Oσα έχουν διαδραματιστεί τον τελευταίο περίπου χρόνο στον ΣΥΡΙΖΑ και ιδίως η περίοδος ανάληψης της ηγεσίας από τον Στέφανο Κασσελάκη μέχρι τον ανεπανάληπτο τρόπο καθαίρεσής του έχουν ήδη σχολιαστεί ποικιλοτρόπως. Δεν έχουν όμως συνδυαστεί επαρκώς με το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ από την ανάληψη της ηγεσίας του από τον Αλέξη Τσίπρα μέχρι σήμερα υπήρξε ένα σημαντικό –εάν όχι κατεξοχήν– επικοινωνιακό φαινόμενο. Θα μπορούσε δηλαδή κανείς να δει την πορεία αυτού του κόμματος όχι μόνο μέσα από κλασικές πολιτικές και ιδεολογικές αναδιατάξεις, αλλά ιδίως μέσα από τη σχέση που αναπτύσσει κατά περιόδους με συγκεκριμένες μορφές διαμεσολάβησης των μηνυμάτων και των πρωταγωνιστών του.
Ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας γίνεται γνωστός στο πανελλήνιο ως «καταληψίας» έφηβος μέσα από την τηλεοπτική του συνέντευξη σε εκπομπή της Aννας Παναγιωταρέα (1990), ενώ σε μεγάλο βαθμό την πρώτη μεγάλη του εκλογική επιτυχία στον Δήμο της Αθήνας την πραγματοποιεί χάρη στην αντισυμβατική του παρουσία σε τηλεοπτικό ντιμπέιτ μεταξύ των υποψηφίων δημάρχων, ντυμένος με δερμάτινο μπουφάν και κόκκινα μποτάκια σε μια εποχή απόλυτης συμβατικότητας όσον αφορά ζητήματα (ειδικά ανδρικής) πολιτικής ενδυματολογίας. Η ραγδαία άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ την εποχή των μνημονίων συνδέθηκε σε μεγάλο βαθμό με την ικανότητά του όχι απλώς να είναι σε επαφή με κοινωνικά κινήματα, αλλά να τα παρακολουθεί και να τα συντονίζει μέσα από τα social media.
Το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να εκφράσει πολιτικά το μεγαλύτερο ποσοστό του κινήματος των Αγανακτισμένων στις αρχές της δεκαετίας του 2010 είχε να κάνει με τη γνώση και καλή χρήση των νέων Μέσων που σταδιακά γίνονται όχι μόνο ο χώρος αναμετάδοσης του πολιτικού μηνύματος αλλά και εκείνος της συγκρότησης των ίδιων των πολιτικών φορέων. Μην ξεχνάμε ότι ο μετέπειτα κυβερνητικός σύμμαχος του ΣΥΡΙΖΑ, οι Ανεξάρτητοι Ελληνες, υπήρξαν το πρώτο ελληνικό κόμμα που γεννήθηκε στο Facebook.
Τουλάχιστον μέχρι την εποχή του δημοψηφίσματος το 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στο παιχνίδι της επικοινωνίας στο πεδίο των social media, ενώ αρχίζουν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας πληροφορίες για το πώς οργανώνει και μισθώνει μια ολόκληρη προσπάθεια πολιτικού τρολαρίσματος και φανατισμού μέσα από τα νέα Μέσα. Νέες πολιτικές φυσιογνωμίες στον χώρο της ριζοσπαστικής Αριστεράς, όπως αυτές του Παύλου Πολάκη ή του Νίκου Καρανίκα, διαμορφώνουν ένα ξεχωριστό πολιτικό προφίλ και συχνά ακραία επιθετικό λόγο μέσα από τα νέα Μέσα, σε πολλές περιπτώσεις με έναν αντισυστημικό τρόπο πολύ παραπλήσιο με αυτόν του Ντόναλντ Τραμπ. Ιδιαίτερο παράδειγμα υπήρξε βέβαια και η περίπτωση της Ζωής Κωνσταντοπούλου που μετέτρεψε τη Βουλή και το κανάλι της σε ένα δικαστικό ριάλιτι, αλλά αυτό είχε μικρή διάρκεια.
Από τα κόκκινα μποτάκια του Τσίπρα μέχρι την υπεροπλία στα social media και την τηλεοπτική απήχηση του Κασσελάκη, ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν κατεξοχήν ένα επικοινωνιακό φαινόμενο.
Την περίοδο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ η αντισυστημικότητα των νέων Mέσων δεν φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμη σε όρους πολιτικής επικοινωνίας για το κόμμα που μέχρι πρότινος κυριαρχούσε σε αυτά. Η Ν.Δ. μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Κυριάκο Μητσοτάκη κατάφερε να εξισορροπήσει το παιχνίδι επιρροής στα social media, ενώ η προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να ελέγξει τα παραδοσιακά Μέσα (τηλεόραση, Τύπο) αν και έφερε σοβαρά πλήγματα, τελικά απέτυχε. Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ και η ανακάλυψη ενός μέχρι πρότινος άγνωστου πολιτικά προσώπου για την ηγεσία του, του Στέφανου Κασσελάκη, σηματοδότησε τη μετοίκηση του ΣΥΡΙΖΑ στην πλατφόρμα του TikTok, στην οποία ο επόμενος ηγέτης του επέδειξε μεγάλη εξοικείωση και μαεστρία. Ταυτόχρονα, όμως, το πρόσωπο του Στέφανου Κασσελάκη και το ζήτημα του σεξουαλικού του προσανατολισμού γίνονται ιδιαίτερο θέμα στην τηλεόραση και ιδίως στη μεσημεριανή ζώνη, στο πιο χαρακτηριστικό πεδίο της τηλεοπτικής «ενημερο-διασκέδασης», το οποίο αρέσκεται να εντρυφεί όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια σε ζητήματα πολιτικοποίησης του φύλου και της σεξουαλικής ζωής. Το «MeToo» στην Ελλάδα αναπτύχθηκε σίγουρα ισάξια, αν όχι περισσότερο, στη μεσημεριανή ζώνη με το Διαδίκτυο.
Δεν είναι καθόλου περίεργο κατά συνέπεια ότι τα όσα θεαματικά παρακολουθούμε το τελευταίο διάστημα στον ΣΥΡΙΖΑ έχουν αρχίσει όλο και περισσότερο να διαφεύγουν από την πολιτική κουλτούρα των «παλιών» πλέον social media (Twitter, Facebook) και να γειτνιάζουν περισσότερο με αυτήν των τηλεοπτικών μεσημεριανών εκπομπών. Το παράδειγμα του Δημήτρη Παπανώτα και η (μη) συμπερίληψή του στο ευρωψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και το γεγονός ότι γύρω από τον αποκαθηλωμένο αρχηγό Στέφανο Κασσελάκη βλέπει κανείς μεγάλο αριθμό ηλικιακά ώριμων «φαν» με όχι πάντα πολιτικά ώριμες συμπεριφορές, δείχνει ότι το ακροατήριο του ΣΥΡΙΖΑ (τουλάχιστον αυτό που απέμεινε μετά την αποχώρηση της Νέας Αριστεράς), αυτό που είναι περισσότερο εκδηλωτικό και θορυβώδες, είναι το αγανακτισμένο κοινό των «μεσημεριανάδικων».
Η βιβλιογραφία που μελετάει το φαινόμενο του λαϊκισμού και της σχέσης του με τα media έχει σημειώσει την αγαστή σχέση που αναπτύσσουν οι λαϊκιστές ηγέτες με αυτό που αποκαλούμε tabloid (σκανδαλοθηρική – εντυπωσιοθηρική) δημοσιογραφική κουλτούρα. Η κουλτούρα αυτή συνήθως εμφανίζεται αντισυστημική όσο και αυτή των social media. Ισως μάλιστα να αποτελεί και τον προάγγελό τους. Η εμπορική προσέγγιση που παράγει η tabloid δημοσιογραφία λαχταράει για συναισθηματική κάλυψη των γεγονότων, επιδεικνύει μια ισχυρή προτίμηση για πολιτική προσωποποίηση, για εκκεντρικούς πολιτικούς πρωταγωνιστές, και αναπτύσσει ένα είδος πολιτικής ηδονοβλεψίας. O ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε το προνομιακό κόμμα της tabloid πολιτικής κουλτούρας που ανεξάρτητα από τη διαδικτυακή ή τηλεοπτική διαμεσολάβησή της, είναι ο βασικός χώρος καλλιέργειας του ριζοσπαστισμού δεξιάς και αριστερής απόχρωσης και της μεταξύ τους ώσμωσης.
Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας, ΑΠΘ.
