Κρίσιμο κρας τεστ για το μέλλον της ευρωπαϊκής συνοχής χαρακτηρίζει το μπρα ντε φερ μεταξύ κρατών-μελών της Ε.Ε. για την κατάσχεση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που είναι «παγωμένα» στον ευρωπαϊκό οργανισμό εκκαθάρισης συναλλαγών Euroclear, μιλώντας στην «Κ», ο οικονομολόγος Αντριου Κοσένκο. Ο συνεργάτης του νομπελίστα ακαδημαϊκού Τζόζεφ Στίγκλιτς εκτιμά πως το «δάνειο επανορθώσεων» συνιστά την ελάχιστη απονομή δικαιοσύνης για τα δεινά της Ουκρανίας και τονίζει ότι μια συμφωνία στις 18 Δεκεμβρίου, στη συνεδρίαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι sine qua non αν η Ε.Ε. θέλει να αντιμετωπίσει επιτυχώς την απειλή ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού κατακερματισμού, τον οποίο απεργάζεται η Μόσχα.
– Θα μπορούσε η πρόταση Ζελένσκι για προκήρυξη εκλογών εν μέσω πολέμου να θεωρηθεί ένας διπλωματικός ελιγμός για να κερδίσει χρόνο έναντι των πιεστικών τελεσιγράφων Τραμπ;
– Ο Ζελένσκι έχει διατυπώσει επανειλημμένως την πρόθεση να διεξαγάγει εκλογές, εφόσον επιτευχθεί ειρήνη. Εκτιμώ πως υπό τη δαμόκλειο σπάθη της αμερικανικής ηγεσίας επικαλείται την προσφυγή στις κάλπες ως ένα «απονενοημένο διάβημα» για να κερδίσει χρόνο, παρά επειδή έχει πρόθεση να το κάνει. Μην ξεχνάμε ότι είναι εν ισχύι ο στρατιωτικός νόμος και συνταγματικά απαγορεύεται να στηθούν κάλπες. Ακόμη και αν αυτό το εμπόδιο όμως ξεπεραστεί και βρεθεί ένα modus operandi, ποιος θα παράσχει εγγυήσεις ασφαλείας, πώς οι στρατιώτες που είναι στο μέτωπο, όπως και τα εκατομμύρια πολιτών που ζουν σε περιοχές υπό ρωσική κατοχή, θα μπορέσουν να ψηφίσουν και πού, ποιος θα κάνει την καταμέτρηση και θα πιστοποιήσει ότι δεν υπάρχει καλπονοθεία;
Ακόμη και ο Βαλερί Ζαλούζνι, στρατηγός εν αποστρατεία και νυν πρέσβης της Ουκρανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οποίος θα μπορούσε να είναι το αντίπαλον δέος του Ζελένσκι, δεν διαθέτει πολιτικό κόμμα, ούτε καν εκλογικό μηχανισμό. Τούτων δοθέντων, εκτιμώ πως ο Ζελένσκι προσπαθεί να «αγοράσει» χρόνο ώστε αφενός να μην αναγκαστεί να συνθηκολογήσει και αφετέρου να πάρει το πράσινο φως για την αξιοποίηση των δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων.
– Oταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, το G7, κατόπιν πρότασης του τότε Ιταλού πρωθυπουργού και πρώην προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, «πάγωσε» τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας. Είναι νομικά εφικτό να κατασχεθούν και πώς;
– Τον Φεβρουάριο του 2022, λίγο μετά τη ρωσική εισβολή, 280 δισ. ευρώ σε περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας (κυρίως έντοκα χρεόγραφα) δεσμεύθηκαν σε δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Τον Οκτώβριο του 2024, οι χώρες του G7 δημιούργησαν το πρόγραμμα «Επιτάχυνσης Εκτακτων Εσόδων» (ERA) παρέχοντας δάνεια στην Ουκρανία, τα οποία χρηματοδοτούνται από τους τόκους αυτών των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Στο πλαίσιο του προγράμματος ERA, περίπου 30,9 δισ. ευρώ έχουν ήδη εκταμιευθεί.
Η νομική φόρμουλα που επιτρέπει την αξιοποίηση αυτών των κεφαλαίων εδράζεται στα λεγόμενα «αντίμετρα». Οταν ένα κράτος παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, όπως η Ρωσία, εισβάλλοντας στην Ουκρανία, τότε όχι μόνο το θιγόμενο κράτος, αλλά και τρίτα κράτη μπορούν να λάβουν μέτρα τα οποία υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν παράνομα, με σκοπό το κράτος «παραβάτης» να αναγκασθεί να επιστρέψει στις διεθνείς υποχρεώσεις του. Αυτά τα αντίμετρα είναι αναστρέψιμα και εφόσον το επιτιθέμενο κράτος συμμορφωθεί, αίρονται.
Στην προκειμένη περίπτωση, η Ρωσία θα μπορούσε να πάρει τα χρήματά της πίσω, αφού πρώτα αποζημιώσει την Ουκρανία. Κανείς δεν εγγυάται ότι η Ρωσία θα το πράξει. Αν δεν το κάνει όμως, τότε το Κίεβο δικαιούται να κρατήσει τα χρήματα.
– Σε ποιες χώρες είναι δεσμευμένα τα ρωσικά κεφάλαια; Συμπεριλαμβάνονται σε αυτά και ιδιωτικά κεφάλαια Ρώσων ολιγαρχών και εκποιηθέντα περιουσιακά στοιχεία τους;
– Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κεφαλαίων, πάνω από 193 δισ. ευρώ, βρίσκεται σε μόνο ένα βελγικό χρηματοπιστωτικό αποθετήριο τίτλων, τη Euroclear. H Γαλλία έχει περίπου 20 δισ. ευρώ, το Ηνωμένο Βασίλειο 25 δισ. λίρες, η Ιαπωνία 25-30 δισ. ευρώ, το Λουξεμβούργο πάνω από 10 δισ. ευρώ και η Ελβετία 7,45 δισ. ελβετικά φράγκα. Πρόκειται για χρήματα της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας και όχι ιδιωτικά κεφάλαια. Να σημειωθεί εδώ ότι το κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας ξεπερνάει τα 500 δισ. δολάρια, η Ουκρανία θα χρειαστεί περίπου 140 δισ. τα επόμενα δύο χρόνια, επιπλέον άλλης χρηματοδότησης, λόγω των συνεπειών του πολέμου στην οικονομία της.
– Το Βέλγιο υποστηρίζει ότι φέρει δυσανάλογο μερίδιο νομικών κινδύνων έναντι των υπολοίπων ευρωπαϊκών κρατών, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των «παγωμένων» ρωσικών αποθεμάτων βρίσκεται στη Euroclear, η οποία υπάγεται στη νομική δικαιοδοσία του Βελγίου. Είναι δικαιολογημένες οι ενστάσεις των Βρυξελλών;
– Το Βέλγιο φοβάται ότι η Ρωσία θα στραφεί νομικά κατά της Euroclear (σ.σ.: αυτό πράγματι συνέβη προχθές, αλλά σε δικαστήριο της Μόσχας, η δικαιοδοσία του οποίου δεν αναγνωρίζεται στην Ε.Ε.) βάσει διμερούς επενδυτικής συμφωνίας του 1990 (με την πρώην ΕΣΣΔ). Σύμφωνα με αυτή, αν η Μόσχα δικαιωθεί, τότε η Euroclear θα υποχρεωθεί να αποζημιώσει τη Ρωσία. Εκτιμώ ότι κάτι τέτοιο είναι νομικά ανέφικτο. Πάντως, το «πάγωμα» των περιουσιακών στοιχείων έχει ήδη συντελεστεί και δεν ως τώρα δεν είχε υπάρξει καμία αντίδραση.
Ο πιο άμεσος τρόπος για να χρησιμοποιηθούν τα «παγωμένα» περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας θα ήταν πρώτα να κατασχεθούν και στη συνέχεια να δοθούν στην Ουκρανία. Υπάρχουν νομικά επιχειρήματα υπέρ μιας τέτοιας κίνησης, καθώς οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, όπως εν προκειμένω η ρωσική εισβολή, δικαιολογούν διεθνή νομικά αντίμετρα.
Να σφίξουμε τα λουριά – Δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα. Δεν μπορεί να επιτίθεται στην Ευρώπη με παρεμβολές, σαμποτάζ, κυβερνοπόλεμο και εκστρατείες παραπληροφόρησης, και να απολαύει της προστασίας των ευρωπαϊκών χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων.
Ωστόσο, αυτά τα επιχειρήματα δεν έχουν πείσει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, καθώς ένα μη αναστρέψιμο βήμα, όπως η κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων, συνήθως γίνεται μόνο από άμεσα εμπλεκομένους σε μια σύγκρουση. Η ίδια η Ουκρανία έχει σαφώς δικαίωμα επί των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για να αντισταθμίσει τις ζημίες που έχει προκαλέσει η Ρωσία. Ομως, τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία βρίσκονται στην Ε.Ε., όχι στην Ουκρανία, ως εκ τούτου άλλος έχει το νομικό δικαίωμα επί των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων και άλλος τα κεφάλαια.
Είναι οξύμωρο πάντως ότι την ώρα που η Ρωσία έχει δημιουργήσει τη σοβαρότερη κρίση στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταπατώντας το διεθνές δίκαιο, τα περιουσιακά στοιχεία της να απολαύουν της προστασίας των ευρωπαϊκών θεσμών. Δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα. Δεν μπορεί να επιτίθεται στην Ευρώπη με παρεμβολές, εμπρησμούς, σαμποτάζ, κυβερνοπόλεμο και εκστρατείες παραπληροφόρησης, και ταυτόχρονα να απολαύει της προστασίας των ευρωπαϊκών χρηματοοικονομικών και νομικών ιδρυμάτων. Αν υπάρχει κάποια κατάλληλη στιγμή να «σφίξουμε τα λουριά» στη Ρωσία, είναι τώρα. Με τα έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο να έχουν μειωθεί δραματικά, η Ρωσία δυσκολεύεται ολοένα και περισσότερο να χρηματοδοτήσει τον αιματηρό πόλεμό της.
– Για να επιμεριστεί ο κίνδυνος ενός δανείου επανορθώσεων, κάθε κράτος-μέλος καλείται να εγγυηθεί ένα μέρος του δανείου (βάσει του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματός του), όμως κάποια κράτη διαφωνούν. Μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεδριάσει επί του θέματος στις 18 Δεκεμβρίου;
– Πιστεύω ότι θα επιτευχθεί εντέλει συμφωνία. Υπάρχει νομική φόρμουλα. Το Βέλγιο ζητεί εγγυήσεις και θεωρώ πως άλλες χώρες θα τις δώσουν. Αν δεν προχωρήσει αυτό το σχέδιο, οι εναλλακτικές για την Ευρώπη θα είναι ακόμη πιο επώδυνες, καθώς τα κράτη-μέλη θα κληθούν να αντλήσουν τα κεφάλαια από τους εθνικούς προϋπολογισμούς τους, εισπράττοντας μεγαλύτερη δημοσιονομική πίεση.
Οι ανησυχίες του Βελγίου είναι κατά τη γνώμη μου αβάσιμες. Δεδομένων των σοβαρών παραβιάσεων του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και της κλίμακας των ρωσικών εγκλημάτων πολέμου, δεν υπάρχει κανένα ρεαλιστικό ενδεχόμενο απόφασης υπέρ της Ρωσίας που θα καθιστούσε το Βέλγιο υπόλογο.
Το δάνειο επανορθώσεων δεν είναι μόνο η ελάχιστη απονομή δικαιοσύνης, είναι ζήτημα επιβίωσης. Η υπεράσπιση της Ουκρανίας είναι υπεράσπιση της Ευρώπης. Η Ευρώπη πρέπει να ορθώσει το ανάστημά της απέναντι στο νέο δόγμα Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας Τραμπ, το οποίο εξυπηρετεί τον ρωσικό εθνικισμό, αν θέλει να αντέξει στην άμεση και θανάσιμη απειλή ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού κατακερματισμού που απεργάζεται η Μόσχα.
