Κύριε διευθυντά
Σε μια εποχή άκρατου εντυπωσιασμού, χωρίς κανείς να εντυπωσιάζεται πλέον, λίγες σκέψεις σχετικά με το θέμα.
Είναι βέβαιον ότι το παλαιό λογοπαίγνιο «πληττόμεθα, αλλά δεν πλήττουμε», δεν έχει καμία ισχύ και δεν είναι ικανό να μας βγάλει από την όποια πλήξη μας – ακόμη και η βία στην καθημερινή συμβιωτική της σχέση με τον βίο, δεν το μπορεί.
Εμείς αδιάφοροι περιμένουμε τον επόμενο φόνο, απλώς για τη συναρίθμηση, την κατηγοριοποίηση, τη στατιστική και την «αρχειοθέτηση» στη λήθη.
Στη μακρά κατηγορία των εγκλημάτων, δυστυχώς δεν συμπεριλαμβάνεται η αδιαφορία, όπως θα ήθελε ο θεατρικός συγγραφέας Εντουαρντ Αλμπι.
Κι όμως, σχετικά με την έκπληξη, υπάρχει και η άλλη άποψη, που βάζει τα πράγματα στη θέση τους, αποκαλύπτοντας τα «Mυστικά των Λέξεων».
Αυτός είναι και ο τίτλος του βιβλίου των Νόαμ Τσόμσκι και Αντρέα Μόρο, όπου ο δεύτερος αναδεικνύει εμβληματικά μια αγαπημένη φράση του καθηγητή του: «Είναι σημαντικό να μάθει κανείς να εκπλήσσεται από απλά γεγονότα».
Αυτά τα λόγια έχουν αποτελέσει σημείο καμπής για όσους τα άκουσαν, γράφει ο Μόρο.
Τόσο απλή, αλλά και τόσο σύνθετη, μία πρόταση που περιέχει διάφορα σημεία στάσης, προσοχής και αναφοράς: τη σημασία, την προσπάθεια, τη μάθηση, την έκπληξη καθ’ εαυτήν και κυρίως εκείνη που προέρχεται από απλά γεγονότα.
Τα θυμόμαστε κι εμείς τα «απλά» πράγματα, όπως η υγεία, η φιλία κ.λπ., μετά έκτακτες συνθήκες, όπως η πανδημία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα κ.λπ., αλλά φαίνεται ότι ο στοχασμός αυτός κρατάει ελάχιστα.
Τα απλά γεγονότα, ωστόσο, έχουν κάτι το τετελεσμένο και η φράση μια ειδική αποστολή διαρκείας.
Προφανώς εδώ δεν πρόκειται για επινόηση εντυπωσιασμού, χωρίς βέβαια να αποκλείεται και αυτό από έναν σπουδαίο διανοητή, που ξέρει να εκπλήσσει με το «αυτονόητο».
Η αιφνίδια συνειδητοποίηση της σπουδαιότητας του απλού, που κρύβεται στην αχλύ της συνήθειας, προτείνεται ως έναυσμα για τη δημιουργία της λάμψης από μια σπίθα αλήθειας. Ούτως ή άλλως, «απλούς ο μύθος της αληθείας έφυ».
Η ευτυχία να συναντηθούμε με τα απλά γεγονότα, κυρίως να τα αναγνωρίσουμε ως τέτοια, να τα εκτιμήσουμε και να τα επιλέξουμε, είναι η προϋπόθεση της έκπληξης.
Η σκέψη ότι απλά πράγματα (μεγάλης αξίας) μπορεί να πυροδοτήσουν την έκπληξη σε εποχή γενικής ισοπέδωσης, «είναι ασφαλώς η πιο καινοτόμα παρατήρηση».
Το θέμα είναι στα καθ’ ημάς: Ας σκεφθούμε π.χ. ότι περπατάμε μια μέρα στην Αθήνα και ότι τα πεζοδρόμια είναι για τους πεζούς και… ακίνδυνα για τους τυφλούς, ότι οι δρόμοι είναι καθαροί, ότι όλοι οι οδηγοί έχουν «σώας τας φρένας», ότι οι ακτές και οι θάλασσες δεν έχουν πλαστικά, ότι «το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του»… και άλλα απλά και φυσικά, όπως ότι το νερό είναι κοινό αγαθό…
Πόσοι από εμάς μπορούμε να αντέξουμε το σοκ από την έκπληξη! ∆εν συζητάμε βέβαια για τα κατ’ εξοχήν απλά σπουδαία πράγματα, που επιμένουμε να αγνοούμε: το βλέμμα ενός παιδιού, το χέρι της μητέρας, το χάδι της στοργής, το άγγιγμα του έρωτα, το χαμόγελο και την καλημέρα που ξεχάσαμε, την ευγένεια που χάθηκε ή το γεμάτο πορτοφόλι που βρέθηκε και παραδόθηκε…
∆εν ξέρω αν διδάσκεται η ποίηση, η αρετή, η αλήθεια, η κακία!
Αναρωτιέμαι, διδάσκεται η έκπληξη; Και πώς θα μάθουμε να εκπλησσόμεθα άραγε;
ΥΓ.: Ενα στοιχείο στο οποίο βασίστηκε εν πολλοίς η πρωτοπορία στην τέχνη του 20ού αιώνα, ήταν η έκπληξη: Η έξοδος από την πλήξη του γνωστού, του τετριμμένου, του συνήθους, του «παραδοσιακού». Ακόμη και όταν μας εξέπληττε δυσάρεστα, η έκπληξη ήταν εκεί και αυτό είχε σημασία.
Τώρα φοβάμαι ότι η έκπληξη δεν μένει πια εδώ. Ισως πήγε στο Διάστημα. Παρέμεινε η σωσίας της, να περισώσει ό,τι μπορεί απ’ την παλιά απόλαυση. Τώρα το απροσδόκητο δεν είναι πια απροσδόκητο και η ζωή στον πλανήτη, μ’ αυτά τα δεδομένα, δεν μπορεί να έχει μεγάλες προσδοκίες… Ας επιμένει το προσδόκιμο.
