Η ανθρώπινη φύση τείνει να εστιάζει στις βραχυπρόθεσμες και τις πιο εύκολα επιλύσιμες δυσκολίες. Οι σύμβουλοι επιχειρήσεων και οι σύγχρονες μέθοδοι διοίκησης προτάσσουν τα «quick wins». Βασικό χαρακτηριστικό της τρέχουσας μόδας του management, της agile μεθοδολογίας, είναι η παράδοση κάθε έργου σε μικρά τμήματα, ώστε ο πελάτης να βλέπει άμεσα αποτελέσματα.
Δεν έχουν τίποτα το αρνητικό αυτά, αρκεί να βρίσκονται σε ισορροπία με μια πιο ευρεία θεώρηση των πραγμάτων, που θα οδηγεί σε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Έχω την άποψη ότι αυτό λείπει από την Ελλάδα σήμερα, καθώς το οπτικό μας πεδίο ξεκινά με τις –αναμφίβολα θετικές– τρέχουσες επιδόσεις της οικονομίας και σταματά στα άλυτα προβλήματα, της τρέχουσας και πάλι, καθημερινότητας.
Υπάρχουν όμως πέντε βασικές προκλήσεις που θα βρίσκουμε μπροστά μας για πάντα, αν δεν τις αντιμετωπίσουμε με σχεδιασμό και αποφασιστικότητα. Είναι δύσκολες και απαιτούν χάραξη και πειθαρχημένη υλοποίηση μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Αυτός δεν είναι άλλωστε ο πρωταρχικός ρόλος των κυβερνήσεων που εκλέγουμε;
Πρώτη πρόκληση, όχι μόνο ελληνική, είναι η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων. Τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού βλέπουν την απόσταση από τα πιο εύπορα να αυξάνεται. Καθώς το κόστος ζωής μεγαλώνει, αδυνατούν να καλύψουν ανάγκες που παλιότερα δεν θεωρούνταν «πολυτελείς». Δίπλα τους όμως, κάποιοι πιο τυχεροί συμπολίτες μας απολαμβάνουν τα οφέλη της αύξησης του εθνικού πλούτου. Η αίσθηση ότι η κοινωνία δεν παρέχει στους πολίτες της την ευκαιρία να αλλάξουν κοινωνικοοικονομική τάξη βιώνεται ως θεμελιώδης αδικία και οδηγεί σε ακραίες πολιτικές επιλογές, συνήθως προς τα πολύ δεξιά του πολιτικού φάσματος.
Ανάπτυξη
Το πολιτικό σύστημα προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτή την πιεστική κατάσταση ρέποντας προς τον λαϊκισμό. Ενισχύει έτσι, άθελά του ή βρίσκοντας μια εύκολη διέξοδο, την αντίληψη ότι η επιχειρηματικότητα είναι υπεύθυνη για την ανισότητα και της αποδίδει στην πράξη αρνητικό πρόσημο. Η κοινωνία και η ηγεσία της δεν ευνοούν λοιπόν την ανάπτυξη, η οποία νομοτελειακά δεν μπορεί να προέλθει από αλλού, παρά μόνο από τις υγιείς επιχειρήσεις. Αν όμως δεν αντιμετωπίσουμε αυτή τη δεύτερη πρόκληση, δεν θα φέρουμε στη χώρα πραγματικά μεγάλες επενδύσεις, δεν θα δημιουργήσουμε επαρκή αριθμό ελληνικών επιχειρήσεων με στιβαρή παρουσία στη διεθνή αγορά και δεν θα αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που παρουσιάζουν οι νέες τεχνολογίες.
Οι γεννήσεις μειώνονται δραστικά, εν μέρει λόγω της έλλειψης υποστηρικτικών δομών και των οικονομικών δυσκολιών. Μια χώρα δεν μικραίνει μόνο αν υποστεί εδαφικές απώλειες, αλλά και όταν οι κάτοικοί της γερνούν και ο αριθμός τους μειώνεται. Χρειάζεται να εντοπίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τις αιτίες της υπογεννητικότητας, κοινωνικές και οικονομικές.
Οι περιορισμένες ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης που οφείλονται στον μικρό σχετικά αριθμό μεγάλων επιχειρηματικών οργανισμών, καθώς και οι χαμηλότερες αμοιβές σε σχέση με το εξωτερικό εμποδίζουν πολλά αξιόλογα μυαλά που έφυγαν εκτός Ελλάδας, να επιστρέψουν σε μια χώρα που αγαπούν και νοσταλγούν. Έχουμε ανάγκη από μεγαλύτερες επιχειρήσεις, οι οποίες με τις επενδύσεις τους θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και θα πληρώσουν υψηλότερους μισθούς.
Ως συνέπεια των δύο προηγούμενων, ο εργαζόμενος πληθυσμός της χώρας δεν εξελίσσεται σε ποιότητα και μειώνεται αριθμητικά. Δυσκολευόμαστε να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε εργαζομένους πρώτης γραμμής και σε στελεχιακό ή εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό. Πρέπει να δώσουμε κίνητρα και δυνατότητα να μπουν στην αγορά εργασίας όσοι επιλέγουν συνειδητά να μην το κάνουν, και να σχεδιάσουμε μεταναστευτική πολιτική που επιλέγει, εντάσσει και αξιοποιεί ανθρώπους που θέλουν να έρθουν και να εργαστούν νόμιμα στην Ελλάδα.
Κλιματική κρίση
Η κλιματική κρίση απαιτεί από όλους, και από τη μικρή μας χώρα, δραστικές ενέργειες για την αντιμετώπισή της, στις οποίες μας καθοδηγεί η –συχνά υπερβολική– Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχει επίσης πολλαπλές επιπτώσεις στη ζωή μας, από τους συχνούς καύσωνες και τις καταιγίδες έως τη μείωση παραγωγής και την αύξηση τιμών γεωργικών προϊόντων, όπως και την αύξηση των τιμών της ενέργειας, εξαιτίας της επιβεβλημένης αλλαγής των ενεργειακών πηγών. Η αντιμετώπισή της έχει μεγάλο κόστος για όλους. Χρειάζεται ειλικρίνεια και ευθύτητα απέναντι στην κοινωνία, ώστε όλοι να αντιληφθούμε ότι απαιτούνται οικονομικές θυσίες και αλλαγή «βολικών» συνηθειών για να επιβιώσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας.
Για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά αυτές οι μεγάλες προκλήσεις, είναι απαραίτητη μια κουλτούρα ευρύτερων πολιτικών συναινέσεων. Μόνο με αυτήν μπορεί να γίνει ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και να υλοποιηθεί μια πολιτική, η οποία να έχει ορίζοντα αρκετών εκλογικών κύκλων. Και μόνο έτσι θα αποφευχθεί η εύκολη αντιπολιτευτική κριτική στις δύσκολες αποφάσεις.
Είναι απαραίτητη μια κουλτούρα ευρύτερων πολιτικών συναινέσεων. Μόνο με αυτήν μπορεί να υλοποιηθεί μια πολιτική η οποία να έχει ορίζοντα αρκετών εκλογικών κύκλων. Και μόνο έτσι θα αποφευχθεί η εύκολη αντιπολιτευτική κριτική στις δύσκολες αποφάσεις.
Ίσως τελικά η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα αφορά το ίδιο το πολιτικό σύστημα και τη δυστοκία που διαχρονικά εμφανίζει απέναντι σε συναινετικές διαδικασίες.
