Κύριε διευθυντά
«Ξυπνούν» ιστορικά κτίρια της Αθήνας, γράφει ο ∆ημήτρης Ρηγόπουλος (φ. Κυριακής 19/10/2025). Ενας ποιητικός τίτλος για να αναγγείλει την αλλαγή του Κέντρου της Αθήνας και της επαναχρησιμοποίησης υφισταμένων κτιρίων. Η επαναχρησιμοποίηση των κελυφών με αλλαγή ως επί το πλείστον της εσωτερικής χρήσης του κτιρίου είναι ένα θέμα που απασχόλησε πολλές φορές το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Με απασχολούσε και τότε και συνεχίζει να με προβληματίζει και σήμερα. Πόσο άραγε είναι απαραίτητη η αλλαγή χρήσης ενός κτιρίου και πότε. Από τα πρώτα πράγματα που μας μάθαιναν στο μάθημα της Κτιριολογίας, είναι ότι όψη και κάτοψη αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο.
Ο Αρης Κωνσταντινίδης, ο πολυσυζητημένος αυτός αρχιτέκτονας στο βιβλίο του «Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια» που μετρά ήδη 75 χρόνια ζωής, εξετάζοντας κυρίως την κατοικία, ξεφεύγει από το λαϊκό κτίσμα και το σπίτι, την κατοικία για να τονίσει ότι μια κατασκευή για να είναι άρτια πρέπει να έχει μια αρχιτεκτονική πληρότητα στη διαμόρφωσή της, εξωτερική και εσωτερική.
Ισχύει αυτό στην Αθήνα του 21ου αιώνα; Πολύ φοβάμαι πως όχι.
Κατοικίες μετατρέπονται σε ξενοδοχεία. Ξενοδοχεία σε κτίρια γραφείων. Σχολεία σε εμπορικά κέντρα (Αρσάκειο) ή ξενοδοχεία (∆ιπλάρειος). Κτίρια καταστημάτων σε εκπαιδευτικά ιδρύματα (Ακρον οδού Σταδίου). Αρχοντικά σε τράπεζες, εργοστάσια και κατοικίες σε μουσεία, πρόχειρα αναφέρω – δεν θα μπορούσαν άραγε τα ξενοδοχεία Ατενέ Παλάς, Ακροπόλ Παλάς, Tourist, να ξαναχρησιμοποιηθούν ως ξενοδοχεία; Το Αρσάκειο και η ∆ιπλάρειος ως εκπαιδευτικά ιδρύματα, το Ακρον ως κτίριο καταστημάτων, το Μέγαρο Σλήμαν Μελά ως κτίριο γραφείων και πάει λέγοντας. Εχω την εντύπωση ότι χορεύουμε καντρίλιες «Changez les dames».
Μήπως χρειάζεται ένας κεντρικός προγραμματισμός; Τι κτιριακό υλικό διαθέτουμε (το ΙΚΑ π.χ. στην Πειραιώς παραμένει κενό, πόσα ακόμα κενά κελύφη έχει η πρωτεύουσα;).
Απαντώ χωρίς σκέψη, πολλά, πάρα πολλά. Μας το θυμίζουν άλλωστε καθημερινά οι ειδήσεις. Τι ακριβώς χρειάζεται ν’ αποκτήσουν; Είναι ανάγκη να «καταστρέψουμε» (ίσως η λέξη να είναι υπερβολική αλλά εν μέρει τουλάχιστον ισχύει).
«Η αρχιτεκτονική», γράφει ο Α. Κωνσταντινίδης, «είναι στο βάθος μια εφήμερη κατασκευή. Η αληθινή αρχιτεκτονική εκφράζει την κατασκευαστική εφημερότητα (…) Ομως γι’ αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει και μορφή – αντίθετα, έχει μορφή γιατί είναι η ουσιαστικότητα και η ουσία».
Για τον σκοπό αυτό το κράτος έχει ιδρύσει άλλωστε το ΚΣΝΜ.
Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει συντελέσει στην κήρυξη πολλών «διατηρητέων». Φτάνει όμως αυτό; Το δημοσίευμα του ∆ημήτρη Ρηγόπουλου ανοίγει ένα κεφάλαιο προβληματισμού.
Σήμερα είναι το πρώην Ατενέ Παλάς του Μ. Βουρέκα, το πρώην Μέγαρο του ΟΤΕ του Α. Μεταξά, το πρώην εργοστάσιο ΦΙΞ των Α. Μεταξά και Τ. Ζενέτου. Αύριο θα είναι το πρώην Χίλτον, η πρώην Αμερικανική Πρεσβεία, το πρώην Μέγαρο Μουσικής, η πρώην Εθνική Πινακοθήκη.
Εκπέμπω SOS. Κρούω τον κώδωνα του κινδύνου. Αγαπώ τα νεοκλασικά και συμπαρίσταμαι στα ευαίσθητα κείμενα του Νίκου Βατόπουλου. Κι εγώ τ’ αγαπώ.
Αλλά τα χρόνια περνούν πολύ γρήγορα.
Τα κτίρια του σήμερα είναι τα νεοκλασικά του αύριο. Ας το έχουμε αυτό στον νου μας για να μην κλαίμε αύριο.
*Αρχιτέκτων, ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ
