργό, αίσθηση του μέτρου, αλλά και διπλωματική ευελιξία. Δεν διέφυγε την προσοχή των παρατηρητικών ότι αποκατέστησε τις σχέσεις της με τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο Β΄, που είχαν τρωθεί από την υποστήριξη της Σακελλαροπούλου στο νομοσχέδιο για τον γάμο.
Σχεδόν εννέα μήνες μετά, στις 11 Δεκεμβρίου, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Αρχιεπίσκοπος επισκέφθηκαν μαζί τον Παιδικό Σταθμό – Νηπιαγωγείο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» και το Κέντρο Γεροντολογίας και Προνοιακής Υποστήριξης «Αγιος Προφύριος», δύο δομές της Αρχιεπισκοπής στο Δήλεσι Βοιωτίας. Αν ο Αρχιεπίσκοπος συγχωρεί, μπορούν οι θεοφοβούμενοι βουλευτές να παραμείνουν μνησίκακοι;
Η ανανέωση της θητείας της κ. Σακελλαροπούλου, που μέχρι πρότινος έμοιαζε απίθανη, σήμερα έχει ανάλογες πιθανότητες με την ενθρόνιση άλλων, όπως οι Κ. Τασούλας, Μ. Δαμανάκη, Ευ. Βενιζέλος, Λ. Παπαδήμος.
Η ανανέωση της θητείας της κ. Σακελλαροπούλου, που μέχρι πρότινος έμοιαζε απίθανη, σήμερα έχει ανάλογες πιθανότητες με την ενθρόνιση άλλων, όπως ο Κώστας Τασούλας, η Μαρία Δαμανάκη, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Λουκάς Παπαδήμος. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή Προέδρου εντάσσεται και αυτή στην ίδια στρατηγική Μητσοτάκη: να παραμείνει στην κορυφή του τριγώνου ανάμεσα στη Δεξιά και στο Κέντρο. Να κερδίσει τον «πραγματικό πόλεμο» διατηρώντας τη συμμαχία ανάμεσα στη Δεξιά και στο Κέντρο. Και με αυτόν τον τρόπο να μεταβολίσει το προειδοποιητικό «πυραυλικό πλήγμα» των ευρωεκλογών σε μια τρίτη νίκη το 2027.
