Κύριε διευθυντά
Συγχαίροντας ειλικρινά για την έκθεση με τίτλο «Ο Ηχος της Σιωπής: Zen Ζωγραφική», η οποία εγκαινιάστηκε την περασμένη εβδομάδα στο υπέροχο Μουσείο Σινοϊαπωνικής Τέχνης της Κέρκυρας, σε συνδιοργάνωση της ιαπωνικής πρεσβείας και του υπουργείου Πολιτισμού και την οποία ανέδειξε η εφημερίδα σας (Παρασκευή 25 Ιουλίου) στα «Αθηναϊκά Plus», λίγες σκέψεις περαιτέρω, ελεύθερες, για τη σιωπή, εντός και εκτός της συγκεκριμένης θεματικής.
Είναι γνωστή η τέχνη της σιωπής και κυρίως η ανάγκη της σιωπής, όταν τα γεγονότα μας αφήνουν άφωνους και τα λόγια αδυνατούν και περιττεύουν. Η σιωπή είναι μια κραυγαλέα στάση, παρεξηγημένη και παρεξηγήσιμη από εύκολες ερμηνείες, με τεράστια δυναμική, ειδικό βάρος και ιδιότητες που έχουν επισημανθεί κυρίως από τη σοφία της Ανατολής, χωρίς να αγνοούνται και στη ∆ύση.
«Και η σιωπή μέρος του διαλόγου είναι», λένε οι Ιταλοί: Anche il silenzio fa parte della conversazione. Σε ώτα ακουόντων βέβαια.
Και δεν συζητάει κανείς για την Παύση στη Μουσική, για τη σιωπή που «εγκυμονεί» κινδύνους και για τη σιωπή ως «απάντηση», κατάφαση ή απαξίωση, ούτε για την «εκκωφαντική σιγή» και κυρίως για τη «σιωπή των αμνών», με όποια επίκαιρη ερμηνεία.
Για τη «σιωπή του Θεού» δεν υπάρχουν λόγια. Ούτε για τη σιγή ιχθύος. Η σιωπή της διανόησης –εκτός συγκεκριμένων εξαιρέσεων– είναι κατανοητή και αδιανόητη… όσο άλλοτε, τότε που άλλος σπούδαζε, άλλος αγρόν αγόραζε και άλλος αλάτι έσπερνε… όπως ο Οδυσσέας.
Για τη σιωπή στο τραπέζι (κοινώς «art»… de la table), υπάρχει αυτόματη μετάφραση: Οταν τρώνε δεν μιλάνε… Το απαιτούν οι καλοί τρόποι(!) αν και οι αρχαίοι Ελληνες δεν δίσταζαν να χαρακτηρίσουν την τράπεζα άνευ λόγων ως φάτνη των αλόγων…
Ως μέσον έκφρασης και πνευματικής αναζήτησης, το Zen είναι πλέον στάση ζωής που επιμένει να διεκδικεί τα δικαιώματά της στους αντίποδες της σύγχρονης καταναλωτικής βαρβαρότητας κάθε είδους.
Γι’ αυτό και παρόμοιες εκθέσεις έχουν ψυχαγωγικό –με την αρχαία έννοια– όσο και μυητικό χαρακτήρα, που αναδεικνύει, εκτός των άλλων, και τα μυστικά της φωτοσκίασης και τη δεξιοτεχνία, με την οποία οι Ιάπωνες καλλιτέχνες προβάλλουν την αρμονία των πραγμάτων και τη Φύση ως πνευματική οντότητα.
Εδώ κυριαρχεί η εύθραυστη ομορφιά του ανεπαίσθητου, τίποτε το κραυγαλέο και «επιθετικό» στις αισθήσεις και στον ψυχισμό του θεατή. Σ’ αυτά τα έργα, «οι αμυδρές σκιές είναι ανώτερες από κάθε στολίδι» και ο στόχος είναι η ουσία, όχι ο εντυπωσιασμός. Ετσι, ο «ήχος της σιωπής» συμπληρώνεται από τη λογοτεχνία με το υπέροχο έργο του Tanizaki, «Εγκώμιο στη Σκιά» (εκδόσεις Αγρα), με ό,τι κι αν σημαίνει ο τίτλος στην τέχνη, τη φιλοσοφία και την αλληγορία.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να προσθέσω και τη συγγραφική σιωπή… 330 σελίδων (εκδόσεις Καστανιώτη), του νομπελίστα Μάριο Βάργκας Λιόσα, που εκδόθηκε πρόσφατα. Ωστόσο, γενικά, σήμερα δεν θα έλεγα «κρείττον σιγάν», γιατί πολέμων καιροί ου μενετοί.
ΥΓ.: Σχετικά με το θέμα και την ανάδειξη της γραμμής ως την καρδιά της τέχνης, θα ήθελα να αναφερθώ γενικά στο έργο του Γιώργου Ξένου και ειδικά στο έργο του «Zen», ένα προστατευτικό «κέλυφος» γαλήνης και ησυχίας, σιωπηλό, αλλά με εύγλωττο μήνυμα, καθώς και σε ένα σύνολο έργων, που γνωρίζω καλά, με τον τίτλο «Ο Ηχος της Σιωπής», του Κώστα Βρούβα, σε θεωρητική υποστήριξη του ίδιου.
Και ο Κούντερα έχει μιλήσει για την «ποιότητα σιωπής, αυτήν που αντικαθιστά την τοξική, εξουθενωτική κακοφωνία, που μας μολύνει από καιρό, θέλουμε δε θέλουμε». Είναι βέβαιον ότι οι ανησυχίες και η ευαισθησία των καλλιτεχνών συναντιούνται στην ουτοπία της τέχνης με θαυμάσιο τρόπο, χωρίς κανένα γεωγραφικό περιορισμό.
*Αρχαιολόγος – Κριτικός Τέχνης
