Κύριε διευθυντά
To βιβλίο «Αγνωστη Αθήνα» του Νίκου Βατόπουλου, το οποίο προσέφερε η «Καθημερινή της Κυριακής» (φ. 14/9), ανακινεί ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολλές φορές τον αρχιτεκτονικό κόσμο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της οικοδόμησης της νεαράς πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, επίσης απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί τον αθηναϊκό Τύπο.
Το αστικό τοπίο πρωταγωνιστεί στα πρωτοσέλιδα. Η πολεοδομική και αρχιτεκτονική αρρυθμία που ασχημίζει την πόλη απασχολεί όλο και περισσότερο τους πολίτες ή τουλάχιστον κάποιους πολίτες.
Η συζήτηση για την αρχιτεκτονική και την ανάγκη ή όχι εύρεσης ελληνικού ρυθμού είχε αποκτήσει μόνιμες στήλες στις εφημερίδες και στις συζητήσεις λάμβαναν μέρος σημαντικοί αρχιτέκτονες και τεχνοκριτικοί καθώς και πολλές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, ήδη από τη δεκαετία του ’30.
Σήμερα, εκατό χρόνια αργότερα οι ίδιες αμφισβητήσεις και αμφιβολίες έρχονται πάλι στο προσκήνιο.
Στο διάστημα αυτό οι οικοδομές αυξήθηκαν, ο πληθυσμός της Αθήνας έχει πολλαπλασιαστεί και τα ερωτήματα παραμένουν πάντα τα ίδια.
Η «Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων» που ιδρύθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’50 με στόχο τη διάσωση και διατήρηση της φυσικής και ιστορικής αξίας του ελληνικού τοπίου και των ιστορικών πόλεων, παρόλο ότι στην ίδρυσή της συνέβαλαν 28 φορείς, μεταξύ των οποίων η Ακαδημία, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, η Ενωση Συντακτών κ.ά., δεν φαίνεται να συνεισέφερε ιδιαίτερα στη διαμόρφωση της Αθήνας και σίγουρα όχι στα σπίτια.
«Στα σπίτια γεννιόμαστε, στα σπίτια κατοικούμε και στα σπίτια πεθαίνουμε», έγραφε ο Μιχελής. «Γύρω μας βλέπουμε σπίτια όλη την ημέρα και ίσως γι’ αυτό τα προσέχουμε ελάχιστα, ως εκδηλώσεις μιας τέχνης που λέγεται αρχιτεκτονική. Προσέχουμε μόνον αν έχουν 5 ή 6 δωμάτια και σπανίως ασχολούμεθα με το αν ευχαριστούν τα μάτια μας που βλέπουν την ψυχή που κινείται μέσα τους.
Στις σύγχρονες μάλιστα μεγαλουπόλεις, όπως η Αθήνα, όπου οι οικονομικοί όροι και η πυκνότητα του πληθυσμού επεμβαίνουν και μας αναγκάζουν να κατοικήσουμε όπου βρούμε, δεν προσέχουμε ούτε καν αν είναι προσηλιακά ή ευάερα παρά μόνον αν είναι κεντρικά ή απόκεντρα».
Κι όμως σήμερα έχει αποδειχθεί από τους ψυχολόγους ότι το «σπίτι» παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχολογίας του σύγχρονου ανθρώπου των μεγαλουπόλεων.
Τα εγκαταλελειμμένα σιωπηλά σπίτια του Βατόπουλου συνηγορούν σ’ αυτό.
Ισως να είναι πια η ώρα να περισώσουμε ό,τι έχει απομείνει. Το έχω ξαναπεί. Θα μπορούσε ομάδες σπουδαστών των αρχιτεκτονικών σχολών, οργανωμένες να περιηγηθούν την Αθήνα και με τη βοήθεια του υπουργείου Πολιτισμού, του δήμου και του καταπληκτικού φωτογραφικού αρχείου του να καταγραφούν όσα έχουν απομείνει πριν γκρεμιστούν όλα. Γιατί είναι φυσικά σίγουρο ότι πολλά από αυτά θα γκρεμιστούν. Δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε τους ιδιοκτήτες που πιθανόν δεν έχουν άλλο περιουσιακό στοιχείο να διατηρήσουν ένα ερείπιο «σαν κινηματογραφικό σκηνικό» στον Κεραμεικό, στο Γκάζι, στην Κυψέλη, στα Πατήσια, όπως αυτά που με την πένα του ζωντανεύει ο Βατόπουλος, ιδιαίτερα αν αυτό περιβάλλεται από πολυκατοικίες. Μπορούμε όμως να τα καταγράψουμε. Ιδιαίτερα τα τελευταία δείγματα του λαϊκού νεοκλασικισμού που μόνο στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα συναντάς και τα μικρά δείγματα της αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου (οι πολυκατοικίες του ’30 φαίνεται να αντέχουν ακόμη, το ίδιο και τα πολυώροφα εκλεκτιστικά).
Το παρελθόν δεν μπορεί να μας δανείσει παρά μόνον αξίες και σύμβολα, που περιμένουν να τα ανακαλύψουμε.
Η σημερινή αρχιτεκτονική δεν μπορεί πια στην πλειονότητά της να συμβολίζει μια ιδέα, αλλά κατά πρώτο λόγο καλείται να εξυπηρετήσει τον άνθρωπο. Απλά και μόνο ωφελιμιστική, είναι επόμενο να υψωθεί σε σύμβολο του πολιτισμού της εποχής μας.
*Ομ. Καθ. ΕΜΠ
