Κύριε διευθυντά
Ηταν μια ζωηρή αντιπαράθεση ανάμεσα στην ελληνική και τη βρετανική πλευρά για την επιστροφή (ή μη) των Γλυπτών του Παρθενώνα (Αμφιθέατρο της Παλαιάς Βουλής, 29/9/2025). Η ελληνική φιλοξενία δεδομένη, αλλά και οι θέσεις σταθερές και περιχαρακωμένες στο νομικό πλαίσιο, με ισχυρά επιχειρήματα και το πλεονέκτημα «μιας ομάδας που έπαιζε στο γήπεδό της» (ας μου συγχωρεθεί η ορολογία), με σύμμαχο έξω τον ήλιο και μέσα τα ζωηρά χειροκροτήματα, αυθόρμητα ή κατά προτροπήν της διοργανώτριας εταιρείας Debate House. ∆εν έχει σημασία. Είχε μεγάλο ενδιαφέρον αυτή η εμπειρία και από τεχνικής πλευράς, με τον πρόεδρο να διευθύνει με μαθηματική και γεωμετρική ακρίβεια την κατανομή του χρόνου και του «χώρου» και κινήσεις μαέστρου, δίνοντας τον λόγο –όταν έκρινε– μαζί και ένα μικρό «show off», αλλά και οι πρωταγωνιστές, και κυρίως οι πρωταγωνίστριες, θαυμάσιες στο acting – reacting και performing: δρ Ελένη Κόρκα, επίτιμη γενική δ/ντρια Αρχαιοτήτων και η καθηγήτρια Νομικής, δρ Ειρήνη Σταματούδη.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εμμονή στα τυπικά και το «by the book» είναι πάντα στο βασικό μενού, κυρίως όταν μιλάνε οι αρχαιολόγοι σε ώσμωση, θαυμάσια, με τους νομικούς. Δεν γίνεται αλλιώς. Απλώς είχε κανείς την αίσθηση ότι επρόκειτο για έδρα δικαστηρίου και ότι βρίσκεται στο ακροατήριο που καλείται στο τέλος να ψηφίσει (όχι ενόρκως ευτυχώς). Δεν θα το έλεγα κομψό, με a priori τόσο προβλέψιμο το αποτέλεσμα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η εκδήλωση ήταν ήδη στον πρόλογο του Democracy Forum και ως γνωστόν, η ψήφος είναι ιερή στη Δημοκρατία.
Αλλά και τα επιχειρήματα, ή μάλλον τα παραδείγματα της άλλης πλευράς αμήχανα, δεν μπορούσαν να σηκώσουν στις αδύναμες πλάτες τους το τεράστιο ειδικό βάρος των μαρμάρινων Παρθενώνειων Γλυπτών. Ετσι, έδιναν ερείσματα στην ελληνική πλευρά να εδραιώνει το δίκιο της, παρά τις όποιες αντιρρήσεις των αντιπάλων. Οι εκπρόσωποι της βρετανικής πλευράς, gentlemen, άφησαν με τον τρόπο τους τις Ελληνίδες να περάσουν… Αλλωστε, όπως μαθαίναμε στο σχολείο, δεν μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα, όπως π.χ. τη συλλογή του Ισλαμικού Μουσείου Μπενάκη και τα κειμήλια του Τσώρτσιλ στο Μιζούρι, με τα θραυσμένα και αποσπασμένα Γλυπτά του Παρθενώνα, για τα οποία η Επανένωση είναι οργανικό αίτημα, υπαρξιακό και ζωτικής σημασίας για τα υπόλοιπα μέλη, την ενότητα του συνόλου, αλλά και του αφηγήματος, που διαπερνά την ανάγνωση της εικόνας, ως καλλιτεχνική αρχαιολογική αξία και φτάνει στις πανανθρώπινες αξίες, τη δημοκρατία και τον αγώνα της λογικής να επικρατήσει.
Ως προς την τυπική νομική διαχείριση του προβλήματος, η οποία συνήθως δικαιούται να αγνοεί την ουσία, δεν ξέρω αν ταιριάζει στην περίπτωσή μας το λατινικό summum jus, summa injuria (υπέρτατο δίκαιο, υπέρτατη αδικία), πάντως ομολογώ το σκέφτηκα (και τον πληγωμένο θυμίζει, injured στα αγγλικά).
Ως Εθνος, άλλωστε, έχουμε και πικρή πείρα από διχοτομήσεις παντός είδους και ένα συλλογικό μετα-τραυματικό στρες, που δεν περνάει εύκολα. Οσο για το αν είχαν «κλαπεί» νόμιμα και μεταφέρθηκαν παράνομα… έξω από τη χώρα μας που ήταν τότε σε οθωμανική κατοχή, ένα είναι βέβαιον: αυτό έγινε με υπερόπλο το «δίκαιο του ισχυροτέρου», που δεν χρειάζεται ανάλυση και, δυστυχώς, θα ισχύει πάντα, με ή χωρίς φιρμάνι, αλλά δεν είναι καθόλου κολακευτικό για τον εκάστοτε «υπέρβαρο» ισχυρό, όταν πρόκειται για πολιτιστικά αγαθά. Χωρίς να σημαίνει υποχρεωτικά ότι το δίκαιο είναι μονίμως «υπέρ του αδυνάτου», δεν γενικεύουμε άκριτα. Απλώς εδώ υπάρχει βάση και μάλιστα γερή, και ιερή βεβαίως.
Και μια λεπτή διάκριση στην επιλογή των λέξεων: Αλλο επιστροφή και άλλο επανένωση, αφού ο Παρθενώνας, όπου ανήκουν, είναι «ιστάμενο μνημείο», όπως λέγεται. Ορατός από παντού, εκεί στον Βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών. Θυμάμαι πριν από κάποια χρόνια, ως μέλος τότε ex officio του ΚΑΣ, τη σχετική γνωμοδότηση και την υπουργική απόφαση που ακολούθησε για τη μεταφορά των μετοπών στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, η χαρακτηριστική λέξη-κλειδί ήταν «προσωρινά». Οσο κι αν στην εποχή μας προσωρινό σημαίνει «ουδέν μονιμότερον», ακόμη κι έτσι. Ακόμη κι έτσι, η διεκδίκηση δεν είναι από το ένα μουσείο στο άλλο. Είναι Παρθενώνας vs Βρετανικό και αυτό πιστεύω ότι δεν είναι μαχητό. Είναι ακαταμάχητο επιχείρημα. Ο Ναός της Αθηνάς είναι που «ζητάει» τα Γλυπτά. Από εκεί λείπουν. Εκεί ανήκουν, όσους σταθμούς κι αν χρειαστεί να κάνουν ενδιάμεσα, όσο κι αν δοκιμάζεται η δύναμη του πεπρωμένου.
ΥΓ. 1: Ούτως ή άλλως, με όρους θεατρικούς, ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση – to be continued.
ΥΓ. 2: Δεν ξέρω αν υπάρχει συναισθηματική δικαιοσύνη, ούτε αν οι Καρυάτιδες έκλαιγαν τις νύχτες για τη χαμένη αδελφή και οι μετόπες για τις υπόλοιπες. Εδώ εύχομαι να επικρατήσει η δύναμη της λογικής, μια «Σολομώντεια» λύση, και από τη θετή μητέρα των Γλυπτών, που τα αγάπησε κι αυτή, μια γενναία Υπέρβαση, που θα αναγνωρισθεί ανάλογα από την Ιστορία!
*Επίτιμη Γενική Δ/ντρια Αρχαιοτήτων Πολιτιστικής Κληρονομιάς
