Η συζήτηση για τις υποκλοπές αλλά και την κακόβουλη χρήση λογισμικού μέσα από την κατακλυσμιαία εξέλιξη των σχετικών τεχνολογιών θέτει θέματα που απαιτούν ψύχραιμη, ρυθμιστική, αλλά κυρίως δυναμική αντιμετώπιση, δεδομένου ότι η τεχνολογία προχωράει πολύ πιο γρήγορα από την επίτευξη ενός επαρκούς νομοθετικού πλαισίου.
Η σχέση ελευθερίας, δικαιωμάτων και ασφάλειας είναι δυσεπίλυτη, αλλά όχι ανεπίλυτη εξίσωση. Οι «κακοί» δεν θα σταματήσουν να εκμεταλλεύονται κάθε τρόπο και μέσο για να κλονίσουν τις κοινωνίες μας, ενώ οι δημοκρατίες μας θα πρέπει να συνεχίσουν να τους μάχονται, σε καμία όμως περίπτωση με έκπτωση στις αξίες, στις ελευθερίες και στα δικαιώματά μας.
Πρέπει όμως πριν δράσουμε, να αποφασίσουμε για τι μιλάμε. Τα όρια της ρυθμιστικής δράσης πρέπει να είναι ξεκάθαρα και σε κάθε περίπτωση με ακλόνητη σύνδεση στην έννομη τάξη, όπως αυτή προκύπτει από το εθνικό και το ενωσιακό πεδίο αρμοδιοτήτων.
Σε θέματα προστασίας της εθνικής ασφάλειας, δημοσίου συμφέροντος και δίωξης του –κυρίως οργανωμένου– εγκλήματος τα πράγματα είναι μάλλον απλά. Είναι η εθνική νομοθεσία που κατοχυρώνει τα δικαιώματα του ερευνώμενου με προηγούμενη δικαστική έγκριση, σεβασμό των προσωπικών δεδομένων και του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών μέσω ανεξάρτητων διοικητικών αρχών. Οι διωκτικές αρχές και οι υπηρεσίες πληροφοριών μπορούν –και πρέπει– να δράσουν προς όφελος της πολιτείας, αλλά τα θεσμικά αναχώματα προστασίας εγγυώνται τα όρια της οποιασδήποτε επιχείρησης και μαζί το αξιακό πρόσημο της κοινωνίας μας. Οι κανόνες αυτού του παιχνιδιού είναι γνωστοί, δεδομένοι και απόλυτα δεσμευτικοί για όλους. Αν το πλαίσιο αυτό χρειαστεί θεσμική βελτίωση για να καλύψει προβλήματα εφαρμογής ή κατάχρησης, οι όποιες βελτιώσεις θα πρέπει να δοθούν και πάλι σε εθνικό επίπεδο.
Τα πράγματα είναι διαφορετικά όταν πρόκειται για νέες τεχνολογικές δυνατότητες από εταιρείες που αναπτύσσουν και εμπορεύονται λογισμικό, που μπορεί από τη μια να αντιμετωπίσει τα πιο δύσκολα θέματα ασφάλειας, αλλά παράλληλα να χρησιμοποιηθεί κακόβουλα εκτός των ορίων του νόμου και να καταστρατηγήσει ελευθερίες και δικαιώματα που αποτελούν τη βάση της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Εδώ πρέπει να συγχρονιστεί το ρυθμιστικό ρολόι με την ταχύτητα της τεχνολογικής εξέλιξης και μάλιστα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οπως τα καταφέραμε με την ιστορική νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, παλαιότερα με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ε.Ε. για το δικαίωμα στη λήθη και πρόσφατα με τη μεγάλη συμφωνία για την Ενιαία Ψηφιακή Διακυβέρνηση αλλά και την Ασφάλεια των Δικτύων.
Δεν είμαστε μακριά από τη γενικευμένη χρήση του Ιντερνετ των πραγμάτων που θα διασυνδέσει ψηφιακά σε σχεδόν μόνιμη βάση όλους τους Ευρωπαίους. Και θα πρέπει να προστατεύσουμε τους πολίτες μας από το να καταλήξουν αντικείμενα παρακολούθησης μέσω της κοινωνίας του Διαδικτύου και της σύνδεσης όλο και περισσότερων εφαρμογών μέσα στα σπίτια μας, που δίνουν πρόσβαση στους έμπειρους κακόβουλους στην ιδιωτική μας ζωή. Ηδη η ζωή μας, οι αγορές μας και ολοένα περισσότερο οι εκλογές μας επηρεάζονται από αλγοριθμική λογική. Η ανεξέλεγκτη είσοδος και η κακόβουλη χρήση λογισμικών στην ευρωπαϊκή αγορά είναι ίσως η πιο κρίσιμη παράμετρος που σίγουρα θα επιβαρύνει αυτό το εκρηκτικό σκηνικό.
Οι κανόνες αγοράς και χρήσης κακόβουλου λογισμικού πρέπει να ελεγχθούν και να ρυθμιστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο πλαίσιο της ασφάλειας του κυβερνοχώρου με κοινούς, αυστηρούς και σαφείς περιορισμούς.
Φροντίσαμε στην Ευρώπη να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο που θα μας επιτρέψει να κρατήσουμε ακλόνητη την ελευθερία του λόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά παράλληλα να καταπολεμήσουμε την επικίνδυνη παραπληροφόρηση.
Αντίστοιχα πρέπει να πράξουμε γι’ αυτά τα προϊόντα ώστε να μη χρησιμοποιούνται από λάθος χέρια, τα χέρια ιδιωτών που επιτίθενται στους ανταγωνιστές τους, σκοτεινών δυνάμεων που θέλουν να αποσταθεροποιήσουν δημοκρατικές ηγεσίες αλλά και αυταρχικών κυβερνήσεων. Και ακριβώς γι’ αυτό οι κανόνες αγοράς και χρήσης τους πρέπει να ελεγχθούν και να ρυθμιστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο στο πλαίσιο της ασφάλειας του κυβερνοχώρου.
Με κοινούς, αυστηρούς και σαφείς περιορισμούς. Απλώς χρειάζεται να κάνουμε το αυτονόητο: να προσαρμόσουμε τις νομικές ασφαλιστικές δικλίδες που ισχύουν στο δίκαιο για την κοινωνία σήμερα, ώστε να ισχύουν και στα τεχνολογικά μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας, όπως οι έξυπνες συσκευές και ο κυβερνοχώρος ευρύτερα.
Αν δεν το κάνουμε, οι εξεταστικές επιτροπές και άλλοι ex post μηχανισμοί επανόρθωσης δεν θα είναι αρκετοί για να προστατεύσουν τις ελευθερίες μας και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής μας. Οι εταιρείες που εμπορεύονται τέτοια πραμάτεια αλλά και όσοι υποκύπτουν στον πειρασμό να την εκμεταλλευτούν για κακόβουλους σκοπούς πρέπει να ξέρουν ότι κι εδώ η Ευρώπη θα κάνει το καθήκον της.
* Ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς είναι αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
