Κύριε διευθυντά
Ενα καυτό θέμα της εποχής μας είναι η λεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη και η ανησυχία για το έδαφος που όλο και περισσότερο κερδίζει έναντι της ανθρώπινης νοημοσύνης. Αναγνωρίζοντας τον τεράστιο βαθμό που η τεχνητή νοημοσύνη έχει διευκολύνει τη ζωή μας, δεν θα μιλήσω για τις ουκ ολίγες περιπτώσεις που η ανεπάρκεια της τεχνητής νοημοσύνης στις καθημερινές συναλλαγές μου με κάνει να κραυγάζω το αυτονόητο: «Πώς είναι δυνατόν ο ανθρώπινος νους που πήρε εκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στο σημείο που είναι σήμερα να συγκριθεί με ένα τόσο πρόσφατο επίτευγμα;». Θα μιλήσω για ένα θέμα που τελευταία έχει τύχει μεγάλης προβολής, κυρίως όσον αφορά εμάς τους Ελληνες. Πρόκειται για τον νέο τρόπο διδασκαλίας των κλασικών σπουδών μέσω της τεχνητής νοημοσύνης και της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality), με ακουστικά κ.λπ., για να «βιώσει» ο μαθητής ή ο φοιτητής τον αρχαίο κόσμο, αντί απλώς να τον διαβάζει, και αποκαλείται «νέα πραγματικότητα» στην εκπαίδευση.
Και εδώ είναι που διαφωνώ κάθετα. Η διαφορά ανάμεσα στο να βιώσεις και απλώς να διαβάσεις δεν είναι νέα πραγματικότητα στην εκπαίδευση, και αυτή τη διαφορά την έκανε πάντοτε ο δάσκαλος. Ενας καλός δάσκαλος είναι όπως ένας καλός ηθοποιός του θεάτρου. Χαρισματικός. Ενας Μινωτής, μια Παξινού, μια Λαμπέτη, ή ηθοποιοί του Καρόλου Κουν. Πέρα από τις γνώσεις του, με τη φωνή του, τα μάτια του, την ενέργεια που εκπέμπει, όλο αυτό το σύνολο που λέμε ερμηνεία, μπορεί να σε μεταφέρει και να σε κάνει να βιώσεις με πλήρη ενσυναίσθηση τα πάντα, χωρίς κανένα τεχνικό βοήθημα, το οποίο δεν διαθέτει τίποτα από όλα αυτά.
Θα μιλήσω για τρεις περιπτώσεις δασκάλων που έδιναν ζωή όχι μόνο σε έμψυχα όντα του παρελθόντος, αλλά και σε άψυχα, όπως οι αριθμοί.
Ο πρώτος ήταν ο καθηγητής μου της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο αείμνηστος Αριστόξενος Σκιαδάς. Στις παραδόσεις του το αμφιθέατρο γέμιζε όχι μόνο από φοιτητές του, αλλά και από φοιτητές άλλων σχολών, ιατρικής, αρχιτεκτονικής, νομικής. Οταν παρέδιδε αρχαία ελληνική τραγωδία, Ορέστεια, ένοιωθα, όχι μόνο πνευματικά, αλλά και σωματικά, ότι άφηνα τον χώρο του αμφιθεάτρου, ότι μεταφερόμουν και ζούσα εκείνες τις καταστάσεις. Οταν ανέλυε επιτύμβια επιγράμματα, ένοιωθα σαν ο νεκρός να ήταν δικός μου άνθρωπος που είχα χάσει.
Ο δεύτερος ήταν ο καθηγητής μου της αρχαίας ελληνικής ιστορίας Τιμολέων Δημόπουλος στο Γυμνάσιο της Γερμανικής Σχολής Αθηνών. Το πάθος του ήταν η αρχαιολογία. Επρεπε απαραιτήτως να μάθουμε πώς λέγονταν τα μέρη του αρχαίου ελληνικού ναού. Η διαφορά ανάμεσα στον δωρικό, στον ιωνικό και στον κορινθιακό ρυθμό στους κίονες, μας έλεγε, δεν ήταν μόνο στην κατασκευή του μαρμάρου, ήταν μια ολόκληρη αντίληψη ζωής. Η λιτότητα έναντι της κομψότητας και της… περικοκλάδας. Ακόμη και τώρα, 60 χρόνια μετά, όταν την Κυριακή των Αγίων Πάντων πήγα στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στο Λονδίνο, μόλις αντίκρισα την πρόσοψη της εκκλησίας, η οποία έχει και αρχαίους ελληνικούς κίονες, είπα: «Ιωνικός ρυθμός!».
Ο τρίτος ήταν ο θείος και θετός μου πατέρας Κώστας Δουράκης, «ο δάσκαλος», όπως τον έλεγαν οι μαθητές του στο Κολλέγιο Αθηνών. Δίδασκε στην Εκτη Δημοτικού, αλλά το πάθος του ήταν τα Μαθηματικά. «Του μιλάνε τα νούμερα», έλεγε για κάποιο μαθητή του που ήταν πολύ καλός. Ηταν όμως αυτός που έκανε τα νούμερα, τους αριθμούς, να ζωντανεύουν. Η μεγαλύτερή του επιτυχία ήταν ένα παιδί που ήταν τόσο «ανεπίδεκτο» μαθήσεως, ώστε κινδύνευε να φύγει από το σχολείο. Αυτός όμως κατάφερε, επιστρατεύοντας και τη μητέρα του παιδιού και τη συνεργασία της από το σπίτι, όχι μόνο να μη φύγει, αλλά και να αριστεύσει, να τον δεχτούν σε ένα από τα καλύτερα αμερικανικά πανεπιστήμια (Ivy League), να βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών και να γίνει τελικά καθηγητής στην Οξφόρδη και ύστερα στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.
Καλή και χρήσιμη η τεχνητή νοημοσύνη λοιπόν, αλλά με τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον χαρισματικό δάσκαλο!
ΥΓ.: Το ρήμα νοιώθω προτιμώ να το γράφω με οι, γιατί αυτή η γραφή προέρχεται από τη λέξη «έννοια» (ΛΚΝ και Χατζιδάκις) αντί της γραφής με ι που προέρχεται από τον μεταπλασμένο τύπο του γιγνώσκω (Μπαμπινιώτης). Το γλωσσικό μου αισθητήριο με σπρώχνει σ’ αυτή τη γραφή, γιατί συνδέεται με τη λέξη «νοιάζομαι», που τόσο την έχουμε ανάγκη στη σημερινή κοινωνία, μαζί με τις γνώσεις φυσικά.
*Φιλόλογος, ψυχολόγος, Λονδίνο
