Ο ΤΖΕΜΙΛ ήταν δίπλα στον δεκαεξάχρονο αδερφό του όταν εκείνος πυροβολήθηκε στο στήθος από ελεύθερο σκοπευτή κατά τη διάρκεια της τετραετούς πολιορκίας του Σεράγεβο (1992-1996). Ηταν τότε 12 χρόνων. Σήμερα, με τα νέα της εισαγγελικής έρευνας που ξεκίνησε στην Ιταλία για το «σαφάρι ελεύθερων σκοπευτών», οι οποίοι ταξίδευαν στο Σεράγεβο στις αρχές της δεκαετίας του ’90 για να πυροβολούν και να σκοτώνουν «για χόμπι», ο 43χρονος άντρας και δημιουργός ενός online φωτογραφικού αρχείου με τίτλο «Sniper Alley», που συνθέτει την περίοδο κατά την οποία δρούσαν οι ελεύθεροι σκοπευτές στο Σεράγεβο, κάνει μια βουτιά στον λαβύρινθο της μνήμης για να ενώσει τις τελείες.
«Οι άνθρωποι είναι σοκαρισμένοι με την είδηση. Αλλά εγώ, προσωπικά, δεν είμαι. Εχω ακούσει για αυτά τα πράγματα στο παρελθόν, υπήρχαν φήμες, μαρτυρίες ανθρώπων που τους είδαν να έρχονται», λέει στην «Κ», εξηγώντας πως ήταν κοινό μυστικό πως στην πολιορκία του Σεράγεβο ελεύθεροι σκοπευτές πυροβολούσαν στοχεύοντας ανύποπτους πολίτες, ακόμη και γυναίκες και παιδιά, για χόμπι και μόνο.
Ο Τζεμίλ ανατρέχει στο παρελθόν για να βρει απαντήσεις: «Ημουν σχεδόν εννέα ετών όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και κόντευα να τελειώσω την τρίτη τάξη του δημοτικού. Θυμάμαι να γιορτάζω τα ένατα γενέθλιά μου σε ένα καταφύγιο με την οικογένειά μου και τους φίλους μου, ενώ φυλαγόμασταν από τους βομβαρδισμούς. Παρόλο που μαινόταν ο πόλεμος, για εμάς τα παιδιά ήταν διασκεδαστικό. Παίζαμε, προσποιούμενοι τους στρατιώτες, κρυβόμασταν σε καταφύγια, σαν να ήμασταν στην πρώτη γραμμή».
Ηταν κοινό μυστικό πως στην πολιορκία του Σεράγεβο ελεύθεροι σκοπευτές πυροβολούσαν στοχεύοντας ανύποπτους πολίτες, ακόμη και γυναίκες και παιδιά, για χόμπι και μόνο.
«Θυμάμαι να βλέπω τις φωτεινές κόκκινες φωτοβολίδες να φωτίζουν τον ουρανό πριν ξεκινήσουν οι πυροβολισμοί. Οι φωτοβολίδες έπεφταν στη συνέχεια στο έδαφος με ένα μικρό αλεξίπτωτο. Κυνηγούσαμε τις φωτοβολίδες και παίζαμε με τα αλεξίπτωτα, παρόλο που γνωρίζαμε πως ο σκοπός τους ήταν να αποκαλύψουν και να δουν ποιον θα σκοτώσουν στη συνέχεια», διηγείται στην «Κ».
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Ο ίδιος θυμάται πολύ καλά τους λόγους για τους οποίους ο πατέρας του κατετάγη στον βοσνιακό στρατό. «Ηταν ένας περήφανος άνθρωπος και θεωρούσε άτιμο να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Η μητέρα μου εργαζόταν με πλήρη απασχόληση ως νοσοκόμα στο τοπικό νοσοκομείο. Παρόλο που έβλεπε ανθρώπους να πεθαίνουν κάθε μέρα, ποτέ δεν μας το έφερε στο σπίτι. Ποτέ δεν ένιωσα τον πόνο που είχε δει εκείνη στο νοσοκομείο. Ο αδερφός μου και εγώ τον περισσότερο καιρό μέναμε μόνοι στο σπίτι. Δεν πηγαίναμε σχολείο, ήταν πολύ επικίνδυνο. Αλλά για εμάς ο ήχος των σειρήνων σήμαινε παιχνίδι, και επαναστατούσαμε και δεν πηγαίναμε στο καταφύγιο. Παραδόξως, στη μέση μιας εμπόλεμης ζώνης βγαίναμε έξω και παίζαμε όλη μέρα. Σχεδόν στο τέλος του πολέμου, τον Μάιο του 1995, κατά τη διάρκεια μιας εκεχειρίας μεταξύ των δύο πλευρών, η ζωή μου άλλαξε για πάντα.
Ξαφνικά ένας ελεύθερος σκοπευτής άρχισε να μας πυροβολεί. Ο αδερφός μου χτυπήθηκε στο στήθος και άρχισε να περπατάει προς το σπίτι πιέζοντας το τραύμα του. Παιδιά ούρλιαζαν, μια μητέρα φώναζε ονόματα, απόλυτο χάος.
»Ημασταν έξω και παίζαμε. Ο μεγαλύτερος αδερφός μου έπαιζε τένις και εγώ έπαιζα μπάλα. Ξαφνικά ένας ελεύθερος σκοπευτής άρχισε να μας πυροβολεί. Ο αδερφός μου χτυπήθηκε στο στήθος και άρχισε να περπατάει προς το σπίτι πιέζοντας το τραύμα του. Παιδιά ούρλιαζαν, μια μητέρα φώναζε ονόματα, απόλυτο χάος. Ετρεξα να καλέσω βοήθεια και να το πω στη μητέρα μου, η οποία ετοίμαζε μεσημεριανό. Εκείνη για να τον βοηθήσει άρπαξε μια κουβέρτα για να τον τυλίξει, εγώ τηλεφώνησα στο ασθενοφόρο και βγήκα έξω. Πέθανε στην αγκαλιά της μητέρας μου, ενώ εκείνη προσπαθούσε να τον επαναφέρει στη ζωή».
«Eκείνη την ημέρα δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Θυμάμαι το τελευταίο μας γεύμα, την τελευταία σοκολάτα που μοιραστήκαμε, τα ρούχα που φορούσε, το ρολόι του λερωμένο με το αίμα του. Τόσες λεπτομέρειες είναι χαραγμένες στο μυαλό μου. Ημουν 12 ετών και αυτός 16 την ημέρα που σκοτώθηκε. Από τότε βλέπω τη ζωή πριν και μετά τον θάνατό του, ενώ άλλοι τη βλέπουν πριν και μετά τον πόλεμο. Η 3η Μαΐου 1995 είναι η ημερομηνία που έχει χαραχτεί για πάντα στη μνήμη μου. Ηταν η μέρα που τελείωσε η παιδική μου ηλικία».
Ο Τζεμίλ πέρασε τα επόμενα χρόνια αναζητώντας απαντήσεις αλλά και τον δολοφόνου του αδερφού του, έναν «Σέρβο» ελεύθερο σκοπευτή. Μέσα από το project του «Sniper Alley», («Ο δρόμος των ελεύθερων σκοπευτών», όπως βαφτίστηκε η κεντρική λεωφόρος του Σεράγεβο), κατόρθωσε να συλλέξει φωτογραφίες παιδιών που έχασαν τη ζωή τους εκείνη την περίοδο, με κύριο σκοπό να βρει ανάμεσά τους και του αδερφού του από όταν ήταν ζωντανός – ίσως και αποδείξεις για τη δολοφονία του. Αλλά και να συγκεντρώσει και τις ιστορίες άλλων παιδιών που χάθηκαν στον πόλεμο. Με το πρότζεκτ ακόμη σε εξέλιξη και τις αναμνήσεις των παιδιών που χάθηκαν να στοιχειώνουν τους συγγενείς τους, ήρθε αυτή η νέα αποκάλυψη που ίσως δώσει τις «τελικές απαντήσεις», όπως λέει ο ίδιος.
ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ
«Γνωρίζαμε πως συνέβαιναν όλα αυτά, αλλά δεν είχαμε αποδείξεις», ομολογεί. «Είμαι λίγο επιφυλακτικός αλλά αισιόδοξος πως θα έχουμε απαντήσεις επειδή αυτή τη φορά το δικαστήριο λαμβάνει χώρα μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Διότι όπως έχουμε δει η Σερβία είναι πολύ καλή στο να κρύβει τους εγκληματίες πολέμου. Λόγω του ότι ο αδερφός μου πυροβολήθηκε ενώ έπαιζε τένις, σε μια περίοδο παύσης του πυρός, ένα πολύ ήσυχο απόγευμα, δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι τι συνέβη πραγματικά. Ποιoς τον πυροβόλησε; Mήπως τελικά ήταν απλώς ένας ακροδεξιός τουρίστας; Και όχι ένας Σέρβος στρατιώτης;».
Λόγω του ότι ο αδερφός μου πυροβολήθηκε ενώ έπαιζε τένις, σε μια περίοδο παύσης του πυρός, ένα πολύ ήσυχο απόγευμα, δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι τι συνέβη πραγματικά. Ποιoς τον πυροβόλησε; Mήπως τελικά ήταν απλώς ένας ακροδεξιός τουρίστας; Και όχι ένας Σέρβος στρατιώτης;
Στο πλαίσιο της έρευνας που έχει ξεκινήσει, Ιταλοί εισαγγελείς φέρεται να εξετάζουν συγκεκριμένες μαρτυρίες ότι ακροδεξιοί εξτρεμιστές και λάτρεις των όπλων από την Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία και άλλες χώρες ταξίδεψαν στη Βοσνία και πλήρωσαν τις σερβικές δυνάμεις για να τους επιτρέψουν να πυροβολούν τους κατοίκους της πόλης εν είδει «πολεμικού τουρισμού». Σύμφωνα με τη La Repubblica, οι ξένοι πλήρωναν μεταξύ 80.000 και 100.000 ευρώ ο καθένας για να συμμετάσχουν. Οι τιμές ήταν υψηλότερες για τα παιδιά. Οι κατηγορίες απαγγέλλονται επί του παρόντος εναντίον άγνωστων προσώπων βάσει καταγγελίας που υπέβαλε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ετσιο Γκαβατσένι, με τη βοήθεια δύο δικηγόρων και του πρώην δικαστή Γκουίντο Σαλβίνι.
«Οι ελεύθεροι σκοπευτές πλήρωναν για ένα Σαββατοκύριακο, συγκεντρώνονταν στην Τεργέστη και στη συνέχεια μεταφέρονταν στους λόφους γύρω από το Σεράγεβο, όπου μπορούσαν να πυροβολούν τον πληθυσμό αφού πλήρωναν πολιτοφυλακές Σέρβων της Βοσνίας του Ράντοβαν Κάρατζιτς. Αυτό λένε οι καταγγελίες», σχολιάζει ο Τζεμίλ.
Δεν βγαίναμε έξω τα Σαββατοκύριακα. Γιατί υπήρχαν οι φήμες πως σκοπευτές από τη Σερβία ή τη Γερμανία ή την Ιταλία έρχονταν και μας πυροβολούσαν σαν τρελοί. Είχαν επιπλέον ενέργεια και δεν ήθελαν να πάει χαμένος ο χρόνος τους. Είναι σαν να κλείνεις ένα διήμερο σε θέρετρο, σε μια παραλία, και να θέλεις να το εκμεταλλευτείς όσο το δυνατόν περισσότερο.
«Πράγματι, τα Σαββατοκύριακα ήταν τρομερά επικίνδυνα για εμάς. Δεν βγαίναμε έξω. Γιατί υπήρχαν οι φήμες πως σκοπευτές από τη Σερβία ή τη Γερμανία ή την Ιταλία έρχονταν τα Σαββατοκύριακα και μας πυροβολούσαν σαν τρελοί. Είχαν επιπλέον ενέργεια και δεν ήθελαν να πάει χαμένος ο χρόνος τους. Δηλαδή, είναι σαν να κλείνεις ένα διήμερο σε θέρετρο, σε μια παραλία, και εσύ θέλεις να το εκμεταλλευτείς όσο το δυνατόν περισσότερο, να πιεις όσο το δυνατόν περισσότερο. Ετσι, οι Παρασκευές και τα Σάββατα ήταν οι χειρότερες μέρες της εβδομάδας, πραγματικά άσχημες. Και πρέπει να πω επίσης πως και οι αργίες ήταν πραγματικά άσχημες, γιατί τότε είχαμε ακόμη περισσότερους επισκέπτες».
«ΣΚΟΤΩΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΒΓΑΖΕΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ»
Στο πλαίσιο του πρότζεκτ του ο Τζεμίλ έχει ήδη συγκεντρώσει κάποιες μαρτυρίες για ξένους που έρχονταν με σκοπό να πυροβολήσουν. «Σε ένα από τα επεισόδια της σειράς “Η ιστορία πίσω από τη φωτογραφία”, ένας Γερμανός φωτογράφος αναφέρει ότι συνάντησε ελεύθερους σκοπευτές, Γερμανούς πολίτες, αλλά με σερβική καταγωγή, εργάτες που έρχονταν το Σαββατοκύριακο μόνο για να σκοτώσουν. “Εχεις καλούς φακούς;” τον ρώτησαν. “Σκοτώνουμε κάποιον και τον βγάζεις φωτογραφία”. Ηταν Παρασκευή βράδυ και θα έφευγαν Κυριακή βράδυ για να προλάβουν την πρωινή τους βάρδια στη Γερμανία. Αυτούς τους ονομάζαμε “εθελοντές”.
»Εκτός από αυτούς ήταν και πολλοί Ιταλοί φωτορεπόρτερ που συνάντησαν και φωτογράφισαν μισθοφόρους», συνεχίζει. «Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ιδεολογικά συνδεδεμένοι με τον ακροδεξιό εξτρεμισμό, ήταν είτε στρατιώτες ή απλώς άνθρωποι που τους αρέσει να σκοτώνουν ανθρώπους και προέρχονταν από διάφορες χώρες. Και μετά έχουμε αυτή την τρίτη κατηγορία ανθρώπων που έρχονται και πληρώνουν για να σκοτώσουν. Ευρωπαίους. Ηταν μια ζούγκλα. Είναι όλοι τους εγκληματίες», συμπληρώνει ο Τζεμίλ.
Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ιδεολογικά συνδεδεμένοι με τον ακροδεξιό εξτρεμισμό, ήταν είτε στρατιώτες ή απλοί άνθρωποι που τους αρέσει να σκοτώνουν ανθρώπους. Και μετά έχουμε αυτή την τρίτη κατηγορία ανθρώπων που έρχονται και πληρώνουν για να σκοτώσουν. Ευρωπαίους. Ηταν μια ζούγκλα. Είναι όλοι τους εγκληματίες.
Οσον αφορά τον Ιταλό φωτορεπόρτερ Μάριο Μπότσια, έναν από όσους συμμετέχουν στο «Sniper Alley», ο οποίος κάλυψε εντατικά την πολιορκία του Σεράγεβο και κατέγραψε δολοφονίες άμαχων πολιτών, η πιθανότητα και μόνο του «σαφάρι ανθρώπων » τού προκαλεί ναυτία. «Προσωπικά, πέρα από εθελοντές και μισθοφόρους δεν είδα άλλους. Δεν είδα “τουρίστες” με την έννοια πως πλήρωναν για να σκοτώσουν. Αλλά εκείνη την εποχή το Σεράγεβο είχε πολύ κόσμο, μπαινόβγαιναν τόσοι. Δεν μπορούσες να ξέρεις ακριβώς ποιος ήταν ποιος. Ακούγαμε και εμείς φήμες για τον λεγόμενο… τουρισμό. Λόγια. Θέλω να ελπίζω για το καλό όλων, και για την Ιταλία αλλά και για τη Σερβία, να μην είναι αλήθεια», δηλώνει στην «Κ».
«ΤΟ ΚΟΥΒΑΡΙ ΘΑ ΞΕΤΥΛΙΧΤΕΙ»
«Προς το παρόν δεν έχουν επικοινωνήσει μαζί μας οι αρχές. Αλλά θα κληθούμε να καταθέσουμε, όλοι όσοι χάσαμε συγγενείς μας από ελεύθερους σκοπευτές, και είμαστε στη διάθεση τους», μου λέει ο Τζεμίλ πριν κλείσει η κάμερα. «Hδη επικοινωνούμε μεταξύ μας. Ολοι όσοι ήμασταν εκεί εκείνα τα χρόνια θα ενώσουμε τις ιστορίες μας. Θέλω να πιστεύω πως το κουβάρι θα ξετυλιχτεί. Θα μάθουμε σε λίγο περισσότερες λεπτομέρειες».
Εφόσον το δικαστήριο έκανε δεκτή την υπόθεση του δημοσιογράφου, θα έλεγα ότι έχει αρκετά αδιάσειστα στοιχεία. Ας ελπίζουμε, λοιπόν, ότι τις επόμενες μέρες θα ακούσουμε και κάποια ονόματα. Και θα λάμψει η αλήθεια.
«Αυτός είμαι εγώ παιδί, έντεκα μόλις χρονών» – μου δείχνει μια φωτογραφία στην οποία κρατάει ένα γατάκι στην αγκαλιά του. «Τώρα με αυτή τη νέα αποκάλυψη, θα κάνω τη δική μου έρευνα με τα στοιχεία που έχω συλλέξει, τις φωτογραφίες που έχω συγκεντρώσει. Θα κάνω τις διασταυρώσεις μου με τα νέα στοιχεία που έχουν έρθει στο φως. Δεν είμαι σοκαρισμένος, αλλά είμαι λυπημένος που τα τελευταία 30 χρόνια κανένας ελεύθερος σκοπευτής δεν πήγε φυλακή. Ισως έφτασε η ώρα να καταδικαστούν κάποιοι από τους εγκληματίες. Εχω ήδη μιλήσει με τον δημοσιογράφο που έφερε στο φως την υπόθεση, υπέβαλε 17 σελίδες με στοιχεία και ονόματα. Εφόσον το δικαστήριο έκανε δεκτή την υπόθεσή του, θα έλεγα ότι έχει αρκετά αδιάσειστα στοιχεία. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι τις επόμενες μέρες θα ακούσουμε και κάποια ονόματα. Και θα λάμψει η αλήθεια».
*Στόχος του πρότζεκτ «Sniper Alley» είναι να βρεθούν, να εντοπιστούν και να αρχειοθετηθούν φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στο Σεράγεβο της Βοσνίας κατά τη διάρκεια του πολέμου, από το 1992 έως το 1996. Με τα λόγια του Τζεμίλ Χοτζίτς: «Αυτός ο ιστότοπος θα καταγράψει τον πόλεμο από ανθρώπους σαν εμένα και την οικογένειά μου που τον έζησαν. Θα θέλαμε να τιμήσουμε και να αναγνωρίσουμε τους γενναίους και θαρραλέους φωτογράφους που τον έζησαν μαζί μας και έγιναν μάρτυρες των δεινών μας. Μερικοί από τους οποίους έχασαν τραγικά τη ζωή τους στη διαδικασία. Αυτός ο ιστότοπος τιμάει αυτούς τους γενναίους πολεμικούς φωτογράφους των οποίων το έργο επέτρεψε στον κόσμο να δει τι μας συνέβαινε». https://sniperalley.photo
