Από τα τέλη του Φεβρουαρίου του 2020, οπότε εκδηλώθηκε το πρώτο κρούσμα της Covid-19 στη Θεσσαλονίκη, μέχρι σήμερα, ένας «αιώνας» μοιάζει να έχει μεσολαβήσει: συνήθειες και τάσεις πολλών δεκαετιών άλλαξαν και η υλοποίηση μεγάλων μεταρρυθμίσεων επιταχύνθηκε. Δίχως αμφισβήτηση, η μεταφορά διαδικασιών, δομών και υπηρεσιών στο διαδίκτυο, η ψηφιοποίηση του κράτους, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η τεχνολογία υπηρεσιών ιστού (web services) διαμέσου της οποίας τα συστήματα του Δημοσίου επικοινωνούν μεταξύ τους, αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη αλλαγή που έγινε πολύ πιο γρήγορα πραγματικότητα λόγω της πανδημίας. Η ψηφιοποίηση όμως δεν έχει απλώς βελτιώσει την καθημερινότητα των συναλλασσομένων με το Δημόσιο, αλλά προσελκύει κι έναν ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό επενδυτών που επιλέγουν να τοποθετηθούν στη χώρα μας, ενόψει και των προοπτικών που δημιουργεί η χρηματοδότηση μεγάλων έργων με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Αποτελεί, εξάλλου, κοινό τόπο ότι τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις βρίσκονται ενώπιον μιας εξελισσόμενης ψηφιακής επανάστασης. Κι αυτό εάν ληφθεί υπόψη ότι, όπως εξηγεί το εθνικό σχέδιο ευρυζωνικότητας του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα θα προσφέρουν νέες ευκαιρίες σε πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, αναμένεται να δημιουργηθούν εικονικές αίθουσες διδασκαλίας που θα επιτρέπουν στους μαθητές να μαθαίνουν μαζί σαν να ήταν παρόντες στην τάξη, υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης από απόσταση, συμπεριλαμβανομένης της διάγνωσης, της θεραπείας και της χειρουργικής και, φυσικά, ψυχαγωγία.
Επίσης, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση (Industry 4.0) αλλάζει τον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης των προϊόντων, δημιουργώντας πρωτοφανή επίπεδα αυτοματοποίησης και επιδόσεων μέσω ενός συνδυασμού εκθετικών τεχνολογιών, όπως τα δίκτυα πέμπτης γενιάς (5G), το βιομηχανικό διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), η επαυξημένη πραγματικότητα (AR), η ρομποτική, τα μεγάλα δεδομένα (big data) και η τεχνητή νοημοσύνη.
Παράλληλα, αναδύεται μια νέα οικονομία που βασίζεται στα δεδομένα, με τεράστιο όγκο συλλογής και ανταλλαγής data, καθιστώντας δυνατή την πλήρη αυτοματοποίηση ολόκληρων τομέων της οικονομίας. Η ψηφιοποίηση ολόκληρων τομέων, από τα «έξυπνα» εργοστάσια που λειτουργούν αυτόνομα έως τα «έξυπνα» αγαθά που προβλέπουν τις ανάγκες των καταναλωτών, τα αυτόνομα οχήματα, τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα, την υγειονομική περίθαλψη (ρομποτική χειρουργική), τις έξυπνες πόλεις και τη γεωργία, θα αλλάξει τον τρόπο οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας.
Τα μεγάλα έργα
Υπό τα δεδομένα αυτά, το Δημόσιο, μέσω της Κοινωνίας της Πληροφορίας, του βραχίονα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, δρομολογεί την υλοποίηση 40 μεγάλων έργων συνολικού προϋπολογισμού 465 εκατ. ευρώ.
Ποια, όμως, από αυτά κεντρίζουν το ενδιαφέρον;
Το έργο, συνολικού ύψους 99 εκατ. ευρώ, με αντικείμενο την αναβάθμιση των πληροφοριακών συστημάτων του Ελεγκτικού Συνεδρίου και ευρύτερα της Δικαιοσύνης. Μέσω αυτού επιδιώκεται η αναβάθμιση των πληροφοριακών συστημάτων του Εθνικού Ποινικού Μητρώου και η υλοποίηση της δεύτερης φάσης για την επέκταση σε όλα τα δικαστήρια του ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος υποθέσεων πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης.
Η ενιαία ψηφιακή υποδομή για την εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων, μέσω της οποίας επιδιώκεται η δημιουργία αυτοματοποιημένων διαδικασιών για τη γρηγορότερη εξυπηρέτηση των αιτημάτων πολιτών και επιχειρήσεων. Το έργο, ύψους 99 εκατ. ευρώ, θα αρχίσει να υλοποιείται στα ΚΕΠ, καθώς και σε 20 υπηρεσίες του gov.gr.
Εκτός όμως από τα projects για τα οποία προχωρούν οι διαδικασίες, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης δρομολογεί επενδύσεις 2,5 δισ. ευρώ με στόχο, έως το 2027, να έχουν αναπτυχθεί σε όλη την Ελλάδα δίκτυα υπερυψηλών ταχυτήτων (τουλάχιστον έως 100 Mbps) και πέμπτης γενιάς (5G). Τα έργα μέσω των οποίων επιδιώκεται να αμβλυνθεί το ψηφιακό χάσμα της Ελλάδας με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε. περιλαμβάνουν:
– Τη δημιουργία δικτύου μικροδορυφόρων, ύψους 200,3 εκατ. ευρώ, που θα επιτρέπει την ανάπτυξη και την υποστήριξη εφαρμογών τηλεπικοινωνιών, γεωεπιτήρησης, ναυτιλίας, γεωργίας και πολεοδομίας, διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, αλλά και την ασφαλή επιτήρηση συνόρων. Εκτιμάται ότι οι πρώτοι μικροδορυφόροι, σε πιλοτικό στάδιο, θα έχουν αναπτυχθεί το τρίτο τρίμηνο του 2022, ενώ η ολοκλήρωση του έργου αναμένεται έως το τέταρτο τρίμηνο του 2025.
– Την ανάπτυξη δικτύων 5G στο σύνολο των, μήκους 2.400 χιλιομέτρων, αυτοκινητόδρομων. Πρόκειται για έργο 162 εκατ. ευρώ, που εξυπηρετεί τον στόχο για την κάλυψη με 5G όλων των επίγειων διαδρομών μεταφορών, καθώς εκτιμάται ότι η ψηφιακή τεχνολογία στους δρόμους θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την οδική ασφάλεια, δεδομένου ότι το 95% των ατυχημάτων αποδίδεται σε ανθρώπινα λάθη. Ο διαγωνισμός αναμένεται να προκηρυχθεί το τρίτο τρίμηνο του 2022, η ανάθεση της σύμβασης τοποθετείται το πρώτο τρίμηνο του 2023, με το έργο να αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το τέταρτο τρίμηνο του 2025.
– Τη δημιουργία υποθαλάσσιων καλωδίων οπτικών ινών στα ελληνικά νησιά που θα συμπληρώνουν με νέες διακλαδώσεις τις υφιστάμενες και σχεδιαζόμενες υποδομές. Το έργο είναι ύψους 90 εκατ. ευρώ, με την προκήρυξη του διαγωνισμού και την ανάθεση της σύμβασης να τοποθετούνται για το τρίτο τρίμηνο του 2022 και το πρώτο τρίμηνο του 2023 αντίστοιχα.
– Την εγκατάσταση οπτικών ινών σε 120.000 κτίρια, ώστε οι τελικοί χρήστες (φυσικά πρόσωπα και μικρές επιχειρήσεις) να συνδέονται με δίκτυα πολύ υψηλής χωρητικότητας (VHCN), που αναπτύσσονται κοντά στην κατοικία ή έδρα τους. Η επένδυση, ύψους 131 εκατ. ευρώ, θα βασιστεί σε πρόγραμμα επιδότησης ζήτησης (κουπόνι), καλύπτοντας το κόστος της αναβάθμισης της εσωτερικής καλωδίωσης του κτιρίου, ενώ επιλέξιμες θα είναι πολυκατοικίες και μονοκατοικίες. Το κουπόνι αναμένεται να είναι διαθέσιμο από το πρώτο τρίμηνο του 2023 έως το τέλος των διαθέσιμων πόρων.
– Την ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων ταχυτήτων έως 100 Mbps σε περιοχές όπου δεν υπάρχει δίκτυο ικανό να υποστηρίξει ταχύτητες άνω των 30 Mbps και δεν δρομολογούνται ιδιωτικές επενδύσεις. Η σύμβαση του έργου, 700 εκατ. ευρώ, αναμένεται ότι θα υπογραφεί μέχρι το τέλος του 2022, ώστε να ξεκινήσει η τριετής φάση κατασκευής.
– Την υλοποίηση έργου (Ultra-Fast Broadband ΙΙ) 1,2 δισ. ευρώ, με στόχο 3,9 εκατ. συνδρομητές –δεν προβλέπεται να αποκτήσουν σύγχρονα δίκτυα ηλεκτρονικών επικοινωνιών έως το 2025– να αποκτήσουν πρόσβαση σε δίκτυα υπερυψηλών ταχυτήτων. Εκτιμάται ότι θα δημοπρατηθεί έως το τέλος του 2023.
Κέντρα δεδομένων και οπτικές ίνες
Εκτός όμως από τις επενδύσεις που προωθεί το Δημόσιο, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας και των επιχειρήσεων προσελκύει ολοένα και περισσότερα ιδιωτικά κεφάλαια. Ένας τομέας όπου η ιδιωτική πρωτοβουλία ανθεί αφορά τα κέντρα δεδομένων (data centers). Η Ελλάδα κατέχει προνομιακή γεωγραφική θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, καθιστώντας την κατάλληλη τοποθεσία για την εγκατάσταση υποδομών κέντρων δεδομένων που καλύπτουν τις ανάγκες όχι μόνο της Κύπρου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Ευρυζωνικότητας, υπάρχουν 17 κέντρα δεδομένων που παρέχουν υπηρεσίες συνεγκατάστασης σε πέντε διαφορετικές περιοχές, ενώ οι δύο πόλεις με τον μεγαλύτερο αριθμό κέντρων δεδομένων είναι η Αθήνα με δέκα data centers και η Θεσσαλονίκη με τέσσερα. Πώς, όμως, τοποθετούνται οι μεγάλοι παίκτες στο νέο αυτό τοπίο;
Πριν από περισσότερο από έναν χρόνο, τον Οκτώβριο του 2020, η Microsoft ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αναπτύξει τρία νέα κέντρα δεδομένων που θα δημιουργήσουν μια περιοχή «Microsoft Cloud» στη χώρα, εντάσσοντας την Ελλάδα στο αποτύπωμα της μεγαλύτερης υποδομής cloud στον κόσμο και παρέχοντας πρόσβαση σε επιχειρησιακού επιπέδου υπηρεσίες ψηφιακού νέφους χαμηλού χρόνου αναμονής (low-latency). Συνολικά, το αποτύπωμα των επενδύσεων του τεχνολογικού κολοσσού τοποθετείται σε 1 δισεκατομμύριο ευρώ, με τη Microsoft να έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία αγοράς της έκτασης στην Ανατολική Αττική, όπου θα φιλοξενηθεί το πρώτο data center της. Για τον σκοπό αυτόν, προ μηνών συστάθηκε η εταιρεία Microsoft Operations 4733, η οποία με διευθύνοντα σύμβουλο τον Θεοδόση Μιχαλόπουλο έχει ως αντικείμενο τη δημιουργία των συμπλεγμάτων data centers στην Αττική.
Αποτύπωμα στην ελληνική οικονομία της τάξεως του 1 δισ. ευρώ θα έχουν και τα νέα κέντρα δεδομένων πολλαπλών ενοικιαστών που πρόκειται να υλοποιήσει η Lamda Hellix. Η τελευταία, που εξαγοράστηκε τον χειμώνα του 2020 από τον παγκόσμιο πάροχο υπηρεσιών κέντρων δεδομένων και ουδέτερης συνεγκατάστασης cloud, Digital Realty, έχει ξεκινήσει ήδη να υλοποιεί το «Athens 3», το νέο κέντρο δεδομένων της στο Κορωπί. Η Lamda Hellix, μέλος του ομίλου Digital Realty, αποτελεί τον μεγαλύτερο και πλέον διασυνδεδεμένο πάροχο υπηρεσιών ουδέτερης συνεγκατάστασης, με το σύμπλεγμα των κέντρων δεδομένων της να λειτουργεί ως κόμβος συνεργειών τηλεπικοινωνιακών παρόχων, πελατών και συνεργατών και ως πύλη διασύνδεσης μεταξύ Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής (MENA).
Επίσης, η Sparkle, διεθνής πάροχος τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών διασύνδεσης, εγκαινίασε στις αρχές του περασμένου φθινοπώρου το Metamorfosis II, το πρώτο «πράσινο» data center στην Ελλάδα και ένα από τα πιο προηγμένα στην Ευρώπη.
Στις νέες επενδύσεις ανήκει αυτή της Amazon Web Services, που είναι ύψους 200 εκατ. ευρώ και περιλαμβάνει τη δημιουργία υποδομής Local Zone (Τοπικές Ζώνες) –επιτρέπει τη συρρίκνωση του χρόνου απόκρισης– στην Ελλάδα.
Σημαντικά κεφάλαια προσελκύουν και οι επενδύσεις για την ανάπτυξη οπτικών ινών επίγειων και υποθαλάσσιων, που υπολογίζεται ότι διατρέχουν τη Γη από το ένα άκρο στο άλλο περισσότερες από 30 φορές, εξασφαλίζοντας από την απρόσκοπτη φόρτωση ενός βίντεο στο YouTube μέχρι την ομαλή λειτουργία ενός κέντρου δεδομένων (data center).
Στη συγκεκριμένη αγορά κατέχει ηγετική θέση η OTEGlobe, που έχει αναπτύξει περίπου 21.000 χιλιόμετρα καλωδίων οπτικών ινών στο εξωτερικό. Η χώρα λόγω της θέσης της θα μπορούσε να καταστεί κόμβος, εξασφαλίζοντας τη διέλευση της κίνησης από τις αγορές της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Ασίας προς την Ευρώπη.
Επίσης, η Grid Telecom, η θυγατρική εταιρεία του ΑΔΜΗΕ, που έχει υπογράψει εικοσαετούς διάρκειας συμφωνία-πλαίσιο με τη Vodafone με αντικείμενο την αμοιβαία ανταλλαγή και παραχώρηση της χρήσης των δικτύων οπτικών ινών. Η Grid διαθέτει σήμερα δίκτυο οπτικών ινών άνω των 4.000 χλμ., το οποίο επιδιώκεται να διπλασιαστεί τα επόμενα έτη, παράλληλα με την επέκταση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων που υλοποιεί ο ΑΔΜΗΕ στην ηπειρωτική και –κυρίως– τη νησιωτική Ελλάδα.
Στους παίκτες που επενδύουν στη συγκεκριμένη αγορά και πρόκειται να ποντίσουν τμήμα διεθνών τους καλωδίων στον ελληνικό βυθό ανήκουν και ξένες εταιρείες, όπως η ισπανική Islalink. Η εταιρεία, με έδρα τη Μαδρίτη, διαχειρίζεται και αναπτύσσει υποβρύχια καλώδια κατά βάση γύρω από την Ισπανία, προκειμένου αυτά να χρησιμοποιηθούν από τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους. Ένα από τα τελευταία έργα της περιλαμβάνει τη δημιουργία υποθαλάσσιου καλωδίου στο Ιόνιο και συγκεκριμένα από την Πρέβεζα μέχρι την Κροτόνε της Καλαβρίας, με τις δύο πόλεις να απέχουν η μία από την άλλη 322 χλμ. Το έργο, του οποίου ένα τμήμα θα είναι επίγειο, θα συνδέει το Μιλάνο και τη Ρώμη με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
«Βροχή» επενδύσεων στις τηλεπικοινωνίες
Οι τηλεπικοινωνίες δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν από τον καμβά των ψηφιακών επενδύσεων. Από τα τέλη του 2019, η Cosmote κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς στη σταθερή τηλεφωνία, την ευρυζωνική σύνδεση και τη συνδρομητική τηλεόραση, ακολουθούμενη από τη Vodafone, τη Wind και τη Nova.
Χαρτογραφώντας τη συγκεκριμένη αγορά, οι συντάκτες του εθνικού σχεδίου ευρυζωνικότητας σημειώνουν πως το μερίδιο αγοράς ευρυζωνικότητας της Cosmote είναι σχετικά σταθερό τα τελευταία χρόνια. Στην τηλεοπτική αγορά ο ανταγωνισμός έχει αυξηθεί, με τις Vodafone, Wind και Nova να δίνουν το «παρών», ενώ οι streaming πλατφόρμες Over-The-Top (OTT) κερδίζουν έδαφος. Το 2022 θα φανεί στην πράξη η επίδραση στην αγορά του μετασχηματισμού της Wind υπό την ομπρέλα της μητρικής της Nova United Group, που ανήκει στην BC Partners. Η συμφωνία, τον Ιούνιο του 2021, για την απόκτηση της Wind από τη United, μια συναλλαγή της τάξεως των 950-970 εκατ. ευρώ που θα ολοκληρωθεί το 2022, εκτιμάται ότι θα αλλάξει τις υφιστάμενες ισορροπίες στις τηλεπικοινωνίες. Νωρίτερα, τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, η United Group προχώρησε και στην εξαγορά της Forthnet μετά από συμφωνία αναδιάρθρωσης χρέους με τους δανειστές της Forthnet και δημόσια προσφορά στους μετόχους μειοψηφίας.
Αρχές του 2021, ο ενεργειακός όμιλος Volton έκανε γνωστό ότι σχεδιάζει να επεκτείνει τις δραστηριότητές του στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και να εμπλουτίσει το χαρτοφυλάκιό του με υπηρεσίες κινητής, σταθερής τηλεφωνίας και διαδικτύου μέσω του μοντέλου MVNO.
Επίσης, η Vodafone Europe μετέφερε τα περιουσιακά της στοιχεία που αφορούν τους πύργους σε όλη την επικράτειά της σε μια νέα εταιρεία υποδομών πύργων που ονομάζεται Vantage. Ταυτόχρονα, η Vodafone Europe και η Crystal Almond (ελέγχοντες μέτοχοι της Vodafone και της Wind αντίστοιχα) συμφώνησαν να συνεισφέρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία στην Ελλάδα σε μια κοινή οντότητα που ονομάζεται Vantage Towers Greece. Αρχικά η Vodafone ήλεγχε μερίδιο 62% και το υπόλοιπο 38% ελεγχόταν από την Crystal Almond με δικαίωμα προαίρεσης αγοράς που δόθηκε στη Vantage Towers για την απόκτηση του υπόλοιπου 38%.
Μετά την αρχική δημόσια εγγραφή (IPO) της Vantage Towers στο Χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης, τον Μάρτιο του 2021, ενεργοποιήθηκε το δικαίωμα προαίρεσης και η Crystal Almond μεταβίβασε το μερίδιό της στη Vantage Towers Greece, η οποία έγινε πλήρως θυγατρική της Vantage Towers. Η Vantage Towers Greece διαθέτει περίπου 5.000 πύργους.
Η ΔΕΗ έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να αξιοποιήσει το δίκτυό της (κυρίως το δίκτυο στύλων που διαθέτει) προκειμένου να αναπτύξει υποδομές οπτικών ινών, ενώ η Starlink του Έλον Μασκ βρίσκεται στην τελική ευθεία για την έναρξη δορυφορικών ευρυζωνικών υπηρεσιών υψηλής ταχύτητας και χαμηλής καθυστέρησης (latency) που βασίζονται στο δίκτυο δορυφόρων χαμηλής τροχιάς.
