Εντυπη έκδοση. Κατά το τελευταίο διάστημα, πολύς λόγος γίνεται για τις εντεινόμενες διαδικασίες «αλγοριθμοποίησης» και «πλατφορμοποίησης» όλων των τομέων ανθρώπινης δραστηριότητας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Οι διαδικασίες αυτές συρρέουν με έναν αριθμό από ηθικοκοινωνικά και πολιτικά ερωτήματα, όπως περιγράφει το πρόσφατο προγραμματικό κείμενο της UNESCO με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία».
Για παράδειγμα:
Ποιος είναι ο αντίκτυπός τους στο ηθικό μας σύστημα, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στα θεμελιώδη δικαιώματα;
Ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στις ανθρώπινες γνωστικές ικανότητες και στο ανθρώπινο σχετίζεσθαι;
Μήπως τείνουν να αλλοιώσουν το δημοκρατικό σκέπτεσθαι και τη Δημοκρατία ως έννοια και ως πραγματικότητα;
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λεγόμενη «αλγοριθμική διακυβέρνηση», η οποία αναδύεται ως μετεξέλιξη της «ψηφιακής διακυβέρνησης». Αυτή η νέα μορφή διακυβέρνησης αφορά στη σταδιακή ενσωμάτωση προηγμένων αλγορίθμων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Αφενός, θεωρείται απαραίτητη καθώς η διαχείριση ενός αδιανόητου όγκου δεδομένων στον ευρύτερο χώρο της λήψης αποφάσεων ξεπερνά τις ανθρώπινες δυνατότητες. Εδώ, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί πολλαπλασιαστή ισχύος και παραγωγικότητας, αλλά και αρωγό του κράτους σε ποικίλες εφαρμογές, βελτιώνοντας τη σχέση του με τους πολίτες. Αφετέρου, προκύπτει μια σειρά από ηθικές κρίσεις, διερωτήσεις, οριοθετήσεις και ανησυχίες.
Κατ’ αρχάς, η προσέλευση των συστημάτων αυτοματοποιημένης λήψης αποφάσεων στον τομέα των δημοσίων πολιτικών δεν πρέπει να συνεπάγεται κάποιου είδους ταύτιση μεταξύ της λογικής της Αγοράς και της λογικής της Δημοκρατίας.
Με άλλα λόγια, η Δημοκρατία δεν είναι «πάροχος υπηρεσιών» που απλώς ικανοποιεί ατομικές «προτιμήσεις πελατών» και «βελτιστοποιεί στόχους και αποτελέσματα». Στο πεδίο της πολιτικής, οι στόχοι ορίζονται, νοηματοδοτούνται και αναθεωρούνται μέσα από ανοιχτές και συχνά συγκρουσιακές συζητήσεις γύρω από συλλογικές φιλοδοξίες.
Πέρα από την «ικανοποίηση προτιμήσεων» (ή ενστίκτων) και τη λογική των «καταναλωτών», η ιδιότητα του πολίτη (πολιτειότητα) αφορά σε αναστοχαστικές αποφάσεις για την κατεύθυνση της κοινωνίας, όσο και σε οράματα και αφηγήματα για το επιθυμητό μέλλον της κοινωνίας.
Και πέρα από τις τεχνοντετερμινιστικές, αγοραίες και ατομικιστικές προσεγγίσεις, απαιτείται μια βαθύτερη αντίληψη της σύγχρονης κοινωνικής δομής, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονες αδικίες, ανισότητες και ασυμμετρίες εξουσίας και γνώσης, αλλά και από τη δημιουργική και αβέβαιη δυναμική της ανατροπής.
Αυτό που διαχρονικά προσδίδει ώθηση στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι η εγγενής επιθυμία του ανθρώπου για ελευθερία, εξέλιξη και καινοτομία, όπως εξηγεί ο Michael Muthukrishna στο βιβλίο του «A Theory of Everyone».
Ιδιαίτερα στις δυτικές δημοκρατικές κοινωνίες, όπως το θέτει ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η επιθυμία αυτή συνδυάζεται με τη διαρκή αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης, τη ριζική αναθεώρηση των διαμορφωμένων αξιών, τη ρήξη με το κατεστημένο αλλά και τη ρήξη με το παρελθόν.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αμφισβητεί (στοχεύσεις, προτεραιότητες και αξίες) και δεν διαθέτει φαντασία, πολιτική λογική ή πολιτικές προθέσεις. Απλώς εκτελεί εντολές με πιθανοκρατικούς όρους. Η ανθρώπινη ιστορία, όμως, δεν γράφεται με «εκτέλεση εντολών», αλλά μέσα από μια βαθιά και ανυπάκουη επιθυμία να αλλάξουμε τους ατομικούς και συλλογικούς εαυτούς μας (και όρους ύπαρξης) προς μη προβλέψιμες κατευθύνσεις. Σε τελευταία ανάλυση, η δίψα των ανθρώπων για το «καλύτερο μέλλον» και την «ελεύθερη ζωή» έχει αποδειχθεί πιο ανθεκτική από κάθε είδους τυραννία και κάθε είδους ετεροκαθορισμό.
Στην αναδυόμενη κοινωνία της τεχνητής νοημοσύνης, οι ανθρώπινες ηθικές αξίες και επιλογές (μετουσιωμένες σε πλαίσια διακυβέρνησης) καλούνται να επιβεβαιώσουν και να αποδείξουν ότι είναι πιο ισχυρές από την ταχύτητα και πολυπλοκότητα των «τέλειων» αλγοριθμικών συστημάτων.
Να συνδημιουργήσουν, αυτή τη φορά με τη βοήθεια της τεχνολογίας, νέους χώρους και νέα μοντέλα κοινωνικής συνύπαρξης.
* Ο κ. Χαράλαμπος Τσέκερης είναι προεδρεύων της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής.
** Ο κ. Γιώργος Ευθυμίου είναι διευθυντής Ενημέρωσης και Διαχείρισης Κρίσεων, Γραφείο Τύπου Πρωθυπουργού.
