Κύριε διευθυντά
Σε συνέχεια του διαφωτιστικού άρθρου του κ. Νίκου Βατόπουλου με τίτλο «Κατασκευασμένη δημοσιότητα και τέχνη» («Καθημερινή», 07.08.2025) και της ηχηρής επισήμανσής του ότι «υπάρχει ένα ολόκληρο δίκτυο προώθησης καλλιτεχνών (…) σε σύμπνοια με τις προτεραιότητες των συλλεκτικών κύκλων», θα ήθελα να προσθέσω μία ακόμη παράμετρο του προβλήματος που χρήζει προσοχής. Η πρόσφατη κατάρρευση της διεθνούς εταιρείας συμβούλων τέχνης Guggenheim Asher Associates δεν μπορεί να θεωρηθεί μια απλή διαμάχη ανάμεσα σε δύο ισχυρές προσωπικότητες της αγοράς τέχνης. Είναι «καμπανάκι» για ολόκληρο τον κλάδο. Μια εταιρεία με ιστορία 37 ετών και πελάτες όπως ο Στίβεν Σπίλμπεργκ ή ο οίκος Sotheby’s βρίσκεται σήμερα μπλεγμένη σε κατηγορίες για οικονομικές παρατυπίες, συγκρούσεις συμφερόντων και προσωπικές αλληλοκατηγορίες. Το γεγονός αυτό δεν αποκαλύπτει μόνο την κατάρρευση της προσωπικής εμπιστοσύνης, αλλά και τις δομικές αδυναμίες ενός επαγγέλματος που παραμένει σε μεγάλο βαθμό άτυπο. Οι σύμβουλοι τέχνης διαχειρίζονται πλέον συναλλαγές εκατομμυρίων. Παρ’ όλα αυτά, η δραστηριότητά τους δεν διέπεται από αυστηρούς κανόνες, αλλά κυρίως από τη φήμη τους. Μια φήμη που μπορεί να χτίζεται επί δεκαετίες και να γκρεμιστεί μέσα σε λίγους μήνες. Αυτό και μόνο είναι ανησυχητικό. Η παρούσα κρίση αποκαλύπτει την ασυμμετρία ανάμεσα στην ευθύνη που έχουν αναλάβει οι σύμβουλοι τέχνης και στην απουσία θεσμικών πλαισίων, που θα διασφάλιζαν διαφάνεια και δεοντολογία. Οι κατηγορίες για μίζες, φοροδιαφυγή ή αθέμιτες πρακτικές –ανεξαρτήτως αν τελικά αυτές στοιχειοθετηθούν– δείχνουν την ανάγκη για αλλαγή. Η αγορά δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στην προσωπική σχέση ή στο άτυπο «κεφάλαιο εμπιστοσύνης».
Χρειάζονται σαφείς κανόνες λειτουργίας: διαφανείς αμοιβές, δεοντολογικά πρότυπα, ανεξάρτητοι μηχανισμοί ελέγχου. Η εμπιστοσύνη παραμένει θεμελιώδης αξία, αλλά χωρίς θεσμική δομή μετατρέπεται σε κίνδυνο. Η χρονική στιγμή είναι κρίσιμη. Η αγορά τέχνης συρρικνώνεται και οι αστάθειες πολλαπλασιάζονται. Πολλές γκαλερί έχουν κλείσει, ενώ προηγούμενα σκάνδαλα –όπως αυτό της Lisa Schiff, η οποία κατέρρευσε εν μέσω κατηγοριών για σοβαρά οικονομικά αδικήματα και καταδικάστηκε σε φυλάκιση– έχουν ήδη κλονίσει την πίστη των συλλεκτών.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η κατάρρευση μιας τόσο καθιερωμένης εταιρείας συμβούλων τέχνης όπως η Guggenheim Asher στέλνει το πιο ξεκάθαρο μήνυμα: Αν η ελίτ δεν έχει ανοσία, κανείς δεν έχει.
*Μαθηματικός (BSc) – πληροφορικός (MSc), ανεξάρτητος ερευνητής του έργου του Γιάννη Σπυρόπουλου, μέλος του International Catalogue Raisonné Association (ICRA)
