Κύριε διευθυντά
Περί ανάγνωσης και των απαιτήσεών της, ο λόγος. Με αφορμή τις πoλλαπλές καλοκαιρινές σχετικές αναφορές (και της «Κ»). Με σπουδαία λόγια άλλων, ωστόσο, όπου ευδιακρίτως παραπέμπουν οι εννέα, αρκούντως ευσύνοπτες και αφοριστικές, επισημάνσεις που ακολουθούν:
1. Ο πολυτιμότερος τίτλος της ανάγνωσης: ∆ίδυμο εναντίον και υπέρ της μοναξιάς.
2. Οπως κανείς μαθαίνει να γράφει καλά, έτσι μαθαίνει και να διαβάζει καλά. Και διαβάζει καλά μόνον όταν διαβάζει με κάποιο προσωπικό στόχο κατά νου. Επί σκοπώ… Εν προκειμένω, και στην ερώτηση ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης, ο Ναμπόκοφ απαντά: Αυτός που διαβάζει με το λεξικό και το μολύβι στο χέρι. Προφανής παραπομπή στις παρασελίδιες σημειώσεις (marginalia) του αναγνώστη, οι οποίες, με το βάθος τους και την έκτασή τους, συνιστούν έως και μια προέκταση του συγγραφικού περιεχομένου.
3. Η δυσκολία δεν είναι μια ιδιότητα μόνον των κειμένων. Σχετίζεται άμεσα και με τον τρόπο που έχουμε μάθει να διαβάζουμε. Η τύχη των βιβλίων κρέμεται από την αναγνωστική επάρκεια του αναγνώστη. Το διάβασμα είναι απλώς το μέσον για την επαφή με τη γνώση. Είναι η σκέψη του αναγνώστη που κάνει την όποια γνώση δική του. Επί του τελευταίου, το παρακάτω «καρφί» του Σοπενάουερ τα λέει όλα: Αλήθεια, πόσο λίγο πρέπει να έχει σκεφτεί κανείς, για να μπορεί να έχει διαβάσει τόσο πολλά…
4. Είναι ολέθριο να ενθρονίζουμε τον λεγόμενο «μέσο όρο» στο κέντρο του σύμπαντος, καλλιεργώντας έτσι την κατιόντως εξισωτική αντίληψη, πως όλοι και όλα απευθύνονται σε όλους και ότι οι πάντες πρέπει να καταλαβαίνουν τα πάντα, χωρίς κόπο και προπαρασκευή. Ή, κατά πως λέει ο Σεφέρης: Επιτέλους, ας κάνει κάτι και ο αναγνώστης…
5. Λίγα λόγια για την ηδονική συμβίωση με τα βιβλία και τα όσα συνοδεύουν τη συνήθεια της μοναχικής ανάγνωσης: Η προετοιμασία, η σκηνοθεσία της, η απομόνωση, η διάθεση, η ανιχνευτική περιδιάβαση της βιβλιοθήκης, η προσδοκία, και τέλος η αγαπητική σχέση με το βιβλίο, που πάντως συνεχίζεται και όταν τελειώσει το διάβασμα και αυτό πάρει τη θέση του στα ράφια της βιβλιοθήκης.
6. ∆είγμα αυτής της ιεροτελεστίας: Από μια προγραμματισμένη μεταμεσονύχτια ανάγνωση συμποσιακού χαρακτήρα, έχουμε το καίριο σχόλιο του Κ. Θ. ∆ημαρά για κάποιον φυγόμαχο συμποσιαστή, όπως το κατέγραψε ο Σεφέρης: «∆εν καταλαβαίνει τι θα πει να ‘χεις καύλα να διαβάσεις κάτι».
7. ∆υστυχώς, η ανάγνωση όπως και η μουσική –τα ποιοτικότερα καταφύγια του ελεύθερου χρόνου μας– γίνονται αντικείμενο ενός αλληλοκανιβαλισμού από τον μέσο αναγνώστη ή μουσικόφιλο. Ποιος διαβάζει ή ακούει μουσική κάνοντας μόνον αυτό; Αφοσιωμένος δηλαδή μόνο στο ένα κάθε φορά;
8. Με τα βιβλία, όπως ακριβώς και με τους ανθρώπους, ο καθένας πορεύεται με τις αγάπες και τις φιλίες του. Εξ ου και ο ελάχιστα επαρκής αναγνώστης δεν διαβάζει ούτε ακολουθώντας μόνον τις εφήμερες δόξες του συρμού, ούτε ξεκοκαλίζοντας, εν σειρά, τα «αναγνώσματα καθήκοντος» του λογοτεχνικού κανόνα. Συνήθως το ένα βιβλίο τον πάει στο άλλο, όπως μέσω μιας φιλίας γεννιέται η επόμενη.
9. Τέλος, για τον συστηματικό αναγνώστη, δεν είναι αμελητέας αξίας η εκδοτική μέριμνα που ανιχνεύεται σε ένα βιβλίο: Το σχήμα, το εξώφυλλο, το χαρτί, η λειτουργικότητα της τυπογραφίας του, η απόλαυση της αφής, η οπτική ισορροπία. Ολα οφείλουν να ακολουθούν και να υπηρετούν το κείμενο, ως καλαίσθητες θεραπαινίδες της ανάγνωσης. Και που φυσικά δεν περνάνε απαρατήρητα, ιδιαίτερα κατά την πρώτη αναγνωριστική επαφή του αναγνώστη με το βιβλίο.
Θερμές ευχές σε όλους, για ένα ενδιαφέρον αναγνωστικό υπόλοιπο καλοκαιριού.
*Βούλα
